کتاب «روزنامۀ مأموریت اسلامبول» منتشر شد
کتاب «روزنامۀ مأموریت اسلامبول» تألیف میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو، با تصحیح و تحقیق نصرالله صالحی، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شد.
«روزنامۀ مأموریت اسلامبول» مشتمل بر استاد مکاتبات و صورت مجالس کمیسیون دوم تجدید حدود ایران و عثمانی است که از سوی میرزا محبعلی خان یکانلو در طول سال‌های مأموریت اسلامبول (۱۲۹۷-۱۲۹۱ق) تدوین و تنظیم شده است.
تدوین اسناد به صورت یکجا در این کتاب دغدغه جدی او را نسبت به حفظ و نگهداری استاد سیاسی و دیپلماتیک نشان می‌دهد.
این اثر در واقع ماحصل مکتوب کمیسیون دوم تحدید حدود ایران و عثمانی است، همان‌گونه که رسالۀ تحقیقات سرحديه اثر میرزا جعفرخان مشیرالدوله، یادگار مکتوب کمیسیون اول تحديد حدود بود.
کتاب روزنامۀ مأموریت اسلامبول با وجود اهمیت بسیار در دفاع از تمامیت ارضی ایران برای سال‌های زیادی به فراموشی سپرده شده بود تا اینکه در سال‌های اخیر برای نخستین بار از سوی آقای دکتر نصرالله صالحی، استاد برجستۀ تاریخ، شناسایی و تصحیح شد.
اسناد این کتاب گواه روشنی است بر تلاش‌های همه‌جانبۀ میرزا محبعلی‌خان و میرزا محسن‌خان معین‌الملک، سفیر کبیر ایران در استانبول و نیز وزیر خوشنام و روشنفکر امور خارجه، میرزا حسین‌خان مشیرالدوله (سپهسالار اعظم)، در دفاع از حقانیّت ایران در مذاکرات کمیسیون تحديد حدود که با حضور نمایندگان دول واسطه تشکیل شده بود.
دکتر نصرالله صالحی، در مقدمۀ مفصل حدودا ۱۰۰ صفحه‌ای خود ارزش و اهمیت کتاب را از جنبه‌های گوناگون موشکافانه بررسی کرده است.
مورادی همچون آغاز و انجام کمیسیون اول تحدید حدود، تداوم تعرّضات سرحدّی، امضای قرارداد اسطاطسکو، اعتراض به نقد قرارداد، مشیرالدوله و تکاپوی دیپلماتیک، آغاز و انجام کمیسیون دوم تحدید حدود، گزارشی از چهار دور مذاکرات، تکاپوی دیپلماتیک برای حضور مأمورین واسطه، جنگ روس و عثمانی و تعلیق مذاکرات، محتوای لوایح چهارگانه، ارزش لوایح چهارگانه، شیوۀ تصحیح و منابع از جمله عناوین مقدمۀ مصحح است.
پس از متن کتاب، اسناد الحاقی، چهار پیوست (با موضوعات سالشمار وقایع، شخصیت‌های درگیر در مذاکرات کمیسیون دوم تحدید حدود در اسلامبول، معضل پرداخت مقرّری میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک، و گزیدۀ تصاویر نسخ خطی و شخصیت‌ها) و فهرست نمایه‌ها (مشتمل بر اشخاص، مفاهیم و اصطلاحات، جای‌ها، عشایر، قبایل و طوایف، و کتابها) آمده است.
تصحیح و انتشار این اثر می‌تواند در شناخت بهتر تاریخ روابط سیاسی و دیپلماسی ایران در دوره قاجار مفید باشد.
