💢 کتاب الرحمة و محدثین 1️⃣ مرحوم کلینی از «کتاب الرحمۀ» سعد اصلاً نقل نکرده، اما شیخ زیاد نقل کرده. لذا هرجا در سند اسم «سعد بن عبد الله» بود مطمئن باشید از «کتاب الرحمه» است. البته نقل شیخ هم تنها در همان 5 بابی است که کتاب در آن بوده [1] . جلالت او به جای خودش محفوظ است [2] ، اما نسبت شذوذ هم در آن کتاب بالاست و نمی‌دانیم منشا شذوذ روایات او چیست. علت فتاوای شاذ آقای خویی هم در موارد زیادی همین اعتماد به روایات او و از‌جمله روایت «أيّ وضوء أنقی من الغسل»[3] است. 2️⃣ چند مورد از منفرداتش (و من‌جمله همین حدیث) را کلینی با «روي» آورده [4] . با این‌که شاگرد اوست ولی در فروع هیچ جا از ایشان نقل نمی‌کند. 3️⃣ یک احتمال آن است که شیخ عمداً از سعد روایات متعارض را نقل کرده؛ چون به نظر می‌رسد سعد هم مثل کلینی قائل به تخییر بوده (چون «اختلاف امتی رحمة»). در ابتدای قرن 4 دو شخصیت بزرگ شیعه (ابن‌ولید و کلینی) دست به پالایش احادیث زدند. مرحوم کلینی و صدوق احادیث او را نمی‌آورند. این نشان می‌دهد ابن‌ولید هم قبول نداشته. چنان که گفتیم روایت «أيّ وضوء أنقی من الغسل» را منحصراً شیخ آورده و «ال» را هم برای عهد و اشاره به غسل جنابت گرفته [5] ؛ یعنی گویا نیاورده. 4️⃣ احتمال این هم هست که ائمۀ اخیر فرموده‌ باشند: این روایت تقیةً صادر شده. خب، تدوین احادیث مال زمان غیبت صغری است. بعید است غسل جمعه از زمان حضرت صادق (ع) که در حدیث مطرح شده تا زمان کلینی دیگر مردم مبتلا نشده باشند به این‌که مجزی از وضو است یا نه. یا «الزموهم بما الزموا به انفسهم» را تنها شیخ طوسی آورده و نقل می‌کند: رواية علي بن أبي حمزة أوسع على الناس...، روى علي بن أبي حمزة عن أبي الحسن (ع) أنه قال: الزموهم من ذلك ما ألزموه أنفسهم وتزوجوهن؛ فإنه لا بأس [6] . خب، او واقفی است [7] . شاید امامان بعدی (ع) فرموده‌اند: این تقیةً بوده. 5️⃣این طور نیست که کلینی یا ابن‌الولید نفهمیده این احادیث را نیاورده باشند و یا یک نحوۀ اجتهاد بوده باشد، آن هم در مسئله‌ای مثل غسل جمعه که مبتلابه بوده. 6️⃣ با وجود جلالت شان سعد مهم نحوۀ برخورد ما با این روایات است. این مسئله مربوط به شناخت مصادر و کارهای اصحاب و بسیار مهم است. چون روایات در کتب اربعه آمد، دیگر رویش این کارها صورت نگرفت. 📚 منابع 🔻[1] وصنف سعد كتبا كثيرة، وقع إلينا منها: كتب الرحمة - كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتبه في ما رواه مما يوافق الشيعة خمسة كتب: كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصيام، كتاب الحج. [فهرست اسماء مصنفي الشيعة (رجال النجاشي)، ص 177، ضمن ش 467] 🔻[2] شيخ هذه الطائفة وفقيهها و وجهها. [همان] 🔻[3] سعد بن عبد الله، عن الحسن بن علي بن إبراهيم بن محمد، عن جده إبراهيم بن محمد، ان محمد بن عبد الرحمن الهمداني كتب إلى أبي الحسن الثالث (ع) يسأله عن الوضوء للصلاة في غسل الجمعة، فكتب: لا وضوء للصلاة في غسل يوم الجمعة ولا غيره. سعد أيضا عن أحمد بن الحسن بن علي بن فضال، عن عمرو بن سعيد، عن مصدق بن صدقة، عن عمار الساباطي، قال: سئل أبو عبد الله (ع) عن الرجل إذا اغتسل من جنابته أو يوم جمعة أو يوم عيد: هل عليه الوضوء قبل ذلك أو بعده؟ فقال: لا، ليس عليه قبل ولا بعد، فقد أجزأه الغسل، والمرأة مثل ذلك؛ إذا اغتسلت من حيض أو غير ذلك فليس عليها الوضوء لا قبل ولا بعد، وقد أجزأها الغسل. سعد عن موسى بن جعفر، عن الحسن بن الحسين اللؤلؤي، عن الحسن بن علي بن فضال، عن حماد بن عثمان، عن رجل، عن أبي عبد الله (ع) في الرجل يغتسل للجمعة أو غير ذلك: أ يجزيه عن الوضوء؟ فقال أبو عبد الله (ع): وأيّ وضوء أطهر من الغسل؟! [الاستبصار، ج 1، ص 126 ـ 127؛ ح 431 ـ 433؛ تهذيب الأحكام، ج 1، ص 141، ح 397 ـ 399] 🔻[4] الكافي، ج 3، ص 45، باب صفة الغسل والوضوء قبله وبعده، والرجل يغتسل في مكان غير طيّب، وما يقال عند الغسل وتحويل الخاتم عند الغسل، ذیل ح 13. 🔻[5] فالوجه في هذه الأخبار أن نحملها على أنه إذا اجتمعت هذه أو شيء منها مع غسل الجنابة فإنه يسقط فرض الوضوء، وإذا انفردت هذه الأغسال أو شيء منها عن غسل الجنابة فان الوضوء واجب قبلها حسب ما تقدم. [الاستبصار، ج 1، ص 127؛ تهذيب الأحكام، ج 1، ص 141 ـ 142] 🔻[6] الاستبصار، ج 3، ص 292، ح 1022؛ تهذيب الأحكام، ج 8، ص 58 ـ 59، ح 190. 🔻[7] علي بن أبي حمزة - واسم أبي حمزة سالم - البطائني...، وهو أحد عُمُد الواقفة. [فهرست اسماء مصنفي الشيعة (رجال النجاشي)، ص 250 ـ 251، ش 656] 🔆(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی الموسوی حفظه الله ، خارج اصول فقه ۱۳۹۷/۱۲/۸ ) #️⃣ #فقه #سعبد_بن_عبدالله_اشعری #کتاب_الرحمه #کتب_الرحمه #شیخ_طوسی #آیت‌الله_خویی 🆔 @Rejal_science