در گندم لزوجتى هست كه ممكن است راه‏بندان در كبد بوجود آورد قانون (ترجمه شرفكندى)، ج‏4، ص: 310

. نبايد بگذارى كه بيمار گرسنه شود، كه در حالت گرسنگى كرمها به هيجان مى‏آيند و معده را گاز مى‏گيرند و شايد بيمار به كلى اشتها را از دست بدهد. #تدبیر کسانی که کرم دارند #قانون (ترجمه شرفكندى)،

صواب آن باشد كه چون #كشكاب خواهند داد پيش از كشكاب به دو ساعت #سكنگبين دهند تا خلط را #لطيف كند و مستعد #دفع طبيعت كند چون از پس دو ساعت كشكاب‏ خورده شود معده مستعد هضم آن باشد آن را نيك قبول كند و زود هضم كند و خلطى را كه با سكنگبين لطيف كرده باشد بشويد و دفع كند و رگ‏ها و گذرهاى اخلاط را پاك كند و گاه باشد كه دفع به ادرار بول كند و گاه باشد كه به عرق و اگر از پس كشكاب به چهار ساعت شربتى ديگر سكنگبين خورد هر چه كشكاب آن را معتدل كرده باشد و نضج داده زود دفع شود و منفعت سردى و تَرى كه از كشكاب حاصل آمده باشد به همه تن رسد ذخيره خوارزمشاهى، ج‏1، ص: 840

پختن كشكاب چنان بايد كه يك پيمانه كشك جو باشد و بيست پيمانه آب و او را مى‏پزند تا به پنج پيمانه باز آيد و آنچه رقيق‏تر باشد از وى بپالايند كشكاب رقيق كه ياد كرده آمده است اين باشد تن را غذا كمتر دهد لكن تَرى بيشتر كند و ماده را بهتر پزاند و رگ‏ها را پاك‏تر شويد و سردى به اعتدال كند و زودتر هضم شود و كمتر ترش كند و كشكاب آنجا بكار بايد داشت كه بيمارى ساكن باشد و عرضى خطرناك و دردى صعب نباشد و نه به فصد و (نه) به اسهال حاجتى نباشد كه مهلت نبود.

از آن جمله است امتزاج سركه با شكر و يا عسل در سكنجبين براى كسر سورت و سرعت نفوذ سركه و تسكين ثوران و هيجان صفراء و سوداء جهت آن كه ترشى حاد محض، مهيج صفراء و سود است. و نيز شكر و عسل به سبب لزوجتى كه دارند مانع شدّت و نفوذ سركه و كاسر حدّت آنند و داخل نمودن چند شاخه «1» نعناع در آن براى منع غثيان و تقويت معده است و طبيعت و قوّت كبدى به سبب كمال رغبت و ميلى كه به شيرينى دارند، به زودى آن را جذب مى‏نمايند و افعال مطلوبه از آن از شكستن حدّت صفراء و نفوذ در جميع مسالك و مجارى و تفتيح سدد و غير را كما ينبغى از آن صادر مى‏گردد. خلاصة الحكمة، ج‏2، ص: 287

✅و سببه الغائي أن يكون معدّا لتغذية البدن عند فقدان الغذاء و ترطيبه و تغذية بعض الأعضاء التي يجب أن يكون في غذائها قسط من البلغم ✅ و سبب غائى بلغم چند چيز است: 1️⃣ يكى آنكه آماده باشد جهت آنكه چون بدن وقتى غذا نيابد او خون شود و غذاى بدن گردد. 2️⃣ دوم آنكه ترطيب بدن نمايد. 3️⃣ سوم آنكه در غذاى بعض اعضا داخل گردد . #خشکی_بدن_و_بلغم #رطوبت_بدن #کم_خونی_و_بلغم #مفرح القلوب (شرح قانونچه)، ص: 33📘

[شهوت صادق و كاذب‏] پس اگر اين انصباب بعد خلو معده و به حسب تقاضاى معتاد طبيعت است اين را #شهوت_صادق گويند و علت غائى از #سودا همين قسم است و الا شهوت كاذب خوانند و او مرضى است و المرض لا يكون علة غائية أبدا لأن الغاية هي المطلوب الطبيعي و ذلك ليس بمطلوب. #مفرح القلوب (شرح قانونچه)، ص: 34

