بسم الله الرحمن الرحیم . . . فرمود كفاري كه عليه شما توطئه نداشته‌اند خدا نهي نمي‌كند كه نسبت به اينها محبت بكنيد. نه تنها امر به قتال ندارد نهي از محبت هم ندارد. بلكه نسبت به اينها احسان هم بكنيد و خدا احسان كننده و عادل را دوست دارد . پس بنابراين اسلام با زندگي مسالمت‌آميز حتي با كافران هم موافق است مادامي كه آنها هيچ قدمي و اقدامي و قيامي عليه اسلام و مسلمين نداشته باشند. امّا در آيات قبل از آيه محل بحث در همين سوره مباركه «توبه» فرمود: وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً. آنها از هيچ توطئه‌اي عليه اسلام و مسلمين دريغي ندارند لذا شما از خودتان دفاع كنيد. براساس اين معيار كه نبردها جنبه دفاعي دارد نه تهاجم ابتدايي، در جريان غزوه تبوك امپراطوري روم قصد حمله ابتدايي داشت. و وجود مبارك پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) از اين صحنه با خبر شد. اوّلين وظيفه حكومت اسلامي اين است كه مرتب مواظب باشد چه كسي مي‌خواهد حمله كند. اين اوّلين وظيفه اوست. اطلاعات، اطلاع رساني، عيون داشتن اين اوّلين وظيفه است. چون كافر و مشرك مي‌خواهد خوب زندگي كند، اين يك. و تمام زندگي او براي او همين دنيا مطرح است، اين دو. و دليلي ندارد كه حمله نكند. كسي كه هيچ برداشتي از جهان و جهان‌بيني ندارد إلاّ الدّنيا. خب جاه چيز خوبي است. رياست چيز خوبي است. اول بودن چيز خوبي است. مرفّه بودن چيز خوبي است. حكومت چيز خوبي است. و نشئه‌اي هم که به غير از دنيا براي آنها مطرح نيست و دليل ندارد كه آنها حمله نكنند. يك گرگ واقعاً كارش همين تهاجم است. يك شير كارش همين است ديگر. حالا اگر كسي كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ بود، اين تمام تلاش شبانه‌روزي‌اش اين است كه به همسايه‌ها حمله كند ديگر. هيچ دليلي ندارد كه او حمله نكند لذا اوّلين وظيفه حكومت اسلامي اين است كه مرزها را مواظب باشد، ببيند چه كسي دارد حمله مي‌كند. وجود مبارك پيغمبر اسلام(صلّي الله عليه و آله و سلّم) هم آن را مي‌دانست كه آنها هدفي جز دنيا ندارند و هم اطلاع رساني‌اش خيلي قوي بود. فهميد به اينكه امپراطوري روم از غرب حجاز قصد حمله دارد. مسلمانها را هم دستور بسيج عمومي داد و نگفت كجا مي‌خواهيم برويم بر خلاف موارد ديگر كه به صورت شفاف بيان مي‌كرد. اينجا بر اساس اينكه بيگانگان مطلع نشوند فقط دستور نفر داد. خب پس مطلب اول آن است كه اسلام يك دين حمله و تهاجم ابتدايي نيست به دليل آيه سوره مباركه «ممتحنهه». مطلب دوم آن است كه اين حمله‌ها برابر آيه 36 همين سوره مباركه «توبه» كه قبلاً گذشت جنبه دفاعي دارد براي اينكه فرمود: وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً مطلب سوم آن است كه اوّلين وظيفه حكومت اسلامي آن است كه مرزها را مواظب باشند. يك وقتي مي‌بينيد صبح مي‌كنند مي‌بينند كه كشورشان اشغال شده است. و هيچ دليلي ندارند كه كافر حمله نكند. براي اينكه هر انساني مي‌خواهد خوب زندگي كند. اگر جهان بيني‌اش الهي بود خوبي‌اش را بعد از مرگ مي‌بيند در اجراي قسط و عدل در دنيا مي‌بيند و مانند آن. و اگر واقعاً حيوان بود يك گرگ بود، خب گرگ دليلي ندارد حمله نكند كه. اينكه مي‌گويند توبه گرگ مرگ است يعني اگر او حمله نكند ديگر گرگ نيست. او كه علف‌خوار كه نيست كه حالا توبه بكند، گوسفند ندرد علف بخورد. او اگر توبه بكند ديگر بايد بميرد. يك ابر قدرت مهاجم اگر بخواهد توبه بكند يعني بايد نابود بشود. اين را مي‌گويند توبه گرگ مرگ است. خب اگر كسي بشناسد مشرك يعني چه، كافر يعني چه، جهان‌بيني او را هم بداند، و بداند كه او فقط تا پايان دنيا را مي‌بيند يعني تا آن وقتي كه نفس مي‌كشد همان را مي‌بيند. بعد از آن را هم نابودي مي‌پندارد. خب دليلي ندارد يك كسي يك اسلحه دستش باشد و حمله نكند. . . آيت الله العظمي جوادي آملي (تفسير سوره مبارکه توبه جلسه51)