۳۲] م ـ اگر با اعتقاد به اين كه مستطيع نيست، قصد حج استحبابی كند و بعد معلوم شود كه مستطيع بوده كفايت از حَجّة الاسلام نمی كند مگر در صورتی كه قصد وظيفه فعليه نموده باشد و اشتباهاً آن را بر حج استحبابی تطبيق كرده باشد.

۳۳]م ـ اگر شخص زاد و راحله ندارد ولی به او گفته شد كه حج به‌جا آور و نفقه تو و عائله ات بر عهده من، با اطمينان به وفا و عدم رجوع باذِل، حج واجب می شود و اين حج را بذلی می گويند و در آن رجوع به كفايت كه از شرايط وجوب است شرط نيست، بلی اگر قبول بذل و رفتن به حج موجب اخلال در امور زندگی او شود واجب نيست.

۳۴] م ـ اگر مالی كه برای حج كفايت می كند را به او ببخشند برای اينكه حج به جا آورد، بايد قبول كند و حج به جا آورد و همچنين اگر واهب بگويد مخيّری بين اينكه حج به‌جا آوری يا نه. ولی اگر اسم حج را نياورد و فقط مال را به او ببخشد قبول واجب نيست.۱۳

۳۵] م ـ باذل می تواند از بذلش برگردد، ولی اگر در بين راه باشد بايد نفقه برگشتن او را بدهد، و اگر بعد از احرام رجوع كند بايد نفقه اتمام حج را نيز بپردازد. □ [۳۶] م ـ پول قربانی در حجّ بذلی بر عهده باذل است ولی كفارات بر عهده او نيست و اگر پول قربانی را بذل نكند حج واجب نمی شود مگر در صورت وجود شرايط ديگر استطاعت

۳۷] م ـ كسی كه در راه حج برای خدمت اجير شود، به اجرتی كه با آن مستطيع می شود، حج بر او واجب می شود هرچند اجاره بر او واجب نبوده است ولی بعد از آن مستطيع می شود و بايد حج به‌جا آورد.۱۴   [۳۸] م ـ كسی كه برای نيابت از ديگری اجير شد و با اجرت آن مستطيع گشت در صورتی كه استيجار برای سال اول باشد بايد حج نيابی را مقدم بدارد و چنانچه استطاعت او تا سال بعد باقی بماند برای خودش در سال بعد حج به جا آورد.

[۳۹] م ـ شرط است در استطاعت كه مخارج عائله اش را تا برگشت از حج داشته باشد هرچند عائله واجب ‌النفقه او نباشند.   [۴۰] م ـ شرط است در استطاعت، رجوع به كفايت؛ يعنی بعد از برگشت از حج، تجارت يا زراعت يا صنعت يا منفعت ملك، مثل باغ و دكان داشته باشد به طوری كه برای زندگانی به شدت و حرج نيفتد و اگر قدرت بر كسب لايق به حالش هم داشته باشد كافی است و اگر بعد از مراجعت، نياز به مثل زكات و خمس و ساير وجوه شرعيه داشته باشد كفايت نمی كند، بنا بر اين بر طلاب و اهل علمی كه در بازگشت از حج نياز به شهريه حوزه های علميه دارند، حج واجب نيست

[۴۱] م ـ شرط است در وجوب حج، استطاعت بدنی و استطاعت از جهت باز بودن راه و استطاعت زمانی، پس بر مريضی كه قدرت رفتن به حج [را] ندارد يا بر او حرج و مشقت زياد دارد، واجب نيست و بر كسی كه راه برای او باز نيست يا وقت تنگ است؛ به طوری كه نمی تواند به حج برسد نيز واجب نيست.   [۴۲] م ـ اگر با وجود شرايط استطاعت، حج را ترك كرد، حج بر او مستقر می شود و بايد بعداً به هر نحو كه می تواند به حج برود.

۴۳] م ـ مستطيع بايد خودش به حج برود و حجّ ديگری از طرف او كفايت نمی كند، مگر در مورد مريض يا پير، به شرحی كه بعداً بيان می شود.   [۴۴] م ـ كسی كه خودش مستطيع است نمی تواند از طرف ديگری برای حج نايب شود يا حج استحبابی به جا آورد، و اگر حج نيابی۱۶ يا استحبابی به جا آورد باطل است

[۴۵] م ـ كسی كه حج بر او مستقر شد و به جا نياورد تا فوت شد، بايد از تركه او برايش حج بدهند و حج ميقاتی كفايت می كند و تا حج او را ندهند، ورثه نمی توانند در تركه تصرف نمايند۱۷ و لازم است در همان سالِ فوت، حج را ادا نمايند و تأخير از آن جايز نيست، و چنانچه در آن سال استيجار ممكن نباشد مگر از بلد، لازم است از بلد اجير بگيرند و از اصل تركه خارج می شود،۱۸ و همچنين اگر در آن سال از ميقات نتوانند اجير بگيرند مگر به زيادتر از اُجرت متعارف، لازم است اجير بگيرند و تأخير نيندازند، و اگر وصی يا وارث اهمال كنند و تأخير بيندازند و تركه از بين برود ضامنند، بلی اگر ميت تركه نداشته باشد، بر وارث، حج او واجب نمی شود

مسائل متفرقه استطاعت   [۴۶] م ـ اگر زنی شوهرش از دنيا برود و در حيات شوهرش استطاعت مالی نداشته باشد و بعد از مردن او، از ارث شوهر، استطاعت مالی پيدا كند ولی از جهت مرض نتواند به حج برود، در صورتی كه مرض او به نحوی است كه قدرت بر رفتن به حج ندارد، مستطيع نشده و حج بر او واجب نيست و همچنين اگر بعد از مردنِ شوهر، شغل يا زراعت يا صنعتی كه بتواند بعد از برگشتن از حج، زندگی خود را اداره كند نداشته باشد، مستطيع نمی شود، هرچند ارثی كه برده، برای رفتن به حج و برگشتن كافی باشد.

۴۷] م ـ زنی كه مهريه اش وافی برای مخارج حج هست و آن را از شوهر خود طلبكار است، اگر شوهرش تمكّن از ادای آن را ندارد، زن حق مطالبه ندارد و مستطيع نيست و اگر تمكّن دارد و مطالبه آن برای زن مفسده ای ندارد، با فرض اين كه شوهر نفقه و مخارج زندگی زن را می دهد، لازم است زن مهريه را مطالبه كند و به حج برود و چنانچه برای او مفسده دارد؛ مثل اين كه ممكن است مطالبه، به نزاع و طلاق منجر شود كه برای زن مفسده دارد، مستطيع نشده است