✅ تجربه مشروطه (1)
👈 گزیده بیانات رهبر معظم انقلاب در مورد نهضت مشروطه
🔶 آزادى در مشروطه
شما وقتى كه وارد مقولة آزادى در مشروطيت مي‌شويد مى‌بينيد همان گرايش ضد كليسايى در غرب كه شاخصة مهم آزادى بود، در اينجا هم به عنوان ضد مسجد و ضد روحانيت و ضد دين بروز پيدا مي‌كند. خب، اين يك قياس مع‌الفارق بود. اصلاً جهت‌گيرى رنسانس، جهت‌گيرى ضد دينى بود، ضد كليسايى بود؛ لذا بر پاية بشرگرايى، انسان‌گرايى و اومانيسم پايه‌گذارى شد. بعد از آن هم همة حركات غربى بر اساس اومانيسم بوده، تا امروز هم همين جور است. با همة تفاوت‌هايى كه به وجود آمده، پايه، پاية اومانيستى است ...؛ شما مى‌بينيد مقاله‌نويس روشنفكر، سياست‌مدار روشنفكر، حتّى آن آخوندِ تنه‌زدة به تنة روشنفكر هم وقتى در باب مشروطيت كتاب و مقاله مي‌نويسد، همان حرف‌هاى غربى‌ها را تكرار مي‌كند؛ چيزى بيش از آن نيست. اين بود كه زايش به وجود نيامد.
حذف «طراز اول»، آغاز انحراف
در قانون اساسى ما، «شوراى نگهبان» حتى نقشى مهم‌تر از «طراز اول»ی كه در صدر مشروطيت گذاشته شد، دارد. ... البته ديديم كه در آن روز دشمنان اسلام و دشمنان آزادى ايران نتوانستند طراز اول را تحمل كنند و چه زود آنها را از صحنه خارج كردند؛ اول وجودشان را، بعد خود اعيانشان را بى‌اثر كردند و اين ارگان را به كلى حذف كردند! بدون طراز اول، ده‌ها سال مشروطيت ادامه پيدا كرد و شد آنچه شد: مشروطه به استبدادى از طراز استبدادهاى درجة اول تبديل شد؛ يعنى از استبداد ناصرالدين شاهى بالاتر!
🔶 دین و رهبری در مشروطه
پيش از اين، در كشور خود ما، انقلاب مشروطيت بود؛ اما بعد از پيروزى، هنگامى كه علما را كنار زدند، از مسير منحرف شد و مشروطيت به جايى رسيد كه رضاخان قلدر، فردى كه ضد همة آرمان‌هاى مشروطه‌خواهى بود، به حكومت رسيد! اگر انقلاب اسلامى ما هم تحت رهبرى دينى نبود، سرنوشتى چون انقلاب مشروطيت پيدا مى‌كرد. هر انسان هوشمندى، وقتى توجه مى‌كند كه اولاً شروع اين نهضت و پيروزى آن، ثانيا بقاى جمهورى اسلامى و مضمحل نشدن آن و ثالثا مستقيم حركت كردن جمهورى اسلامى و انحراف نشدن آن، به بركت دين و رهبرى دينى است، پشت سر آن، يك نكتة ديگر را هم مى‌فهمد و آن نكته اين است كه دشمنان انقلاب اسلامى، چه در خارج و چه در داخل، سعى مى‌كنند دين و رهبرى دينى را از اين انقلاب بگيرند.
🔶 سلب اعتماد متدینان، مقدمه شكست
يكى از عواملى كه موجب شكست مشروطيت در ايران شد، اين بود كه متديّنين بعد از مدتى احساس كردند كأنّه كار به سمت بى‌دينى پيش مى‌رود. جنجال زياد مطبوعاتى كه آن وقت همة انگيزة خودشان را اين قرار داده بودند كه به مقدّسات دينى حمله كنند - البته كسانى كه در مشروطيت با اساس دين و مظاهر دينى و اعتقادات دينى و روحانيت و با اين‌طور چيزها در مجامع به صورت قلمى و شعارى مقابله و اهانت مى‌كردند، عدّة زيادى نبودند، اما جنجالشان زياد بود - موجب شد كه متديّنين و علما كه در صفوف اول مبارزة مشروطيت بودند، به تدريج دل‌سرد شدند و كنار نشستند. وقتى چنين شد، نهضت شكست مى‌خورد؛ و مشروطيت شكست خورد. بعد از پانزده، شانزده سال از عمر مشروطيت، ديكتاتورىِ رضاخانى به وجود آمد. اين بسيار عبرت‌انگيز است. رضاخانِ قلدر و چكمه‌پوش كجا، شعار مشروطيت كجا؟! چقدر اينها با هم فاصله دارند! چرا اين‌طور شد؟ چون اطمينان و اعتماد مردم مؤمن سلب شد؛ كنار نشستند و از صحنه بيرون رفتند.
📚 منبع: نشریه معارف، شماره 98، مرداد و شهریور سال 1392 .
#مشروطه
#مشروطه
✅ تجربه مشروطه (2)
👈 گزیده بیانات رهبر معظم انقلاب در مورد نهضت مشروطه
🔶 استحاله مشروطه
نهضت عدالت‌خواهى‌اى كه صد سال پيش در مشروطة ايران پيش آمد، يك حركت مردمى و دينى بود. آن روز جريان سياسى مسلط عالم - يعنى انگليسي‌ها - اين حركت عدالت‌خواهانة مبتنى بر اصول اسلامى را در هاضمة سياسى و فرهنگى خود ريختند؛ آن را استحاله كردند و از بين بردند و به يك حركت مشروطه از نوع انگليسى آن تبديل نمودند! نتيجة آن هم اين شد كه جنبش مشروطه - كه يك جنبش ضد استبدادى بود - آخر كار به ديكتاتورى رضاخانى منتهى شد كه از استبدادهاى قاجار، بدتر و شقاوت‌آميزتر و قساوت‌آميزتر بود.