https://mirasmaktoob.com/%da%a9%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%b1%d9%88%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%85%db%80-%d9%85%d8%a3%d9%85%d9%88%d8%b1%db%8c%d8%aa-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%d8%a8%d9%88%d9%84-%d9%85%d9%86%d8%aa%d8%b4/
دیگر از جمله فسق‌هایی که در منع آن مبالغه بسیار کنند و سیاست قوی، عمل قوم لوط است و در هدایه و شروح آن و غیر آن از کتب فقهی می‌آرد که صحابه اختلاف کرده‌اند در حد کسی که عمل قوم لوط کند. امیرالمؤمنین ابوبكر رضى الله عنه فرموده است که او را بسوزند و امیرالمؤمنین على رضى الله عنه فرموده است که سنگسارش کنند و بعضی گفته‌اند از بلندیش بیفکنند و بعضی گفته‌اند دیواری بر سر وی کوبند و بعضی گفته‌اند در جایگاهی که بوی بد باشد، حبسش کنند تا بمیرد. و چون صحابه این اختلاف کرده‌اند، حاکم اسلام بر هر قول از این که عمل کند، او را مستمسکی خواهد بود و چون پادشاهان البته لشکر می‌کشند و از این بازنمی‌ایستند، باری گو مردم فضول و شریر را به لشکر برید و زناکاران و قماربازان و خماریان و ملحدان و رافضیان و انواع بدمذهبان و فاسقان و فاجران و سودخوارگان و غمّازان و انواع فسادکاران، به لشکر برند تا مسلمانان در یک موضع از شرّ اینها خلاص یابند و در موضع دیگر اگر کشته شوند، فاسقی کشته شود، سهل‌تر باشد که صالحی. والله الموفق والمعین. (قائنی، 1404: 349)
مآخذ: قائنی، جلال‌الدین بن محمد. 1404. نصایح شاهرخی. تصحیح و تحقیق غلامرضا امیرخانی. تهران: مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب.
@mirasmaktoob
.
مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با همکاری اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان گیلان برگزار می‌کنند:
▪️آیین افتتاح کتابخانۀ دکتر سیدحسین میرمجلسی
واقف ۳۰ هزار جلد کتاب به کتابخانۀ مرکزی رشت
باحضور:
🔸محمدرضا شفیعی کدکنی، استاد ممتاز دانشگاه تهران
🔸نصرالله پورجوادی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
🔸حمیدرضا نمازی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
🔸احمد مسجد جامعی، قائم‌مقام رئیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
🔸حسین معصومی همدانی، عضو هیئت علمی مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه
🔸اصغر دادبه، مدیر گروه ادبیات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
🔸اکبر ایرانی، ناظر موقوفه و مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب
📺 به همراه پخش فیلم مستند «میرِ مجلسِ اُنس» از زندگی فرهنگی ایشان
پنجشنبه 22 آبان 1404؛ ساعت 9 تا 11:30
مکان: رشت، خیابان حافظ، تالار کتابخانۀ مرکزی، جنب باغ محتشم
@mirasmaktoob
.
افتتاح کتابخانۀ دکتر سیدحسین میرمجلسی و پخش مستندِ میرِ مجلسِ انس
✍️ اکبر ایرانی
دکتر میرمجلسی، این پزشک فرهنگ‌دوست، بیش از سی هزار جلد کتاب فاخر فارسی را که قریب هفتاد سال از عمر خود را به جمع‌آوری کتب و نشریات تخصصی اختصاص داده، برای اینکه مورد بهره‌برداری کتابخوانان سراسر ایران قرار گیرد، #وقف کتابخانۀ مرکزی رشت که زیر مجموعۀ #نهاد_کتابخانه_های_عمومی_کشور است، نموده است. این مجموعۀ کم‌نظیر اکنون آماده بهره‌برداری شده و بنده این سعادت را داشته‌ام که به عنوان #ناظر_موقوفه خدمتگزار باشم. اخیراً با یاری دوستان و دوستداران ایشان تصمیم گرفتیم، مراسمی باشکوه و درخور شأن این پزشک #ایران_دوست برای افتتاح کتابخانۀ ایشان برگزار کنیم. استاد محمدعلی موحد هم بسیار مایل به شرکت بودند و قبلاً پیامی برای فیلم مستند پرترۀ دکتر میرمجلسی داده بودند که بخشی از این مستند در مراسم افتتاحیه پخش خواهد شد، البته تهیه‌کنندۀ فیلم یک‌ساعته از زندگی ایشان #میراث_مکتوب است و طبعاً پیگیری نامه‌نگاری برای جلب مشارکت و همکاری، سودی نبخشید. انصافاً در طول یکسال گذشته #کتابخانه_مرکزی_رشت برای چینش کتابها و فهرست‌نگاری، سنگ تمام گذاشت و کارکنان دلسوز آن کتابخانه کوشش‌ها کردند تا این کتابخانه اکنون آماده بهربرداری شود که از همه تشکر میکنم. چندبار که برای پیگیری و نظارت امور به رشت سفر کردم، شاهد این فعالیت‌ها بودم. به هر روی برغم عدم همکاری برخی از...، اما همدلی و همراهی اهالی فرهنگ و پزشکان فرهنگ‌دوست و شیفتگان دکتر #میر_مجلسی، ان‌شاءالله صبح پنجشنبه بیست‌ودوم آبان ۱۴۰۴ این کتابخانه با حضور مفاخر و مشاهیر علم و ادب و بسیاری از طبیبان مشتاق، برگزار خواهد شد و برگ زرّین دیگری بر افتخارات این مؤسسه رقم خواهد شد. دکتر میرمجلسی با وقف کتابخانۀ شخصی خود، گام مؤثری در جهت گسترش فرهنگ وقف کتاب برداشتند و مجموعه‌ای بی‌نظیر را در اختیار مردم گیلان و کتاب‌دوستان ایران قرار دادند، هر چند جا داشت چنان که در شأن او بود حق‌گزاری‌ها می‌شد و تندیس او را با طلا می‌ساختند که چنین دستاوردی را برای ترویج کتاب و کتابخانه، ارمغان شهر رشت نمود و چنین بزرگانی برایش سخنرانی خواهند کرد.
#mirasmaktoob
#نهاد_کتابخانه_های_عمومی_کشور
https://www.instagram.com/p/DQrmD4KkfNK/?igsh=MXczdjZhYnB3OTc5MA==
📚 آیین افتتاح کتابخانهٔ دکتر سیّدحسین میرمجلسی
برای مشاهدهٔ زندهٔ این مراسم در زمان مقرر (پنجشنبه 22 آبان 1404؛ ساعت 9 تا 11:30)، از لینک زیر استفاده کنید:
B2n.ir/miraslive
#آیین_افتتاح #کتابخانه #میرمجلسی #پخش_زنده
با افتخار و سپاس از همراهی شما، به خانوادهٔ بزرگ مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب بپیوندید 🌟
📚 برای دسترسی به جدیدترین انتشارات و کتاب‌های نفیس، به فروشگاه آنلاین ما سر بزنید:
🛒 mirasmaktoob.net
🌐 جهت دنبال کردن اخبار، مقالات و اطلاعیه‌ها، از سایت خبری ما دیدن کنید:
📰 mirasmaktoob.com
📢 همچنین برای دریافت به‌روزترین مطالب و اطلاع از تازه‌های میراث مکتوب، در کانال‌های ما عضو شوید:
📍 پخش زنده:
http://B2n.ir/miraslive
📍 تلگرام:
https://t.me/mirasmaktoob
📍 اینستاگرام:
instagram.com/mirasmaktoob
📍 فیسبوک:
http://facebook.com/mirasmaktoobiran
📍 یوتیوب:
https://youtube.com/@miras.maktoob?si=lFNWwM4iS9RAGsuM
📍 ایتا:
eitaa.com/miras_maktoob
📍 بله:
https://ble.ir/miras_maktoob
📍 آپارات:
https://www.aparat.com/MirasMaktoob
با هم، گام‌به‌گام در راه پاسداری از گنجینه‌های فرهنگ و تمدن ایران‌زمین پیش رویم.
✨یادگارهای مکتوب، زنده‌کنندهٔ اندیشه‌های جاودان✨
#میراث_مکتوب #فرهنگ #کتاب #ایران
مقاله دکتر سیف‌الله ملاجان، استاد تاریخ دانشگاه ملی تاجیکستان و بازتاب برگزاری همایش ابوالفضل بیهقی در مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب در روزنامه جمهوریت، روزنامه رسمی جمهوری تاجیکستان
⬇️⬇️⬇️
همایش بین‌المللی ابوالفضل بیهقی، مورخ نامدارایرانی، مؤلف کتاب ارزشمند «تاریخ بیهقی» و پدر نثر فارسی از طرف مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب در روز اول آبان‌ماه 1404 برگزار گردید.
