دهخدا؛ شهید راه جمهوریّت و آزادی! علی‌اکبر دهخدا در ادبیّات ما شخصیّت بسیار باعظمتی است. اهل تحقیق هر کجا که پا می‌گذارند، چه عرصه‌های وسیع مطالعات ادبی و لغوی باشد و چه کوچه‌پس‌کوچه‌های دقایق و ظرایف این عرصه، همه‌جا ردّ پای او و زحمات طاقت‌فرسایش را مشاهده می‌کنند. اوّلین بار از استادم دکتر مظفّر بختیار، رضوان‌الله تعالی علیه، شنیدم که گفت، بعد از کودتای بیست‌وهشت مرداد به خانۀ دهخدا حمله کردند و به‌شدّت کتکش زدند و بازداشتش کردند؛ چراکه از حامیان نهضت ملّی بود و شنیده بودند که مخالفان شاه، یعنی فاطمی و دوستانش، می‌خواسته‌اند او را پس از فرار شاه رییس‌جمهوری ایران کنند. پیرمرد بعد از آن بازجویی‌ها و بدرفتاری‌ها آن‌قدر دل‌شکسته شد که دیری در این جهان نپایید و یک‌سال و چند ماه بعد در هفتم اسفند سال سی‌و چهار شمسی در هفتادوهفت‌سالگی درگذشت و درواقع شهید جمهوریّت و آزادی‌ ملّت ایران شد.

بلشویک است خضر راه نجات! یکی از پیش‌نهادهای جدّی روشنفکران ایرانی در دوران معاصر به ملّت ایران پیوستن به شوروی و پذیرش یک نظام کمونیستی بود. آن‌ها به‌جدّ معتقد بودند که این پیش‌نهاد تنها راه نجات است. خوش‌بختانه ملّت ایران عاقل‌تر از آن بود که این خواست مصرّانه را بپذیرد. عارف قزوینی این‌گونه به لنین، پیشوای حزب بلشویک شوروی، بفرما زده است: ای لنین ای فرشتۀ رحمت قدمی رنجه کن تو بی‌زحمت تخم چشم من آشیانۀ توست پس کرم کن که خانه خانۀ توست یا خرابش بکن و، یا آباد رحمت حق به امتحان تو باد بلشویک است خضر راه نجات بر محمّد، و آل او صلوات

خودآموز پیروزی در انتخابات و پاسخگویی! یکی از مریدان شیخ را پرسید: چه‌گویی در حقّ این مخالفان و معاندان که هزارسخن درباب دولت شما گویند؟ شیخ خنده‌ای کرد و گفت: آنچه گویند همه شبهت باشد و تهمت و اگر من خواهم در پنج دقیقه همه را پاسخ گویم! مرید گفت: لطف بسیار باشد اگر این ملاعین را پاسخی گویی که ما و دیگر مریدان سخت درمانده‌ایم. شیخ گفت: گفتم «اگر خواهم...» و من اکنون نخواهم که بخواهم! گویند که پنجاه‌سال گذشت و پاسخی از شیخ نشنیدند. دوران انتخاب از ایران سخن بگو از روزهای خوب و درخشان سخن بگو از وضع افتضاح ترافیک شهرها از چاله‌چوله‌های خیابان سخن بگو از اینکه مشکلات قدیمی مملکت راحت شود به دست تو آسان سخن بگو وقتی که حرف می زنی از فقر و از رکود از جنس‌ها که می‌شود ارزان سخن بگو دربین وعده‌های خودت بغض هم بکن با یک صدای خسته و لرزان سخن بگو آبی ندارد آن‌همه وعده برای خلق دارد ولی برای شما نان، سخن بگو! وقتی که انتخاب شدی تا به چندسال از اینکه مملکت شده ویران سخن بگو از این بگو که قبلتری‌ها مقصّرند از دست‌های دولت پنهان سخن بگو پروندۀ تمام ادارات را بریز بر روی میز و دایماً از آن سخن بگو یک عمر می‌توان سخن از زلف یار گفت از روسریّ و موی پریشان سخن بگو دنیا به‌غیر دهکده‌ای نیست پس بیا از کدخدا و از ده و از خان سخن بگو تا تن دهند مردم نالان به درد تب از مرگ، از نهایت انسان سخن بگو از سایه های جنگ که گسترده روی شهر از کودکان مات و هراسان سخن بگو.... وقتی که وعده‌ها همگی رنگ باختند از ارزش سکوت خموشان سخن بگو