🔶 پیشگامی روحانیت
در شروع مشروطيت بود كه روحانيون پيشقدم بودند، از نجف تا ادامة روحانيت در همة بلاد، و اگر روحانيون نبودند، امكان نداشت استبداد سلطنتى قاجارى از بين برود... . وقتى هم كه عوامل روس‌ها و بقية دست‌اندازهاى سياسى در شهرها اخلال مى‌كردند، باز روحانيون همه جا پيشقدم، حفظ كننده و مهار كننده بودند. حتى اگر در يك قضية سياسى مردم هم دو دسته مى‌شدند، در رأس اين دسته هم روحانى بود و در رأس آن دسته هم روحانى بود؛ يعنى مردم دل به روحانيت مى‌دادند. در قضية مشروطيت هم آن كسانى كه مخالف مشروطه بودند - البته اين را بدانيد كه از روحانيون كسى مخالف مشروطه نبود، بلكه مخالفت از وقتى شروع شد كه ظهور و حضور انگليس‌ها و انگشت پنهانى آنها در مشروطه واضح شد؛ و الا از اول هيچ كس حتى در نجف، كه مداركى وجود دارد، با مشروطه مخالفت نداشت - و در آنجايى كه دو دسته شدند، باز مردم به اعتماد روحانى‌اى كه در رأس كار بود، سر كار آمدند و دنبال اين فكر را گرفتند.
🔶 انتظار از مشروطیت
يك نكته در باب شناخت اين تاريخچة پرماجراى انقلاب ما اين است كه توجه كنيم كه كشور ما بعد از اينكه سال‌هاى متمادى دچار استبداد سلطنتى بود تا دورة مشروطه، مشروطيت يك فرصتى بود براى تنفس؛ يعنى انتظار اين بود كه حادثة نهضت مشروطيت يك مجال تنفسى براى اين ملت به وجود بياورد، به آنها آزادى بدهد؛ اما اينجور نشد. مشروطيت از همان اول به وسيلة بيگانگان، به وسيلة قدرت مسلط آن روز دنيا يا يكى از قدرت‌هاى مسلط آن روز دنيا كه دولت انگليس بود، مصادره شد.
#مشروطه
📚 منبع: نشریه معارف، شماره 98، مرداد و شهریور سال 1392 .
♻️ زمانه مشروطه
📅 روزشمار تاريخي وقايع و حوادث نهضت مشروطه ايران (قسمت اول)
🖌 تهیه و تنظيم: زهرا ابراهيمي
جنبش مشروطه را - همانند بسياري از رويدادهاي تاريخي ديگر - نمي‌توان به روز 14 مرداد ۱۲۸۵ هجری شمسی، روز صدور فرمان مشروطه منحصر کرد؛ بلکه براي بررسي آن بايد مروري بر وقايع و حوادث منجر به صدور فرمان مشروطه و پيامدها و نتايج صدور آن داشت؛ که در ادامه به اختصار می‌آید:
🔶 ۱۲۷۰ـ ۱۲۷۱: بحران تنباکو
در پي واگذاري امتياز تنباکو به تالبوت، از اتباع بريتانيا، نهضتي با رهبري علما، از جمله ميرزاي شيرازي در نجف (که با فتواهاي خود به‌ويژه حکم تحريم تنباکو اين نهضت را هدايت مي‌کرد) و ميرزاي آشتياني در تهران، در مناطق گوناگون ايران براي فسخ اين قرارداد برپا شد که سرانجام ناصرالدينشاه را به لغو اين امتياز واداشت و حتي به سرنگوني دولت وقت بريتانيا به رياست لرد ساليبوري، منجر گرديد.
🔶 ۱۲۷۵: ترور ناصرالدينشاه
ناصرالدين شاه به دست ميرزارضا کرماني از شاگردان سید جمال‌الدین اسدآبادی، ترور شد.
🔶 ۲۲ آذر ۱۲۸۴: مهاجرت صغري
علاءالدوله، حاکم مستبد تهران، به بهانۀ گراني قند چند تن از تاجران سرشناس را احضار کرد و به چوب بست. روحانيان تهران در اعتراض به اقدامات عين‌الدوله، صدراعظم وقت، به حرم حضرت عبدالعظيم حسنی(ع) رفتند. آنها ضمن تحصن خواستار عزل علاءالدوله، اخراج نوز بلژيکي (که با تعرفه گمركي جديد خود، دروازه بازار ايران را براي كالاهاي روس گشود و اندك صنعتي كه در ايران بود را به حال احتضار درآورد) و تأسيس عدالتخانه شدند. در پي اين تحصن، مظفرالدين‌شاه اعلاميه‌اي مبني بر تأسيس «عدالتخانه» صادر کرد که در آن از «تأسيس عدالتخانۀ دولتي براي اجراي احکام شرع و قانون معدلت اسلاميه که عبارت از تعيين حدود و احکام شريعت مطهر است» صحبت مي‌شد. افزون بر‌اين، شاه، حاکم تهران را هم عزل کرد.
