#قفله_پردازی
قفله در لغت از قفل می آید و به معنای بستن و انسداد یا اغلاق و نیز ختم کردن می باشد و در اصطلاحات موسیقی عرب قفله به مفهوم پایان یک ملودی یا آهنگ اهمیت فراوانی در این نوع موسیقی دارد. به ویژه در گونه ی موسیقی آوازی بدون ایقاع یا ریتم قفله بسیار مهم و اساسی است. بنابراین در تلاوت قرآن و ابتهال از گذشته های دور قفلات بسیار مورد توجه قاریان و مبتهلان قرار داشته است.
✅ قفله آخرین بخش یک نغمه یا لحن محسوب میشود که احساس شنونده را به هنرنمایی قاری یا مبتهل پیوند میزند و او را به تشویق و ابراز احساسات وا میدارد.
🛑 چند نکته درباره قفله 🛑
💠 نکته اول : با توجه به تعدد مقامات مورد استفاده در تلاوت و ابتهال و تنوع ردیف های مشتق از این مقامات باز بودن دست قاریان و مبتهلان در بکارگیری تحریرها و درجات صوتی مختلف و وجود عنصر نبوغ و ابداع در نزد افراد تعداد قفلات میتواند بسیار زیاد; متنوع و تا حدی غیر قابل شمارش باشند.بنابراین باب نو آوری و ابداع در قفلات باز است اما دست یابی به آن نیازمند شناخت کافی از آثار پیشینیان و برخورداری از نبوغ موسیقایی و قدرت خلاقیت فراوان در نزد قرا حرفه ای است.
💠 نکته دوم : از ابتدای ضبط نخستین آثار تلاوت یعنی از حدود ۷۰ سال پیش تا کنون تعداد زیادی از قفلات در تلاوت و ابتهال به اجرا در آمده که به دلایل مختلف به نام قاریان و مبتهلان مختلف مصری ثبت گردیده است. از جمله دلایل این موضوع را میتوان اجرای یک قفله برای نخستین بار و تکرار آن در ادای لحنی یک قاری یا مبتهل دانست.برای مثال نوع قفلات استاد منشاوی در خانواده ایشان هم بوده اما به نام ایشان ثبت شده است.حتی در برخی منابع مصری از قفله اسماعیلیه و قفله رفعتیه سخن به میان آمده است. که منظور قفلات مصطفی اسماعیل و محمد رفعت است و مثال دیگر .
💠 نکته سوم : به دلیل گوناگونی قفلات از حیث ساختار موسیقایی از یک طرف و از سوی دیگر کاربری آن ها بر اساس مفاهیم آیات و حتی ساختار هجایی واژگان قرآنی تقسیمات متفاوتی توسط افراد مختلف در این خصوص آمده که به آن ها اشاره خواهم کرد :👇
⚫️ از حیث ساختار موسیقایی :
♦️ قفله کامله (مکمّله) :
قفله کامله به این معناست که قفله به درجه رکوز یا ایست ختم شده و گوش مستمع را اقناع کرده و او را منتظر نگذارد.
♦️ قفله تصفیه :
در صورتی که قفله در یکی از درجات دیگر مقام مثلا درجه چهارم یا پنجم پایان یابد قفله ی تصفیه نامیده میشود.
⚫️ از حیث تعبیر و توجه به معنای جمله :
♦️ قفله معلّق یا انتظاری یا (تشویق)
اگر قفله ای به واسطه عدم اتمام عبارت یا جمله قرآنی به گونه ای پایان یابد که حالت انتظار در نغمه یا لحن باقی بماند و به تعریف دیگر گوش شنونده را در شوق شنیدن مابقی جمله باقی بگذارد قفله ی معلّق میگویند.و به چنین کاری در مبحث القاء معانی تشویق گفته میشود.
♦️ قفله تام یا (اشباع) :
هنگامی که قاری به گونه ای نغمه یا لحن را اجرا کند که شنونده از نحوه ی اجرای قفله ی وی ; متوجه پایان مطلب یا عبارت قرآنی شود به این موضوع در بحث القاء معنای اشباع میگویند.
قفلات کامله و تصفیه هر گاه با چنین رویکردی اجرا شوند بهتر است تام و معلق خوانده شوند.