#هضم سوم در #عروق است. و آن عبارت است از #مستحيل شدن #رطوبت_اولى بر #رطوبت_ثانيه به حيثيتى كه اجزاى ماده مستحيله به حسب مزاج هر عضوى كه آن جزو بدان منسوب است مستعد و متكيف گردد. پوشيده نماند كه چون در عروق اخلاط نضج مى‏يابند اين نيست كه آنهمه يكبارگى مستحيل به رطوبت ثانيه مى‏گردند و جنس خلط در عروق نمى‏ماند بلكه اخلاط مع بقائها في العروق بعضى از آن وقتا بعد وقت مستحيل به رطوبت ثانيه مى‏گردد پس در عروق رطوبت اولى در رطوبت ثانيه هميشه موجود است، بخلاف كيلوس كه او از معده به جگر مى‏آيد و چون پخته شد همه آن يكبارگى مستحيل به اخلاط مى‏گردد و كبد از نوع ماده كيلوسى خالى مى‏گردد تا كيلوس ديگر برسد و اخلاط نيز در جگر تا تمامى نضج مى‏باشند بعده هر يكى بمحل خود روان مى‏شود مگر قدرى كه به غذاى او كار مى‏آيد و اگر احيانا خلطى زياده از آنچه بايد در جگر بماند احداث سده و ورم نمايد. #فرق_هضم_ثانی_با_هضم_سوم_و_چهارم #تدریجی_بودن_هضم_سوم_وچهارم #اجتماع_رطوبت_اولی_و_ثانوی_در_عروق #ورم_جگر #سده_جگر #کبد_چرب #مفرح_القلوب (شرح قانونچه)، ص: 34📘

[انواع رطوبت ثانيه‏] بالجمله رطوبت ثانيه كه در صدد ذكر آن هستيم از دو نوع بيرون نيست: يكى آنكه فضول بود و بدن را بدين حاجت نيست و او داخل اخلاط ناطبيعيه است و اخراج او واجب و اگر اخراج نكند متعفن شود و حميات احداث كند. دوم آنكه غير فضول بود يعنى محتاج اليه بدن باشد. و اين چهار قسم است يكى آنكه در عروق صغار دقاق موجود است. دوم آنكه مستحيل شود به جوهر عضو به حسب مزاج فقط و مقصود از #هضم_سوم همين است. سوم آنكه به منزله طل يعنى #شبنم در اعضا منتشر است. چهارم آنكه التيام و التصاق اعضا بدان است. و #هضم_چهارم در اعضاء است و آن عبارت است از استحاله رطوبت ثانيه قابل التغذيه به اعضا و غذا بالفعل همين‏جا مى‏شود، زيرا كه ماده، غذاى عضو مى‏شود و فضله اين دو هضم به مثل عرق و اوساخ كه از بدن و بينى و گوش برمى‏آيد مندفع گردد #مفرح_القلوب (شرح قانونچه)، ص: 34

دشمن سرسخت #معده انباشتن آن از خوراك است؛ به دليل همين انباشتن معده از خوراك است كه #پ_خوران چشم گرسنه #چاق نمى‏شوند زيرا خوراك را چنان‏كه بايدوشايد هضم نمى‏كنند. اما كسانى كه غذا مى‏خورند و هنوز كاملا سير نشده‏اند و هنوز اشتهاى خوردن دارند، دست از خوردن مى‏كشند چاق مى‏شوند زيرا خوراك را به خوبى هضم مى‏كنند. #قانون_(ترجمه شرفكندى)، ج‏4، ص: 70 #قیاس_1 ✅صغری هرکس بیش از اندازه غذا بخورد ، غذایش درست هضم نمیشود ✅کبری هرکس غذایش درست هضم نشود ، غذا به اندازه کافیاندامش نمی رسد ✅نتیجه هرکس بیش از اندازه غذا بخورد غذا به اندامش نمی رسد #قیاس_2 ✅صغری : هرکس بیش از اندازه غذا بخورد غذا به اندازه کافی ، به اندامش نمی رسد ✅کبری : هرکس غذا به اندازه کافی به اندامش نرسد چاق نمی شود ✅نتیجه : هرکس بیش از اندازه غذا بخورد چاق نمی شود

اين را هم بدان! كه خوددارى كردن از بيرون دادن مدفوع و خوددارى كردن از فرو هليدن باد شكم بسيار بد و زيان‏آور است. اگر هنگام بيرون راندن مدفوع فرا رسيد و انسان از آن خوددارى كرد ممكن است مدفوعى كه پايين آمده است و آماده بيرون رفتن است و بيرون داده نشده، از پيچ‏وخمى به پيچ‏وخم ديگر رو به بالا منتقل شود و سرانجام به معده برگردد كه آزارى طاقت‏فرسا براى انسان روى دهد و هيچ بعيد نيست و بسيار احتمال دارد كه از اين برگشتن مدفوع به معده بيمارى «ايلاوس» و پژمردگى و اشتها از بين رفتن روى آورد. #نگه_داشتن_باد_شکم #نگه_داشتن_مدفوع #قانون_(ترجمه شرفكندى)، ج‏4

#قانون (ترجمه شرفكندى)، ج‏4، ص: 71 مسئله نگهداشتن #باد_در_شكم و به هنگام بيرون ندادن آن، ممكن است در حركت خود به معده برگردد، در معده به #بخار تبديل شود و بالا رود و به #مغز رسد و آزار شديد و بيش از حد به بار آيد و در برگرفته معده را به تباهى كشاند.