🔶 ۲۳ تير ۱۲۸۵: مهاجرت کبري
عين‌الدوله، صدراعظم وقت، به‌رغم دستور شاه، در ايجاد عدالتخانه تعلل ورزيد. به همين دليل آزادي‌خواهان وي را خائن خواندند و براي نشان دادن مخالفت خود با او، به قيام و تحصن دست زدند و خواستار عزلش شدند. در پي قتل سيد عبدالحميد، طلبۀ جوان، گروه وسيعي به تحصن در مسجد جامع تهران دست زنند. در ميان اين تحصن‌کنندگان آیات سيد محمد طباطبايي و سيد عبدالله بهبهاني نيز حضور داشتند. پس از بي‌توجهي عين‌الدوله به تحصن مسجد جامع، و خشونت وي نسبت به مردم تظاهرکننده، علما، براي شدت بخشيدن به جنبش راهي قم شدند و اين گونه به تحصن خود ادامه دادند. همچنين حدود يازده‌هزار نفر از نيروهاي انقلابي نيز در باغ سفارت بريتانيا در تهران تحصن کردند.
🔶 ۱4 مرداد ۱۲۸۵: صدور فرمان مشروطه
مظفرالدين‌شاه با صدور فرماني، تشکيل مجلس شورا را اعلام کرد، اما بعضي از مشروطه‌خواهان اين فرمان را نپذيرفتند؛ زيرا عبارت «ملت ايران» در آن نيامده بود. آنها خواستار استفاده از عبارت «مجلس شوراي ملي» به جاي «مجلس شوراي اسلامي» شدند. در 18 مرداد سرانجام بر سر تشکيل مجلس شوراي ملي توافق شد، اما تاريخ رسمي اين فرمان شاه ۱4 مرداد، که مصادف با سالروز تولد او بود، تعيين گرديد.
🔶۸ دي ۱۲۸۵: امضاي قانون اساسي
قانون اساسي مشروطه، که تا حدودي متأثر از قانون اساسي ۱۸۳۱م بلژيک و ۱۸۷۹م بلغارستان بود، يک هفته قبل از مرگ مظفرالدين‌شاه به امضا رسيد. مظفرالدين شاه بر اثر بيماري در ۵۴ سالگي در گذشت. در 28 دي محمدعلي شاه تاجگذاري کرد، اما در جشن تاجگذاري او نمايندگان مجلس شوراي ملي دعوت نشدند.
📚 منبع: نشریه معارف، شماره 98، مرداد و شهریور سال 1392 .
#مشروطه
🌱 زمانه مشروطه
روزشمار تاريخي وقايع و حوادث نهضت مشروطه ايران (قسمت دوم)
تهیه و تنظيم: زهرا ابراهيمي
🔸 ۲۰ خرداد ۱۲۸۶: پيشنهاد شيخ فضلالله دربارۀ متمم قانون اساسي
در اين تاريخ سرانجام تندروان حاضر در مجلس برخلاف ميلشان پذيرفتند که نظر شيخ فضلالله نوری را مبني بر نظارت مجتهدان بر مصوبات مجلس، در متمم قانون اساسي بگنجانند.
🔸 ۲۹ خرداد ۱۲۸۶: مهاجرت شيخ فضل الله به حرم عبدالعظيم
شيخ فضلالله نوري براي جلوگيري از انحراف مشروطيت از مسير اصيل اسلامي، همراه شماری از علما و روحانيان، در حرم حضرت عبدالعظيم حسنی(ع) بست نشست و تا ۲۵ شهريور در آنجا ماند. در اين زمان شيخ فضلالله، که در حرم حضرت عبدالعظيم(ع) تحصن کرده بود، لايحۀ خود را در انتقاد از انحراف مشروطه منتشر کرد.
🔸 ۸ شهريور ۱۲۸۶: ترور امين‌السلطان
در اين روز امين‌السلطان، صدراعظم وقت، در هنگام خروج از مجلس به دست عباس‌آقا، يکي از اعضاي مجاهدين، به قتل رسيد. طراح اين سوء قصد حيدرخان عمواوغلي معرفي شد.
🔸 ۱ مهر۱۲۸۶: ارسال متن فارسي معاهدۀ ۱۹۰۷ ميان انگليس و روسيه به ايران
انگليس و روسيه بعد از يک قرن رقابت در اين سال در برابر نيروي توفنده و تازه نفسي به نام آلمان اختلافات خود را ــ بيشتر به وساطت فرانسه ــ کنار گذاشتند و ايران را به سه منطقه تقسيم کردند: يک منطقۀ بي‌طرف و دو منطقۀ نفوذ شمال (براي روسيه) و جنوب (براي انگليس). اين توافق به قرارداد ۱۹۰۷م معروف شد.
🔸 ۲۳ آذر ۱۲۸۶: عزل وزرا و عکس‌العمل انجمن‌هاي مشروطه‌خواه
در اين تاريخ محمدعلي‌شاه در برابر تقاضاي نمايندگان مبني بر اخراج سعدالدوله از دربار، ناصرالملک رئيس‌الوزرا را زنداني کرد، وزيران را عزل نمود و علاءالدوله را که از سوي نمايندگان براي ميانجيگري به دربار رفته بود، دستگير کرد. ازهمينرو فعالان جوان انجمن‌ها به کمک نمايندگان آمدند و مجلس را سنگربندي کردند. محمدعلي‌شاه زماني که با حمايت گستردۀ مردم از مجلس روبه‌رو شد، بار ديگر پشت قرآن را امضا کرد و متعهد شد که از مجلس حمايت کند. افزون بر‌اين به تبعيد سعدالدوله رضايت داد.