پیام ویدئویی دکتر سیف‌الله ملاجان، استاد تاریخ دانشگاه ملی تاجیکستان در این همایش پخش گردید که با 3500 بازدید و پخش در فیسبوک، بیشترین بازدید را در بین دیگر سخنرانان این همایش بدست آورده است.
دکتر سیف‌الله ملاجان پس از برگزاری و انعکاس جهانی همایش، مطلبی را در روزنامه جمهوریت، روزنامه رسمی جمهوری تاجیکستان منتشر کرد.
ایشان در پیامی اظهار داشتند شایسته است ما تاجیکان نیز همزمان با برادران ایرانی، یک روزی را برای بیهقی اختصاص دهیم.
Ҳамоиши байналмилалии Абулфазли Байҳақӣ, таърихнигори номвари Эронӣ ва муаллифи китоби гаронбаҳои «Таърихи Байҳақӣ», ва падари насри форсӣ, аз ҷониби Муассисаи пажӯҳишии Мероси Мактуб, рӯзи якуми моҳи обони соли 1404 (23-октиябри 2025) баргузор гардид.
Паёми видеоии доктор Сайфуллоҳ Муллоҷон, устоди таърих дар Донишгоҳи Миллии Тоҷикистон, дар ин ҳамоиш пахш шуд. Ин паём дар шабакаи «Фейсбук» 3500 боздид ба даст оварда, аз миёни суханрониҳои дигар бештарин тамошобинро соҳиб гардид.
Пас аз баргузорӣ ва бозтоб ёфтани ҷаҳонии ҳамоиш, доктор Сайфуллоҳ Муллоҷон мақолае дар рӯзномаи «Ҷумҳурият», рӯзномаи расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон, нашр намуд.
Ӯ дар паёме изҳор дошт, ки шоиста аст мо тоҷикон низ, ҳамзамон бо бародарони Эронӣ, рӯзе махсусро ба номи Байҳақӣ бахшем.
Ва акнун матни пурраи мақолаи доктор Сайфуллоҳ Муллоҷонро, ки дар рӯзномаи «Ҷумҳурият» рӯзи 31 октябри соли 2025 нашр шудааст, ба шумо азизон пешкаш
менамоям.
Сирилик дар зер⬇️
و اینک مطلب دکتر سیف‌الله ملاجان در روزنامه جمهوریت در روز 31 اکتبر 2025 را خدمت شما عزیزان پیشکش میکنم.
«بیهقی، تاجیک و تاجیک‌‌شناس»
شایسته است که باید روزی را به نام او اختصاص دهیم.
طبق تقویم خورشیدی نیاکان ما، روز نخست آبان، برابر با ۲۳ اکتبر همزمان می‌شود، چند سالی است که در جمهوری اسلامی ایران این روز به عنوان «روز بیهقی» شناخته شده و به افتخار این نویسنده و مورخ بزرگ و کتاب ماندگارش «تاریخ بیهقی» مراسم‌هایی برگزار می‌گردد و هم‌زبانان ما یاد و کارنامه این فرزند برجسته سرزمین آریایی را گرامی می‌دارند.
ما با ایرانیان چند جشن داریم که همزمان برگزار می‌شوند: از جشن‌های ملی همچون نوروز، تیرگان، مهرگان و سده و از جشن‌های دینی، عید قربان و رمضان.
و نیز شخصیت‌های بزرگ تاریخی مانند کوروش، رودکی، فردوسی، ابن سینا، مولانا و حافظ نیز غالباً همزمان گرامی داشته می‌شوند و ارج می‌نهیم.