در اندرون من خسته‌دل ندانم کیست که من خموشم و او در فغان و در غوغاست؟ از رندی‌های حافظ این است که جواب پرسش‌هایی را که مطرح می‌کند در سخن خود می‌گنجاند تا زیرکان و معنی‌سنجان آن را دریابند و با کشف آن به التذاذ هنری برسند. مثلاً در این بیت: دوش از مسجد سوی می‌خانه آمد پیر ما چیست یاران طریقت بعد از این تدبیر ما؟ پاسخ سوال آن است که ما نیز باید به آیین طریقت همان کاری را بکنیم که پیر ما انجام داده است؛ یعنی از مسجد به می‌خانه برویم! در این‌جا هم پاسخ سوال «در اندرون ن خسته‌دل ندانم کیست...؟» در خود بیت به‌صراحت آمده است. درست حدس زدید: دل! چیزی که در اندرون حافظ، با وجود سکوت ظاهری او به فغان و غوغا برخاسته دل خسته یعنی مجروح اوست. بدین‌ترتیب دلیل این فغان و غوغا نیز که جراحت دل است معلوم می‌شود! دلیل ناشناخته‌بودن دل که از تعبیر «ندانم کیست» دانسته می‌شود این است که دل حقیقتی ماورای ادراک و آن‌جهانی است که در وجود آدمی به ودیعت نهاده شده است! محمدرضا ترکی

شمع و گل و پروانه ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز کآن سوخته را جان شد و آواز نیامد حتّی بسیاری از کسانی که «مهندسی گل و بلبل»، یعنی ادبیّات فارسی هم خوانده‌اند، نمی‌دانند که منظور از پروانه در شعر فارسی این حشرۀ معروف که می‌شناسیم و بال‌وپری رنگارنگ دارد نیست. این پروانه‌ها حشرات باغ و صحرا هستند و معمولاً در خانه‌ها و محیط‌های مسکونی دیده نمی‌شوند. پروانه‌ای که در فضای ادبیّات فارسی گرداگرد شمع می‌چرخد و جان فدا می‌کند درواقع، پشۀ کوچک یا بیدی است که به نور علاقه دارد و در روزگار ما در اطراف چراغ‌های نئون آن‌ها را می‌توان دید. بنابراین تصاویری از این دست را از شمع و گل و پروانه فراموش کنید!

رها کن از غم و از اخم دل‌ها و جبین‌ها را بچین در سفره‌های مهربانی هفت‌سین‌ها را چه می‌شد در همین خانه تکانیّ دم عیدی به سطل خاکروبه می‌سپردی بغض و کین‌ها را میان ما خطوط فاصله مرز جدایی هاست بیا و پاک کن از دفترت این نقطه‌چین‌ها را میان شادی و غم نیست مرز روشنی ای جان به یاد آور به وقت شادمانی‌ها غمین‌ها را تویی که یاد تو فتح الفتوح مهربانی‌هاست به یاد ما بیاور شادی فتح المبین‌ها را نسیمی می‌وزد از سرزمین سروهای ناز که هر دم زنده خواهد کرد یاد نازنین‌ها را محمّدرضا ترکی