⚫️ از حیث ساختار هجایی کلمات :
واضح است کلمات پایانی یک عبارت چه کامل باشد چه ناقص در تلاوت قرآن بسیار متفاوت است. گاه یک کلمه در پایان به هجای مدی ختم میشود مانند ( مفلحون ) که میتوان در آن تحریرهای متنوع اورد و گاهی هجایی در آخر می آید که باید بدون تحریر و ساده باشد مثلا کلمه (خلق).
♦️ قفله زخرف یا مزخرف و قفله مستقیم :
قفلات همراه با تحریر را زخرفه یا مزخرف
و قفلات بدون تحریر را مستقیم می نامند.
♦️ قفله صخریه :
وقتی قاری یا مبتهل به کلماتی در پایان عبارت لحنی خود میرسد که از نظر اداء الفاظ و هجاء ها مانند صخره سخت و مشکل باشد و بتواند از عهده آن بخوبی بر آید .قفله صخریه گویند که استاد علی محمود به استاد قفلات صخریه معروف است.
♦️ قفله حرّاقه :
به قفلات شور انگیز و پر هیجان در تلاوت یا موسیقی که مبنای آن تحریک احساس شنوندگان است قفله حراقه میگویند.
♦️ قفله خادعه یا فریبکارانه:
در این قفله ، قاری روند اجرای ملودی را طوری پیش می برد که مستمع انتظار قفله کامله را دارد ولی از این کار که با فکر و برنامه قبلی همراه بوده است منصرف شده و دوباره به اجرای ملودی می پردازد. از این نوع قفلات در تلاوت های استاد شحات و استاد مصطفی زیاد دیده می شود. اجرای این نوع از قفلات بسیار حرفه ای است و باعث ایجاد جذابیت است.
♦️ قفله مفاجئه یا دفعی :
اگر قاری یکدفعه بر روی کلمه ای،ملودی را رها کرده و اجرا نکند. یکدفعه وقف کردن و ایستادن در تلاوت قراء معروف دیده نمی شود مکر در موارد خاص که با زیبایی اجرا شده است.تکنیک قطع النغم از نوع مفاجئه است
🔰 ادامه ی این موضوع در مطلب بعد 🔰
#قفله_پردازی
قفله در لغت از قفل می آید و به معنای بستن و انسداد یا اغلاق و نیز ختم کردن می باشد و در اصطلاحات موسیقی عرب قفله به مفهوم پایان یک ملودی یا آهنگ اهمیت فراوانی در این نوع موسیقی دارد. به ویژه در گونه ی موسیقی آوازی بدون ایقاع یا ریتم قفله بسیار مهم و اساسی است. بنابراین در تلاوت قرآن و ابتهال از گذشته های دور قفلات بسیار مورد توجه قاریان و مبتهلان قرار داشته است.
✅ قفله آخرین بخش یک نغمه یا لحن محسوب میشود که احساس شنونده را به هنرنمایی قاری یا مبتهل پیوند میزند و او را به تشویق و ابراز احساسات وا میدارد.
🛑 چند نکته درباره قفله 🛑
💠 نکته اول : با توجه به تعدد مقامات مورد استفاده در تلاوت و ابتهال و تنوع ردیف های مشتق از این مقامات باز بودن دست قاریان و مبتهلان در بکارگیری تحریرها و درجات صوتی مختلف و وجود عنصر نبوغ و ابداع در نزد افراد تعداد قفلات میتواند بسیار زیاد; متنوع و تا حدی غیر قابل شمارش باشند.بنابراین باب نو آوری و ابداع در قفلات باز است اما دست یابی به آن نیازمند شناخت کافی از آثار پیشینیان و برخورداری از نبوغ موسیقایی و قدرت خلاقیت فراوان در نزد قرا حرفه ای است.
💠 نکته دوم : از ابتدای ضبط نخستین آثار تلاوت یعنی از حدود ۷۰ سال پیش تا کنون تعداد زیادی از قفلات در تلاوت و ابتهال به اجرا در آمده که به دلایل مختلف به نام قاریان و مبتهلان مختلف مصری ثبت گردیده است. از جمله دلایل این موضوع را میتوان اجرای یک قفله برای نخستین بار و تکرار آن در ادای لحنی یک قاری یا مبتهل دانست.برای مثال نوع قفلات استاد منشاوی در خانواده ایشان هم بوده اما به نام ایشان ثبت شده است.حتی در برخی منابع مصری از قفله اسماعیلیه و قفله رفعتیه سخن به میان آمده است. که منظور قفلات مصطفی اسماعیل و محمد رفعت است و مثال دیگر .