هشت سال پیش، دانشمندان مشهور ایران، محمدجعفر یاحقی، مهدی سعیدی و علوی مقدّم به مسئولان کشور پیشنهاد کردند که به منظور «فرصت دادن برای اندیشیدن و شناساندن بیشتر نثر فارسی و جایگاه ابوالفضل بیهقی به عنوان یکی از بزرگان ادبیات فارسی»، روزی در کشور به نام این فرزند نامدار اختصاص یابد. به همین ترتیب، پس از بررسی‌ها و ارائه دلایل مختلف، روز نخست آبان، به عنوان روز بیهقی تعیین شد.
هر سال در شهر سبزوار، که زادگاه بیهقی محسوب می‌شود، همایش علمی برگزار و در سراسر ایران از آثار بیهقی و نثر دلپذیر و تاریخ ماندگار او یاد می‌کنند.
به اندیشه من، ما تاجیکان نیز حق داریم به ابوالفضل بیهقی افتخار کنیم و به او بالیدن داشته باشیم. چند دلیل که جایگاه بیهقی را نزد ما تاجیکان ممتاز کرده، عبارت است از:
نخست:
بیهقی کتابی ارزشمند در زمینه تاریخ گذشته سرزمین خراسان تألیف کرده و از نخستین مورخانی است که بارها واژه مقدس «تاجیک» را در اثر خود ذکر نموده و مردم ایرانی‌تبار خراسان، ایران و ماوراءالنهر را تاجیک نامیده است. بیهقی بارها از عبارت‌های «لشکر و تاجیکان (تازیکان)»، «اهل سلاح و تازیکان»، «ترکان و تازیکان» استفاده می‌کند که نشان‌دهنده همزیستی دو عنصر (ترک و تاجیک) در دربار غزنویان است، که نه تنها از نظر چهره، بلکه از نظر حرفه، پیشه و فرهنگ زندگی با هم تفاوت داشتند. چنانکه می‌گوید: «بیابان ایشان را پدر و مادر است، همچنان که ما را شهرها».
دوم:
بیهقی در جای دیگری صراحتاً اعلام کرده است که «من تاجیکم». علامه باباجان غفوروف نیز در کتاب «تاجیکان» به این ویژگی اثر بیهقی و اخبار جالب و نادر او اشاره کرده است. بیهقی وقتی از نبرد سرنوشت‌ساز دنداناقان در سال ۱۰۴۰ که به حکومت غزنویان در خراسان پایان داد، یاد می‌کند، می‌نویسد: «من و امثال من تاجیکان خود نمی‌دانستیم که در جهان کجاییم و چه می‌کنیم». سپس از فرار کردن کرد و ترک و عرب و هندو از میدان جنگ سخن می‌گوید و می‌نویسد: «تنها غلامان تاجیک با امیر نیک ایستادند و جنگ سخت کردند و از حد گذشتند».
اگر بیهقی از لشکریان تاجیک سخن می‌گوید، تنها وفاداری و فداکاری آنان را بیان می‌کند و تأکید می‌کند که تاجیکان همواره نقش مدافع را ایفا کرده‌اند، زیرا جنگ و جدال ویرانگر است، طبیعت تاجیک آبادگر است.
سوم:
دلیل دیگر، وطن‌دوستی و میهن‌پرستی بیهقی است و ارزیابی درست او از دولت غزنویان.
بیهقی شیوه دولت‌داری و آداب و رسوم دولت غزنویان را نیز تاجیکی می‌دانسته و از ماجراهای جالب پرده برمی‌دارد. او از نخستین ساعت‌های به قدرت رسیدن سلجوقیان و وضعیت دربارشان گزارش داده و می‌نویسد: «نوری در دربار نبود و گروهی اوباش با هم بودند و نظم و ترتیبی وجود نداشت». قاضی سعید، تاجیک، به حضور سلطان طغرل آمد و شکایت کرد: «سخن ستم‌دیدگان را بشنو و نگذار بی‌عدالتی شود. لشکر ستم کنند که بدی شما باشد». طغرل در پاسخ گفت: «پذیرفتم، آنچه گفتی انجام دهم. و ما مردم تازه‌وارد و غریبیم و رسوم تازیکان را نمی‌دانیم».