🔸 ۸ اسفند ۱۲۸۶: سوء قصد به جان محمدعلي‌شاه
در اين روز بمبي در اتومبيل جلوي کالسکۀ محمدعلي‌شاه منفجر شد که به کشته شدن دو تن از ملازمان او و مجروح شدن عده‌اي منجر گرديد. در پي اين اقدام حيدرعمواغلي، که مسبب اين حادثه شناخته شده بود، دستگير شد، اما در پي تهديد انجمن‌ها، شاه به آزادي او تن داد.
🔸 ۲۲ خرداد ۱۲۸۷: درخواست‌هاي شاه از مجلس
در اين روز محمدعلي‌شاه درخواست‌هاي خود را از مجلس مبني بر بازداشت و تبعيد جمعي از انقلابیون از جمله ميرزا جهانگيرخان شيرازي (سردبير نشريۀ صوراسرافيل)، سيدجمال‌الدين واعظ، ملک‌المتکلمين و … مطرح کرد. او در ۳۰ خرداد خواسته‌هاي خود را از مجلس افزايش داد و خواهان اختياراتي شد که مغاير با قانون اساسي بود؛ ازهمينرو نمايندگان از پذيرش آنها سرباز زدند.
🔸 ۲ تيرماه ۱۲۸۷: به توپ بستن مجلس
قزاق‌ها به رهبري لياخوف روسي و به دستور محمدعلي‌شاه به‌روي مشروطه‌خواهان مسلح و سنگرگرفته در مجلس، آتش گشودند و مجلس اول را تعطيل کردند. در پي اين اقدام، دوره‌اي از استبداد آغاز شد که به «استبداد صغير» معروف گرديد.
🔸 ۲۸ مرداد ۱۲۸۷: محاصرۀ تبريز
نيروهاي سلطنتي پس از به توپ بستن مجلس، به محاصرۀ شهر تبريز، که مجاهدان آن به حمايت از مجلس برخاسته بودند، اقدام کردند. در اين ماه نيروهاي مجاهد تبريز توانستند نيروهاي سلطنتي را شکست دهند. حکومت روسيه، که با شنيدن اين خبر به هراس افتاده بود، به بهانۀ محافظت از جان و مال اتباع روسيه تهديد کرد که به اين خطه از خاک ايران نيرو خواهد فرستاد. پس از آن تبریز در محاصره قرار گرفت.
📂 منبع: نشریه معارف، شماره 98، مرداد و شهریور سال 1392
#مشروطه✏️
♻️ تأملاتی در مشروطه
👈 گزيده پرسش‌ها و پاسخ‌هایي از اساتيد تاريخ معاصر ايران (1)
✅ مفهوم‌شناسی «انقلاب مشروطه»
🖌 دكتر كريم مجتهدي
استاد فلسفه دانشگاه تهران
❓ مفهوم «انقلاب مشروطه« چيست و از چه زماني در ادبيات سياسي ايران رواج يافته است؟
🔶 اصطلاح «مشروطه» و خاصه «مشروطيت»، خواه ناخواه از ابتدا همراه با سوءتفاهم‌ها و پيچيدگي‌هايي بسياري بوده كه مستلزم بررسي دقيق و تأمل است. به نظر مي‌رسد كه از ابتداء در انتخاب اين اصطلاح نوعي موضع‌گيري و شايد هم به نحوي پنهان‌كاري بوده است. در آن عصر منورالفكران موثر در جريانات، در درجه اول مي‌خواسته‌اند معادلي براي اصطلاح فرانسوي Constitutionnel ,Constitution پيدا كنند. اين لفظ در زبان فرانسه از كلمه لاتيني Contitutio گرفته شده كه به معناي اول دلالت بر عمل تشكل و مجموعه‌سازي دارد و به معناي دوم منظور از آن، قانون اساسي (قانون بنيادي و اصولي) يك ملت Nation است كه شامل مجموعه‌اي از قواعد و مقررات قضایي مي‌شود كه مي‌بايستي حاكم و ناظر بر كلّ روابط ميان حكومت و مردمي باشد كه تحت آن زندگي مي‌كنند. لفظ «مشروطه» كه مؤنث مشروط عربي است، به معناي مقيد در مقابل مطلق، در نظر گرفته شده است؛ و در ادبيات سياسي مملكت ما جنبه متأخر و جديد دارد. به‌هر ترتيب منطوق لغت هرچه باشد «مفهوم« آن با اينكه هميشه در ايران همراه با نوعي ابهام بوده است، ولي بيشتر در جهت مبارزه با استبداد و حكم يك طرفه و غيرموجه، به كار رفته و در مقابل آن به رأي نمايندگان مردم و قانون مدون رسمي توجه شده است. از آنجا كه از همان ابتداء در مفهوم مشروطيت، نوع قانون و ضوابط تشخيص صريح آن روشن نشده، گروهي از نمايندگان اوليه مردم اصطلاح «مشروعيت« و يا «مشروطه مشروعه» را پيشنهاد كرده‌اند تا بتوانند حكومت را مقيد به شرايطي بكنند كه منطبق با احكام اسلام باشد. گويا شيخ فضلالله نوري و يا در هر صورت طرفداران او به اين اصطلاحات اخير نظر داشته‌اند. بعضي ابهامات كه ابتداء در مفهوم «مشروطه« وجود داشته در سير تحول سياسي، موجب اختلافات زيربنایي بوده است. در اين زمينه از تحول اصطلاح «عدالتخانه« به «مجلس شوراي ملي« نيز مي‌توان سخن گفت. به هر ترتيب به نظر مي‌رسد كه با دقت در تحول معنایي اصطلاحات كليدي، تا حدودي بتوان به نحو انضمامي و ملموس از جوّ حاكم بر سير تحولات سياسي صدسال اخير ايران آگاهي يافت. منبع/موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران
#مشروطه
📚 منبع: معارف؛ شماره 98؛ مرداد و شهریور سال 1392.