💠 نکته سوم : به دلیل گوناگونی قفلات از حیث ساختار موسیقایی از یک طرف و از سوی دیگر کاربری آن ها بر اساس مفاهیم آیات و حتی ساختار هجایی واژگان قرآنی تقسیمات متفاوتی توسط افراد مختلف در این خصوص آمده که به آن ها اشاره خواهم کرد :👇
⚫️ از حیث ساختار موسیقایی :
♦️ قفله کامله (مکمّله) :
قفله کامله به این معناست که قفله به درجه رکوز یا ایست ختم شده و گوش مستمع را اقناع کرده و او را منتظر نگذارد.
♦️ قفله تصفیه :
در صورتی که قفله در یکی از درجات دیگر مقام مثلا درجه چهارم یا پنجم پایان یابد قفله ی تصفیه نامیده میشود.
⚫️ از حیث تعبیر و توجه به معنای جمله :
♦️ قفله معلّق یا انتظاری یا (تشویق)
اگر قفله ای به واسطه عدم اتمام عبارت یا جمله قرآنی به گونه ای پایان یابد که حالت انتظار در نغمه یا لحن باقی بماند و به تعریف دیگر گوش شنونده را در شوق شنیدن مابقی جمله باقی بگذارد قفله ی معلّق میگویند.و به چنین کاری در مبحث القاء معانی تشویق گفته میشود.
♦️ قفله تام یا (اشباع) :
هنگامی که قاری به گونه ای نغمه یا لحن را اجرا کند که شنونده از نحوه ی اجرای قفله ی وی ; متوجه پایان مطلب یا عبارت قرآنی شود به این موضوع در بحث القاء معنای اشباع میگویند.
قفلات کامله و تصفیه هر گاه با چنین رویکردی اجرا شوند بهتر است تام و معلق خوانده شوند.
⚫️ از حیث ساختار هجایی کلمات :
واضح است کلمات پایانی یک عبارت چه کامل باشد چه ناقص در تلاوت قرآن بسیار متفاوت است. گاه یک کلمه در پایان به هجای مدی ختم میشود مانند ( مفلحون ) که میتوان در آن تحریرهای متنوع اورد و گاهی هجایی در آخر می آید که باید بدون تحریر و ساده باشد مثلا کلمه (خلق).
♦️ قفله زخرف یا مزخرف و قفله مستقیم :
قفلات همراه با تحریر را زخرفه یا مزخرف
و قفلات بدون تحریر را مستقیم می نامند.
♦️ قفله صخریه :
وقتی قاری یا مبتهل به کلماتی در پایان عبارت لحنی خود میرسد که از نظر اداء الفاظ و هجاء ها مانند صخره سخت و مشکل باشد و بتواند از عهده آن بخوبی بر آید .قفله صخریه گویند که استاد علی محمود به استاد قفلات صخریه معروف است.
♦️ قفله حرّاقه :
به قفلات شور انگیز و پر هیجان در تلاوت یا موسیقی که مبنای آن تحریک احساس شنوندگان است قفله حراقه میگویند.
♦️ قفله خادعه یا فریبکارانه:
در این قفله ، قاری روند اجرای ملودی را طوری پیش می برد که مستمع انتظار قفله کامله را دارد ولی از این کار که با فکر و برنامه قبلی همراه بوده است منصرف شده و دوباره به اجرای ملودی می پردازد. از این نوع قفلات در تلاوت های استاد شحات و استاد مصطفی زیاد دیده می شود. اجرای این نوع از قفلات بسیار حرفه ای است و باعث ایجاد جذابیت است.
♦️ قفله مفاجئه یا دفعی :
اگر قاری یکدفعه بر روی کلمه ای،ملودی را رها کرده و اجرا نکند. یکدفعه وقف کردن و ایستادن در تلاوت قراء معروف دیده نمی شود مکر در موارد خاص که با زیبایی اجرا شده است.تکنیک قطع النغم از نوع مفاجئه است
🔰 ادامه ی این موضوع در مطلب بعد 🔰