در دعوای فروغی و فردوسی پور و برنامه نود و قضای بد و قاعده الاهم فالاهم فرماید: هان چه رازی هست در کار «نود»؟ عقل من هرگز نخواهد داد قد باوجود مشکلات مملکت این گرانی‌های خارج از عدد در زمانی که "گلستان" می‌تپد زیر این رگبار و سیل و جزر و مد در زمانی که گروهی هموطن دردمندند از قضا و بخت بد ما جماعت در خیال چیستیم؟ می‌کنیم اخبار را هردم رصد تا بفهمیم این یکی آخر چه گفت آن یکی در پاسخش حرفی نزد؟ حرف محفل‌هاست این حرف و حدیث نقل مجلس‌ها همین بحث نود عدّه‌ای گویند «عادل» ظالم است می‌شود از سوی بی‌بی‌سی مدد باید او را بی‌محابا حذف کرد از نود انداخت بیرون با لگد! عدّه‌ای گویند عادل چون گل است گل اگر باشد تمیز و سرسبد شیک‌پوش است او ولیکن دشمنش کاپشن می‌پوشد از جنس نمد! آن «فروغی» بی‌فروغ است و لذا می‌برد بر عادل و کارش حسد! من اگر مُردم نگویید از صدا یا که از سیما فرو شد در لحد... الغرض مشتی غرض از یک‌طرف زآن طرف هم حرف‌های بی‌سند ای جماعت عادل و برنامه‌اش واجب است امّا نه در این سطح و حد که شود موضوع دعواهای ما یا ملاک فلسفیّ نیک و بد! چون که صد آمد نود هم پیش ماست پیش سیل تفرقه سازید سد! محمّدرضا ترکی

دشمن طاووس آمد پرّ او ای بسا شه را بکشته فرّ او این بیت مثنوی یک ضرب‌المثل کهن را در بر دارد که باید ریشه در فرهنگ مردم هندوستان داشته باشد. دلیل ما یکی این است که طاووس اساساً پرنده‌ای هندی است که قرن‌ها قبل وارد ایران شده است و دیگری اینکه همین مضمون در کلیله و دمنه که یک اثر هندی است وجود دارد. در کلیله و دمنه (ص104) می‌خوانیم: جمال پر طاووس او را پرکنده و بال‌گسسته دارد شاید نخستین شاعری که به این مضمون پرداخته عطای رازی (شاعران بی‌دیوان، ص600) از شاعران قرن سوم باشد که سخن او در لباب الألباب و کلیله و دمنۀ نصرالله منشی هم آمده است: بلای من آمد همی دانش من چو روباه را مو و طاووس را پر این مضمون وارد شعر عربی و فارسی شده و شاید صایب تبریزی (دیوان، ج1، ص375) یکی از متأخّرترین شاعران پارسی‌گویی باشد که به آن پرداخته است: صایب! فغان که گشت در این بوستان‌سرا طاووس‌وار بال‌وپر ما وبال ما برای شواهد بیشتر ← دهخدا، امثال و حکم (ج2، ص814)؛ فروزان‌فر، شرح مثنوی شریف (ج1، ص110 تا 111). محمّدرضا ترکی

به‌زودی منتشر می‌شود: سال‌های بی‌ترانگی برگزیدۀ سروده‌های سال‌های 91 تا 96 انتشارات شهرستان ادب

مدیریّت مرداب‌ها و آب‌ها سرپرست زرپرست و زرپرست سرپرست لنگی این قافله تا بامداد محشر است شیوۀ مدیریّت بزرگانی مثل شهیدچمران در اوایل انقلاب این بود که بااینکه وزیر دفاع بود خودش را به پاوۀ در محاصره رساند و درکنار مدافعان اندک آن جانش را به خطر انداخت و توانست این شهر و کردستان را از سقوط و این کشور را از خطری بزرگ نجات دهد. شیوۀ مدیریّت حاکم بر مملکت از دهۀ هفتاد به این‌سو امّا غالباً این است که مدیران بر برج عاج خویش نشسته‌اند و بر مقدّرات مردم حکم می‌رانند. اخیراً این سرپرستان محترم یک‌گلّه بوقچی و تبلیغاتچی و کارشناس جنگ روانی، از جمله تعداد زیادی استاد دانشگاه و کارشناس و متخصّص هم در استخدام دارند که در فضای مجازی و جاهای دیگر ثابت کنند که روش درست و علمی مدیریّت همین دورکاری است و مدیر درست‌وحسابی باید از زیر پتو و از سواحل قشم و کیش و شاید جاهای دیگر، بحران‌های بزرگ را مدیریّت کند و روش‌هایی مثل شهیدچمران نوعی عوامفریبی و ریاکاری و به قول خودشان پوپولیسم است! این درحالی است که در تمام دنیا وقتی موقعیّت خاصّی در یک کشور پیش می‌آید مقامات کشور حتّی سفرهای رسمی خودشان را نیمه‌کاره رها می‌کنند و سریعاً به نقطۀ بحران می‌روند. یاد مرحوم سیّدحسن حسینی به‌خیر که در همان دهۀ هفتاد در منظومۀ مرداب‌ها و آب‌ها این اوضاع را با تیزبینی دید و نقد کرد و سرود: ماجرا این است: مردار تفرغن زنده شد شاخه‌های ظاهراً خشکیده از بُن زنده شد آفتابی نامبارک نفس‌ها را زنده کرد بار دیگر اژدهای خشک را جنبنده کرد قبطیان فتنه‌گر جا در بلندی کرده‌اند ساحران با سامری‌ها گاوبندی کرده‌ا‌ند