✂️ تأملاتی در مشروطه
👈 گزيده پرسش‌ها و پاسخ‌هایي از اساتيد تاريخ معاصر ايران (2)
✅ گروه‌هاي فعال در انقلاب مشرطه
🖌 عبدالله شهبازي
نويسنده و محقق تاريخ معاصر
❓ چه اقشار و گروههايي از جامعه ايراني آن روزگار در روند شكل گيري و پيروزي انقلاب مشروطيت نقش داشتند؟
🔶 گروه‌هاي اجتماعي فعال در انقلاب مشرطه را مي‌توانيم به شش طيف تقسيم كنيم: اوّل، آن بخش از جامعه است كه بدنه و بستر عمومي انقلاب مشروطه را تشكيل مي‌داد و از آن مي‌توانيم با عنوان «توده مردم» ياد كنيم. اين توده مردم به طور عمده شامل طبقات متوسط و فقير شهري مي‌شد و مهم‌ترين و فعال‌ترين بخش آن را كسبه و بازاريان و اهل حرف و صنعت تشكيل مي‌دادند.
🔶 دومين گروه اجتماعي، علما و وعاظ و طلاب هستند كه با توده مردم و كسبه بازاريان پيوند نزديك داشتند و نقش مهمي در برانگيختن توده مردم ايفا نمودند. در آن دوران علما به عنوان سخنگوي مردم در برابر حكومت شناخته مي‌شدند و اصطلاح «علماي ملت» در مقابل «اولياي دولت» كاربرد فراوان داشت. در ميان علما، نقش مراجع ثلاث مقيم عتبات (آخوند ملا محمدكاظم خراساني، شيخ عبدالله مازندراني و ميرزا خليل تهراني) بسيار مؤثر بود و وعاظ بزرگي چون شيخ مهدي سلطان‌المتكلمين و شيخ محمد سلطان‌المحققين نقش مهمي در برانگيختن مردم داشتند.
🔶 سومين گروه اجتماعي، بخشي از كارگزاران دولتي هستند كه آنها را «ديوان سالاران غرب گرا» مي‌نامم. هستۀ اصلي اين بخش از رجال و دولت‌مردان را كساني تشكيل مي‌دادند كه در وزارت خارجه شاغل بودند و يا با اروپاي غربي آشنايي داشتند. اين گروه اولين مناديان تجددگرايي به سبك غربي در ايران بودند. از عهد ناصري وزارت خارجه تا حدودي از يك ساختار اليگارشيك برخوردار شد؛ يعني در انحصار يك شبكه بسته و خويشاوند قرار گرفت. اين طبقه جديد كارگزاران دولتي «سرشت دوزيستي» داشتند يعني هم در حكومت بودند و از مزاياي مادي و اقتدار سياسي ناشي از تصدّي منصب حكومتي بهره مي‌بردند و داراي جايگاه خاصي در ساختار سياسي، اجتماعي ايران بودند و تحول اين جامعه به سوي يك الگوي مطلوب و خاص را جستجو مي‌كردند.
🔶 چهارمين گروه اجتماعي فعال در مشروطه، گروهي است كه بهترين واژه براي طبقه‌بندي آن «كمپرادور» است. كمپرادور واژۀ پرتغالي و به معني «واسطه» است. در ايران اين نظام كمپرادوري در دورۀ قاجاريه تكوين يافت و گروه اجتماعي مقتدري از تجار بزرگ ايجاد كرد. اين گروه را از كسبه و بازاريان تفكيك مي‌كنيم، زيرا در واقع كسبه و بازاريان مهم‌ترين بخش طبقه متوسط را تشكيل مي‌دادند ولي تجار بزرگ كمپرادور از پيوند نزديك و همدلي با ديوان سالاران غرب گرا برخوردار بودند.
🔶 پنجمين گروه اجتماعي مؤثر در انقلاب مشروطه، «سران ايلات و عشاير» هستند. اين گروه كه تقريباً تمامي توده مردم عشاير نيز از آنها پيروي مي‌كردند، نقش مهمي در حوادث مشروطه داشتند. توجه كنيم كه در آن زمان ايلات و عشاير حدود 5/2 ميليون نفر از جمعيت ده ميليوني ايران را دربر مي‌گرفتند؛ يعني حدود 25 درصد كل جمعيت. اين گروه به دليل وضع خاص شيوۀ زيست عشايري، مهم‌ترين نيروي نظامي مؤثر در جامعه به‌شمار مي‌رفت و تنها با مشاركت آن بود كه پيروزي مشروطه‌خواهان مي‌توانست تحقق يابد.
