#تکمیلی #زندگینامه حکیم ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن موید معروف به نظامی گنجوی را می‌توان در شمار شاعران بزرگ فارسی همچون سعدی و فردوسی  و یکی از استادان مسلم ادبیات فارسی دانست که توانست سبک  جدیدی از سرودن شعر را ایجاد کند و آن را به کمال برساند. نظامی گنجوی در ایجاد ترکیبات خاص و جدید در اشعار و آفرینش مفاهیم و مضامین جدید بسیار چیره دست و توان‌مند  بود و به بهترین شکل ممکن از ترکیبات عربی در اشعار خود استفاده می‌کرد تا مهارتش به همگان نشان دهد، قصاید و غزلیات او نشان می‌دهند که این حکیم چه توانایی زیادی در داستان سرایی و ایجاد صحنه‌های بدیع داشته است. نظامی شاعر چه قرنی است؟ به گواهی تاریخ، نظامی گنجوی در قرن ششم هجری خورشیدی به دنیا آمده است. در آن قرن ایران در التهاب فراوانی قرار داشت و حکومت‌های مختلفی در سراسر آن شکل گرفته بود. نظامی گنجوی در زمان حکونت آل مسافر، شروانشاهان و سلجوقیان می‌زیسته است. دو حکومت شروانشاهی و آل مسافر را می‌توان امارت‌هایی محلی دانست اما بالاخره با به قدرت رسیدن سلجوقیان، تمامی این دودمان‌ها تضعیف و به حاشیه رانده شدند. به عنوان مثال حکومت شروانشاهی با پذیرش قدرت سلجوقیان خراج گذار آن‌ها شد  تا بتواند به حیات خود ادامه دهد. زندگینامه نظامی گنجوی متاسفانه زندگینامه دقیق و مدونی از نظامی باقی نمانده است. کاتبان و مورخین درباره تاریخ تولد و فوت او نیز اتفاق نظری ندارند اما در آثار باقی مانده از خود او، گاهی اوقات به تبار یا سنش در هنگام  نوشتن آن کتاب اشاره شده است.  برخی اعتقاد دارند که او در شهر گنجه در جمهوری آذربایجان کنونی متولد شده است اما عده دیگری می‌گویند که محل تولد او در عراق عجم یا ناحیه غربی فلات ایران قرار دارد. اما آن‌چه که مورد پذیرش همه مورخان محسوب می‌شود. سکونت طولانی‌مدت نظامی در شهر گنجه و فوت او در همان شهر است. درباره کودکی او گفته‌اند که خیلی زود و نابه هنگام پدرش را از دست داد و یتیم شد اما تحت تکفل دایی مادرش، قرار گرفت و با حمایت مادی او توانست به تحصیل علم بپردازد. برخی معتقدند که مادر نظامی گنجوی با اشراف کرد نسبت داشته زیرا نظامی در دیباچه لیلی و مجنون به چنین چیزی اشاره کرده است. نظامی به سبب آگاهی زیاد از دانش‌های زمان خود نظیر نجوم، فلسفه، فقه، کلام و زبان عربی به عنوان حکیمی متبحر در قرن ششم  شناخته می‌شود. یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته این شاعر، عزلت نشینی و دوری از قدرت و درباریان بود. او را نمی‌توان در زمره شاعران درباری قرار داد. مورخان می‌گویند که نظامی تقریبا تمام عمر خود را در شهر گنجه سپری کرد و تنها یک بار به دعوت فرمانروا قزل ارسلان سلجوقی به 50 کیلومتری گنجه رفت و مورد احترام و تکریم این فرمانروا قرار گرفت. درباره همسر و فرزندان او سخن بسیار است اما همگان اطمینان دارند که همسر او در زمان حیات شاعر فوت شده‌اند و نظامی پسری به نام محمد داشته است. نظامی و خاقانی شاعران معاصر دوران خود بوده‌اند. هر چند هیچ گاه نتوانستند یک دیگر را ببینند اما در وصف کرامت و خصایل اخلاقی ارزشمند یک‌دیگر ابیاتی را سروده اند.  نظامی گنجوی در اواخر سده ششم خورشیدی یا اوایل قرن هفتم درگذشت و در شهر گنجه به خاک سپرده شد. آرامگاه نظامی  مقبره‌ای زیبا و ساده است. در دهه نود به دستور دولت جمهوری آذربایجان و در راستای سیاست‌های هویت طلبانه، تعدادی از اشعار فارسی نوشته شده در آرامگاه نظامی پاک شدند. آثار نظامی گنجوی خمسه یا پنج گنج نظمی مهم‌ترین اثر اوست که در 5 منظومه شعری تشکیل شده است. خمسه را می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات غنایی ایران در نظر گرفت، پس از نظامی بسیاری از شاعران به تقلید او سراغ ادبیات غنایی رفتند. شعر غنایی در سه دسته قالب کوتاه ( شامل رباعی و دوبیتی)، قالب متوسط (قطعه و غزل) و بلند ( مثنوی و قصیده) جلوه می‌یابد. نظامی در خمسه از هر سه قالب بهره برده است. اولین اثر غنایی ایرانی را می‌توان مجموعه ویس و رامین فخر الدین اسعد گرگانی نامید. منظومه لیلی و مجنون و خسرو و شیرن نظامی با الهام از این اثر سترگ سروده شده است.  خمسه نظامی شامل 29000 هزار بیت است و نظامی سرودن آن را از سال 570 تا اواخر عمرش ادامه داده است. اولین منظومه از خمسه، مخزن الاسرار نام دارد که به ملک فخرالدین بهرامشاه والی آذربایجان تقدیم شده است، این اثر در زمره ادبیات تعلیمی قرار می‌گیرد و نظامی در آن تلاش می‌کند تا با دعوت مردم به خداشناسی، تهذیب نفس و خودشناسی، راه رستگاری و زندگی مومنانه را به آن‌ها نشان دهد. این اثر شامل  60 بخش ( 40 داستان و 20 مقاله) و 2260 بیت است و آن را در قالب بحر سریع نوشته‌اند.