سعدی استاد مدیریّت سعدی در باب اوّل گلستان این حکایت را آورده است: وزرای نوشیروان در مهمّی از مصالح مملکت اندیشه همی‌کردند و هر یک رایی همی‌زدند و مَلِک همچنین تدبیری اندیشه همی‌کرد. بزرجمهر را رای مَلِک اختیار آمد. وزیران در خُفیه پرسیدند که رای مَلِک [ را ] جه مزیّت دیدی بر فکر چندین حکیم؟ گفت: به موجب آنکه [انجامِ ] کار معلوم نیست و رای همگنان در مشیّت است که صواب آید یا خطا؛ پس موافقت رای مَلِک اولی‌تر است تا اگر خلافِ صواب آید، به علتِ متابعت او از مُعاتبت ایمن باشم! خلاف رای سلطان رای جستن به خون خویش باشد دست شستن اگر خود روز را گوید شب است این بباید گفتن آنک ماه و پروین! نباید تصوّر کرد که سعدی در حکایت بالا درس تملّق و فرصت‌طلبی به مقامات و مسئولان مملکتی داده و آنان را به تأیید رطب و یابس سخنان مافوق رهنمون شده است. اگر دقّت بفرمایید فرض حکایت سعدی در جایی است که تصمیم‌گیری دشوار است و هر کس، از جمله پادشاه رأی و نظری را ابراز می‌کند و هیچ‌یک از این نظریّات هم ظاهراً بر دیگری برتری ندارد. طبعاً اگر یکی از این نظریّات از همه روشن‌تر و عقلانی‌تر بود، سعدی ما را به پیروی از همان رای توصیه می‌کرد، همچنین اگر رأی پادشاه به وضوح باطل بود، باز هم سعدی از زبان بزرگ‌مهر آن را تأیید نمی‌کرد. به نظر می‌رسد حکایت سعدی مبتنی بر این اصل مدیریّتی است که مدیران زیردست نباید بی‌دلیل با نظر مقام بالاتر مخالفت کنند و تصمیمی که مورد تأیید عالی‌ترین مقام اداری است از ضمانت اجرایی بالاتری برخوردار است. درسی که سیاست‌مداران ما از این سخن سعدی می‌توانند بگیرند یکی می‌تواند این باشد که عرصۀ مدیریّت جای تنازع و اعمال اختلاف سلیقه نیست و در شرایط مساوی و هنگامی که آرای مختلفی وجود دارد، در هنگام تصمیم‌گیری حمایت از نظر مقام بالاتر عاقلانه‌تر است و دست کم این است که اگر آن رأی و نظر ناصواب درآمد، همان مقام بالاتر مسئول خواهد بود و دیگران از مواخذه در امان هستند! سعدی در دوبیت آخر همین نکتۀ مدیریّتی را تأکید می‌کند که تعارض و ستیزۀ بی‌دلیل رده‌های پایین با مدیریّت عالی یک سازمان که از آن با تعبیر «خلاف رای سلطان رای جستن» یاد شده کار خطرناکی است و عمدتاً به حذف مدیریّت میانی منجر می‌شود. بیت آخر نیز با طنزی که دارد فضای حکایت را تلطیف و میزان تأثیرگذاری آن را افزایش داده است. #محمد_رضا_ترکی