🔶 ششمين گروه اجتماعي مؤثر در انقلاب مشروطه «روشنفكران» هستند. البته روشنفكران جديد به عنوان يك گروه اجتماعي قابل اعتنا در زمان مشروطه هنوز در جامعۀ ايران پديد نيامده بود. ظهور اين گروه اجتماعي، يعني كساني كه از طريق حرفه‌هاي جديد فكري ارتزاق مي‌كنند، در جامعۀ ايراني بيشتر متعلق به تحولات دهۀ 1340 شمسي و گسترش شهرنشيني و پيدايش امكان اشتغال در حرفه‌هاي جديد روشنفكري (مانند روزنامه‌نگاري و نويسندگي و پژوهش علمي و غيره) است. منظور من حلقه‌هاي اوليۀ روشنفكري ايران است كه هنوز وزن و اهميت اجتماعي قابل اعتنا نداشت. فضلا و نويسندگان و كساني را كه در پيرامون مطبوعات و محافل فكري عصر مشروطه گرد آمدند مي‌توان در قالب اين گروه اجتماعي تقسيم‌بندي كرد. منبع/موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران
#مشروطه
🕙 زمانه مشروطه
📅 روزشمار تاريخي وقايع و حوادث نهضت مشروطه ايران (قسمت سوم)
🖌 تهیه و تنظيم: زهرا ابراهيمي
🔶 ۱۹ دي ۱۲۸۷: ترور شيخ فضلالله
مخالفان شيخ فضلالله نوری که از تحريم مشروطه از سوي وي و يارانش ناخشنود بودند، تصميم به ترور او گرفتند. طرح ترور شيخ فضلالله در سفارت انگليس و توسط کساني چون حسينقلي‌خان نواب، تهيه شد و کريم دواتگر آن را شب‌هنگام، زماني که شيخ قصد بازگشت به منزل را داشت، به اجرا درآورد. گلوله‌اي که او به سمت شيخ نشانه رفته بود به پاي چپ ايشان اصابت کرد و سبب شد شيخ بر زمين افتد، اما همراهان ايشان توانستند ضارب را دستگير کنند.
🔶 بهمن ۱۲۸۷: نگارش «مقيم و مسافر» و «تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله»
رسالۀ «مقيم و مسافر»را حاج آقا نورالله اصفهاني در دورۀ استبداد صغير در دفاع از مشروطه به نگارش درآورد. «تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله في‌الزوم مشروطيه الدوله المنتخبه لتقليل الظلم علي افراد الامه و ترقيه المجتمع» در دورۀ به توپ بستن مجلس و تعطيلي کامل مشروطه، توسط علامه میزای نائيني نگاشته شد. تقريظ دو تن از علماي بزرگ وقت، آيات عظام خراساني و مازندراني، بر اين کتاب و اعلام منطبق بودن مندرجات آن بر شرع مبين از سوي ايشان، اهميت و غناي محتوايي آن را نشان مي‌دهد.
🔶 ۸ – ۵ ارديبهشت ۱۲۸۸: ورود نيروهاي روس
در اين تاريخ محمدعلي‌شاه به محاصرۀ تبريز پايان داد و عفو عمومي اعلام کرد؛ اما اين کار براي جلوگيري از مداخلۀ نظامي روسيه دير بود. سربازان روسي به فرماندهي ژنرال زنارسکي از مرز گذشتند و با چراغ سبز انگليس، وارد خاک تبريز شدند. هرچند ورود اين نيروها مردم تبريز را از گرسنگي نجات داد، اما وضعيت را براي انقلابي‌ها وخيم‌تر کرد؛ زيرا قواي روسيه دشمن نيروهاي انقلابي بودند. سپس نيروهای روسی در ۲۰ تير به قزوين آمدند و بخشي از آنها تا انقلاب ۱۹۰۷م روسيه در ايران ماندند.
🔶 ۱۱ ارديبهشت ۱۲۸۸: موافقت شاه با اعادۀ قانون اساسي و برگزاري انتخابات
سفارت‌هاي بريتانيا و روسيه، همپاي حرکت نيروهاي مجاهد اصفهان و گيلان به سوي تهران، به محمدعلي‌شاه فشار آوردند تا با برگزاري انتخابات مجلس موافقت کند. بر اثر اين فشارها سرانجام شاه قاجار وعده داد در ۲۸ تير ۱۲۸۸ مجلس شوراي ملي دائر خواهد کرد؛ و در ۱۰ تير، قانون جديد انتخابات را امضا نمود.
🔶 ۲۳ تير ۱۲۸۸: ورود يپرم‌خان، سردار اسعد و سپهدار تنکابني به تهران
در اين تاريخ نيروهاي مجاهد گيلان به رهبری سپهدار تنکابني که از شمال حرکت کرده بودند، همراه عشاير بختياري به رهبری سردار اسعد بختیاری که از جنوب ايران به سمت تهران آمده بودند، و نیز نیروهای يپرم‌خان ارمنی، وارد تهران شدند و سه روز بعد توانستند قواي سلطنتي را به طور کامل شکست دهند.
🔶 ۲۶ تير ۱۲۸۸: تشکيل «مجلس عالي فوق‌العاده»
مجلس مهمي به نام مجلس عالي فوق‌العاده، متشکل از حدود پانصد تن از وکلاي دورۀ اول مجلس، سرداران مشروطه و عده‌اي از وزرا، شاهزادگان، اعيان و اشراف و روساي اصناف و تجار مشروطه‌خواه، برقرار شد. جمع يادشده، حدود بيست نفر را براي تشکيل کميسيون فوق‌العاده‌اي تعيين کرد تا دربارۀ محمدعلي شاه و مسائل مهم روز تصميم بگيرند. در اين کميسيون، محمدعلي‌شاه به علت پناهندگي به سفارت روسيه از سلطنت خلع گرديد و احمد ميرزا، وليعهد او، به‌جاي اين شاه مخلوع، به سلطنت برگزيده شد، اما چون به سن قانوني (هيجده سال) نرسيده بود، عضدالملک، رئيس ايل قاجار، نيابت سلطنت يافت.