خوزستان یک‌روز در تهاجم خمپاره‌ها خراب یک‌روز در تلاطم سیلاب در عذاب این است حال پارۀ زرخیز میهنم یک‌روز زیر آتش و یک‌روز زیر آب! محمّدرضا ترکی

خلیج همیشه فارس، نه خلیج همیشگی فارس! هموطنان ما بسیاری مواقع برای تأکید بر هویّت ایرانی خلیج فارس آن را «خلیچ همیشگی فارس» می‌نامند که تعبیری است از لحاظ زبانی ناصواب. در این تعبیر «همیشگی» به معنی «جاودانه» صفت «خلیج» است نه قید «فارس» بنابراین بر جاودان بودن خلیج دلالت دارد، نه همیشگی بودن نام «فارس» بر آن؛ درحالی‌که کسی در جاودانه‌بودن واقعیّت جغرافیایی این خلیج بحثی ندارد و تمام شیطنت‌های تبلیغاتی دشمنان بر نام این خلیج متمرکز شده است! لازم است برای رساندن این مفهوم از «خلیج همیشه فارس» و امثال آن استفاده کنیم. محمّدرضا ترکی

اهل ریا و اهل ریاست! اگر این لباس لباس کار است، لباس عملگی است، و اگر هم عملۀ خوب داریم و هم عملۀ بد، چرا نباید عدّه‌ای از طلبه‌هایی که در زیر خطّ فقر زندگی می‌کنند با همین لباس به مناطق سیل‌زده بروند و به مردم خدمت کنند و نشان بدهند که آخوندهای لاکچری اشرافی هیچ ربطی به آن‌ها ندارند و آن‌ها عملۀ خوب خدمتگزارند و در کنار مردم‌اند، نه در کنار اشراف و طبقۀ بالای متوسّط؟! مگر این‌ها در زمان جنگ با همین لباس، درکنار بقیۀ قشرهای مردم از این مرزوبوم دفاع نکردند و آن‌همه شهید ندادند؟! چرا عدّه‌ای از خدمت‌رسانی این قشر از مردم عصبانی شده‌اند و این‌ها را به ریاکاری متّهم می‌کنند؟! یک‌طلبۀ گمنام شهرستانی مگر سلبریتی یا مقام مملکتی است که با عکس و تفصیلات دنبال شهرت باشد که کارش ریا باشد؟! این‌ها مگر در کنار خدمت‌رسانی و بیل‌زدن چه شعاری به نفع کدام جریان و جناح سیاسی داده‌اند که عدّه‌ای اهل شهرت و ریاست فریاد «ریاست... ریاست!» برآورده‌اند؟ اگر خدمت به مردم ریاست خوشا ریاکاریی از این دست!

سیل و ترمیم گسل‌های اجتماعی و سیاسی! ملّت ایران در طول تاریخ از درگیری‌های گروهی و طایفه‌ای آسیب فراوان دیده است. به عنوان مثال، چنان‌که یاقوت نوشته است، در سال 582ق جنگ‌های مذهبی هولناکی در ری اتّفاق افتاد که بر اثر آن بسیاری از مردم کشته و آواره شدند و شهر رو به ویرانی نهاد.در این حوادث ابتدا حنفی‌ها و شافعی‌ها شیعیان را قلع‌و قمع کردند و سپس به جان هم افتادند که به چیرگی شافعی‌ها انجامید. طبعاً در پشت صحنۀ این دعواها کانون‌های قدرت، از خلافت بغداد بگیر تا سلاجقه و حکّام و قدرت‌های محلّی، قرار داشتند. این کانون‌ها آن‌چنان در کورۀ نفرت و دشمنی دمیده بودند که حتّی دو طایفۀ سنّی‌مذهب به‌راحتی به قتل عام زن و بچّۀ یک‌دیگر می‌پرداختند. این درگیری‌های فرسایشی مقدّمه‌ای شد برای چیرگی جریاناتی مثل قبایل مغول بر ایران و عقب‌ماندگی تاریخی ما و خسارت‌های جبران‌ناپذیر دیگر. آنچه گذشت تنها نمونه‌ای از درگیری‌های خونین و عبرت‌آموز تاریخ گذشتۀ ماست. در چنددهۀ اخیر هم کانون‌های قدرت و سیاست، خصوصاً جریانات وابسته به بیگانه در فضای رسانه‌ای به پمپاژ نفرت در میان مردم و فعّال کردن گسل‌های قومی و احتماعی و طبقاتی و سیاسی مشغول‌اند و عدّه‌ای هم از سر سادگی، وچه‌بسا قربة‌الی الله یا قربة الی دمکراسی در کار دمیدن در همین کوره هستند . ردّپای بیگانگان و سرویس‌های جنگ روانی آنان را به وضوح در امواج مختلف رسانه‌ای و شایعه‌سازی‌های مختلف در فضای مجازی می‌توان دید. این‌ها هر از چندی کوچکترین اختلاف نظر را بهانه‌ای برای نفرت‌پراکنی و ایجاد یک بحران ملّی قرار می‌دهند! خوش‌بختانه سیل اخیر، با همۀ خسارت‌های فراوانش، توانسته است بسیاری از این گسل‌ها و شکاف‌های پدیدآمده میان قشرها و اقوام مختلف و جریانات سیاسی را ترمیم و مردم ایران را، از هر جریان و فکر و مشربی به هم نزدیک کند. باید این اتّفاق مبارک را قدر دانست و باید میان نقد دل‌سوزانه و علمی با نفرت‌پراکنی و ایجاد دوقطبی‌های کاذب فرق نهاد!

گوژعقل نتردام! ترامپ دیروز پیش‌نهاد کرده بود برای خاموش کردن آتش کلیسای نتردام از آسمان روی آن آب بریزند. آتشنشانی فرانسه این اقدام را به دلیل سنگینی حجم آب غلط و باعث ویرانی نتردام دانست. فضای مجازی هم ترامپ را به دلیل پیشنهاد بی ربطش به حماقت متهم کرد! ترامپ گفت به مکرون اگر که می‌خواهید شراره‌های کلیسای خود خموش کنید به من که خبره‌ام و اهل بخیه در هرکار به من که پخته‌ام و کهنه‌کار گوش کنید سریع‌تر بشتابید و یک هواپیما- -یِ آبپاش بیارید و آب توش کنید بر آن شراره بریزید آب از آن بالا نشسته‌اید چرا؟ زود جنب‌وجوش کنید شنید این سخن آتش‌نشان آگاهی به خنده گفت رها حرف این چموش کنید! چگونه می‌شود از آسمان هزاران لیتر نثار برج کلیسا و آن نقوش کنید؟! نمی شود که به یک‌باره آب دریا را روانه جانب سوراخ تنگ موش کنید! برای آنکه کلیسای نتردام شود خرابه گوش به این رهبر وحوش کنید! برای اینکه بفهمید سطح هوشش را همین بس است نگاهی به های‌وهوش کنید! محمّدرضا ترکی

جانباز جنگ رفته بود برای کمک به سیل‌زدگان. پایش در گل ولای گیر کرد. وقتی خواستند کمکش کنند، پای مصنوعی‌اش از جا درآمد.... خدا کند که به زعم برخی سلبریتی‌های محترم کارش ریا نباشد! ز دست داده از این پیش پا، پرستوخان! زمان جنگ برای خدا، پرستوخان! زمان جنگ برای نجات خرّمشهر نهاده بود در این راه پا، پرستوخان! در آن زمان که جوان بود‌ آمد و امروز دوباره آمده بی‌ادّعا، پرستوخان! دوباره آمده در اوج پاکی این خاکی میان ورطۀ سیلاب‌ها، پرستوخان! دوباره آمده یک‌لاقباتر از دیروز که نشکند خط شلوار ما، پرستوخان! میان ورطۀ سیلاب و پای مصنوعی؟! خدا کند که نباشد ریا، پرستوخان! گمان کنم همه اهل ریا و تزویرند تویی تو حضرت مالاریا، پرستوخان! دگر به گردۀ او جای زخم خنجر نیست ولی بزن تو، خوشا، مرحبا، پرستوخان! محمّدرضا ترکی