📂 منبع: نشریه معارف، شماره 98، مرداد و شهریور سال 1392
#مشروطه
✅ تأملاتی در مشروطه
❓ گزيده پرسش‌ها و پاسخ‌هایي از اساتيد تاريخ معاصر ايران (3)
🔶 نو» و «پیچیده» بودن مشروطه
🖌 دكتر موسي نجفي
عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي
❓ علما در دوران مشروطه رهبري نهضت و هدايت توده‌هاي مردم را بر عهده گرفتند اما نفوذي‌ها، بيگانگان، استعمار و دنياي غرب در ميان راه اين جريان را منحرف كردند. چرا برخي از علماي حاضر در اين جريان به‌آساني به برخي از به‌ظاهر روشنفكرها اعتماد كردند و اجازه دادند كه آنها جريان را منحرف كنند؟
🔶 چند علت وجود دارد: يكي اينكه بعضي از اينها بسيار آدم‌هاي خوبي هستند ولي ذاتاً ساده لوح‌اند. بعضي‌ها را هر كاري كنيد، انسان‌هاي زودباوري هستند؛ در بقیه قشرها هم اينگونه افراد ديده مي‌شوند. اين افراد فتنه‌ها و پيچيدگي‌هاي انسان‌هاي ديگر و جريان‌هاي اجتماعي را نمي‌توانند خوب درك كنند.
🔶نكته ديگر اينكه ذات تحولي كه در مشروطه به‌وجود آمد، پيچيده بود؛ به‌حدي كه بعضي تيزهوشان را هم فريب داد. بعضي‌ها تحليل درستي ندارند، علتش هم پيچيدگي قضاياست كه اينها نمي‌توانند اين كلاف سردرگم را باز كنند. عده‌اي ظاهرالصلاح نيز هستند كه نفوذ مي‌كنند و بعد جريان را به انحراف مي‌كشانند. رضاخان هم همين‌طور است و او هم با ابزار حيله وارد شد ولي بعداً ماهيت خودش را نشان داد. لذا برخي از اين بي‌بصيرتي‌ها به ساده لوحي اشخاص برمي‌گردد و بعضي ديگر نيز به پيچيدگي قضايا؛ كه آدم‌هاي خيلي باهوش هم گير مي‌افتند. علتش هم اين است كه شاخص بودنشان را از دست مي‌دهند.
🔶 نكته سومي هم وجود دارد و آن اين است كه به عقيده من نو بودن بعضي مسائلي كه مشابهي در گذشته نداشته است، مي‌تواند براي آن افرادي كه اولين بار با آن روبرو مي‌شوند، ايجاد مشكل كند. تا حالا كسي چنين چيزي را نديده بود و فكر نمي‌كرد اين جريان‌ها به اينجا ختم شود و نيروهاي نفوذي اين همه خباثت به خرج دهند و اينگونه فتنه‌گر شوند. اين نه ساده لوحي بود نه پيچيدگي، نوع سومي به نام عدم تجربة گذشته بود. منبع/زمانه
#مشروطه
🕙 زمانه مشروطه
📅 روزشمار تاريخي وقايع و حوادث نهضت مشروطه ايران (قسمت چهارم)
🖌 تهیه و تنظيم: زهرا ابراهيمي
🔶 ۴ مرداد ۱۲۸۸: نشاندن احمدشاه به سلطنت
احمدميرزاي سيزده‌ساله در عصر اين روز همراه جمعي از سواران بختياري و مجاهدان مشروطه‌خواه، براي تاجگذاري به قصر سلطنت‌آباد آورده شد. افزون بر‌اين، در اين روز، يپرم‌خان ارمني رئيس نظميۀ رژيم جديد گرديد، لياخوف، فرماندۀ قزاقخانه و مسئول به توپ بستن مجلس اول، بخشيده شد و تأمين جاني يافت و حتي به طور موقت در پست پيشين خود ابقا گشت. عين‌الدوله نيز، که تا آن وقت در جرايد مشروطه از او با عنوان اسطورۀ استبداد یاد مي‌شد، عفو گرديد.
🔶 ۹ مرداد ۱۲۸۸: محاکمه و اعدام شيخ فضلالله
در اين روز که مصادف بود با ۱۳ رجب و ميلاد امام علي(ع)، شيخ فضلالله نوري، در محاکمه‌اي صوري، که شيخ ابراهيم زنجاني نقش دادستاني آن را برعهده داشت، با حکمي از پيش تعيين‌شده به اعدام محکوم گرديد و در عصر همان روز در ميدان توپخانه به دار آويخته شد. مجري اعدام او نيز يپرم‌خان ارمني بود. آخوند خراساني از عتبات، تلگرافي براي حفظ جان شيخ نوري به تهران زده بود که توسط عناصر تندرو مخفي، و در اعدام شيخ تعجيل شد.
🔶 ۱۴ مرداد ۱۲۸۸: فرمان گشايش دومين مجلس
در اين تاريخ کابينه دولت، فرمان گشايش دومين مجلس شوراي ملي را صادر کرد.
🔶 ۴ فروردين ۱۲۸۹: ورود ستارخان و باقرخان به تهران
ستارخان و باقرخان، با عده‌اي از مجاهدان که مسلح بودند، وارد تهران شدند. دولت، ستارخان و همراهانش را در پارک اتابک، و باقرخان و همراهانش را در عشرت‌آباد سکونت داد. در اين سال دو جناح رقيب در کشور در ميان مشروطه‌خواهان شکل گرفت که يکي دموکرات و ديگري اعتداليون نام داشت، و عرصة مجلس را نيز ــ همچون جامعه ــ ميدان کشمکش خود ساخت.
🔶 ۲۴ تير ۱۲۸۹: ترور آيت‌الله بهبهاني
در اين تاريخ آیت‌الله سيد عبدالله بهبهاني، روحاني پيشرو مشروطه و يکي از رهبران اعتداليون از طرف دموکرات‌ها ترور شد. علماي مشروطه‌خواه نجف و در رأس آنها آخوند خراساني حکم تفسيق سياست تقي‌زاده را به اتهام توطئه‌چيني براي قتل آيت‌الله بهبهاني صادر کردند.
🔶 ۱۶ مرداد ۱۲۸۹: ماجراي پارک اتابک و زخمي شدن ستارخان
حکومت به مجاهدان فرصت داده بود تا سلاح‌هاي خود را تحويل دهند؛ اما اعلام کرد که در صورت همکاري نکردن با حکومت، اعدام مي‌شوند. از آنجا که در اين قضيه حقوق مجاهدان پايمال، و با آنها نسبت به عمال نظامي سردار اسعد بختیاری و حزب دموکرات با تبعيض رفتار شده بود، ستارخان به دفاع از آنها دست زد و همراه مجاهدان در مقابل حکومت ايستاد. به همين دليل نيروهاي دولتي در اين روز محل اقامت او را محاصره کردند. در زد وخوردي که بين نيروهاي دو طرف درگرفت، تيري به پاي ستارخان اصابت کرد و او را زخمي کرد. البته او مدت چنداني پس از اين حادثه زنده نماند و در ۲۵ آبان ۱۲۹۳ دار فاني را وداع گفت.
#مشروطه
💡 تأملاتی در مشروطه
♻️ گزيده پرسش‌ها و پاسخ‌هایي از اساتيد تاريخ معاصر ايران (5)
پيامدهاي مشروطه
🖌 موسي فقيه‌حقاني
نويسنده و محقق تاريخ معاصر
❓ به نظر جنابعالي نهضت مشروطه، چه پيامدهايي را در تاريخ تحولات ايران بر جاي گذاشت؟
🔶 پيامدهاي نهضت مشروطيت را مي‌توان به دو دسته تقسيم كرد؛ كه البته چيرگي يك دسته نسبت به دسته ديگر بيشتر است: ما در مشروطه هم پيامدهاي مثبت داريم و هم پيامدهاي منفي.
🔵 پيامد مثبت مشروطيت، تشكيل مجلس است كه انتظار مي‌رفت با رعايت دقيق اصول مشروطه، بتواند به پيشرفت و توسعه ايران كمك كند؛ ولي متأسفانه هيچ وقت يك مجلس كارآمد در كشورمان نداشتيم. البته مجلس اول، با اينكه مقداري معضلات داشت، تا اندازه‌اي هم كارآمدي داشت، ولي هر چه رو به جلو مي‌رويم و مجلس‌هاي بعدي را بررسي مي‌كنيم، مقاومت و كارآمدي در مجلس را كمتر مي‌بينيم. همچنين دخالت قوه مجريه در ساير قوا يا زياده‌روي انجمن‌ها و بها ندادن به هيچ يك از قوا را مشاهده مي‌كنيم. در هر صورت اين امر مي‌توانست يك دستاورد خوب براي ما باشد كه عقلاي قوم جمع بشوند و در واقع، مسائل كشور به شكل جمعي اداره بشود. اما عملاً مي‌بينيم از مجلس چهارم به بعد ديگر مجالس ايران كاملاً فرمايشي مي‌شوند. اصلاً مجلس پنجم با زور سرنيزه رضاخان منعقد مي‌شود و در مجالس ديگر كه اصلاً سفارش داريم كه فلاني از فلان منطقه مي‌بايستي انتخاب بشود. با اين شيوه انتخاب، افرادي بودند كه نه قبل از انتخاب و نه بعد از انتخاب و حتي تا آخر عمرشان نيز در منطقه و در حوزه انتخابي خودشان حضور پيدا نكرده بودند ولي دو دوره يا سه دوره نماينده آنجا بودند.
🔶 انتظار ديگري كه باز تا حدودي بعد از مشروطه به‌دنبال آن هستيم، قانونمند شدن امور بود، اما اين هم متأسفانه چندان به سامان نمي‌رسد. خصوصاً وقتي اينها به سمت سكولار كردن حكومت مي‌روند و سعي مي‌كنند قوانين موضوعه را جانشين قوانين شرعي و ديني كنند و ما شاهد نوعي دين‌ستيزي و دين‌زدايي در عرصه قانون‌گذاري و عرصه فرهنگي و اجتماعي هستيم. مثلاً در قوه قضايه نهاد سنتي از بين برده مي‌شود و نهاد جديدي تحت عنوان دادگستري و عدليه جديد، به وجود مي‌آيد؛ در حالي كه آن نهاد سنتي بود كه در جامعه ما كارآيي داشت و اين عدليه و دادگستري اصلاً توان پاسخ‌گويي به معضلات حقوقي و قضايي جامعه را نداشت و در ابتداي آن با نوعي تشتت و متأسفانه از هم‌گسيختگي مواجه شد. منبع/مؤسسه پژوهشي فرهنگي انقلاب اسلامي
📚 منبع: معارف؛ شماره 98؛ مرداد و شهریور سال 1392.
#مشروطه