چهارم:
نکته‌ای که بر عظمت و جایگاه بیهقی در عرصه فرهنگ و ادب تاجیک دلالت می‌کند، هنر بی‌نظیر نویسندگی اوست که از سوی پژوهشگران جهان به رسمیت شناخته شده است. اگر بیشتر مورخان تاجیک تا بیهقی آثار خود را به عربی نگاشته‌اند (مانند طبری، نرشخی، اوتبی)، این نویسنده برجسته تاریخ‌نامه خود را به زبان مادری خود نوشته است. خدمت این فرزانه آن بود که توان و جلال و جمال زبان فارسی را در برابر محیط ادب و دانش حکمی منعکس کرد و با نگارش «دیبای خسروانی» ثابت ساخت که زبان فارسی از عربی کم ندارد و با فارسی می‌توان هر اثری در ادب و علم و سیاست را با فصاحت و بلاغت کامل تألیف کرد.
پنجم:
نکته‌ای که نباید از آن غافل شد، بحث‌ها و ادعاهای برخی نمایندگان ملت‌هاست که با بی‌شرمی میراث مردم ما را به خود نسبت داده و به نام خود ثبت می‌کنند. حتی به تازگی، در پاسخ به ادعاهای بی‌شرمانه روشنفکران یک ملت گفته شد که «فلانی به چه زبانی اثر نوشته است»، پاسخ داده شد: «در آن زمان‌ها زبان معمول، فارسی بود و همه باید به این زبان اثر می‌نوشتند».
با وجود اهمیت بالای اثر بیهقی در تاریخ‌نگاری ملی تاجیک، تا زمان استقلال، توجه چندانی به این اثر نمی‌شد. در دوران استقلال، «تاریخ بیهقی» با مقدمه و شرح و توضیح مفصل منتشر شد، متن کامل آن از طریق رادیو «فرهنگ» ضبط و بارها پخش گردید، که اقدام بزرگی در راستای گرامیداشت فرهنگ و زبان ملی است.
این اثر بهترین نمونه زبان ما در قرن یازدهم میلادی به شمار می‌رود و زبان‌شناسان نثر بیهقی را منحصر به فرد می‌دانند و «سبک بیهقی» می‌نامند.
بنابراین، در شرایط تقویت پایه‌های دولت‌داری کشور و استقلال سیاسی تاجیکستان و با هدف تربیت نسل دوران استقلال در روحیه وطن‌دوستی، اختصاص یک روز به بیهقی به عنوان روز مورخان یا گرامیداشت تاریخ و فرهنگ تاریخی تاجیک، خدمت شایسته‌ای به امروز و فردای کشور خواهد بود.
سیف‌الله ملاجان،
دکترای علوم تاریخی، استاد دانشگاه ملی تاجیکستان
روزنامه «جمهوریت»، شماره ۲۱۱، ۳۱/۱۰/۲۰۲۵
متن سیریلیک مقاله:
БАЙҲАҚИИ ТОҶИК ВА ТОҶИКШИНОС
Месазад, ки рўзеро барои ў дошта бошем
Бино ба тақвими хуршедии ниёгони мо, рӯзи якуми обон ба 23 октябр рост меояд. Чанд сол аст, ки дар Ҷумҳурии Исломии Эрон ин рӯз ҳамчун Рӯзи Байҳақӣ эътироф шуда, ба ифтихори ин адибу муаррихи бузург, китоби мондагораш - «Таърихи Байҳақӣ» ҳамоишҳо баргузор мешаваду бародарони ҳамзабони мо ёду корномаи ин фарзанди баруманди қаламрави Ориёро гиромӣ медоранд.
Мову эрониён чанд ҷашн дорем, ки ҳамзамон таҷлил мекунем: аз ҷашнҳои миллӣ Наврӯзу Тиргон, Меҳргону Сада ва аз ҷашнҳои динӣ иди Қурбону Рамазон. Шахсиятҳои бузурги таърихӣ, назири Курушу Рӯдакиву Фирдавсиву Сино ва Мавлонову Ҳофизро низ ғолибан, ҳамзамон гиромӣ медорему арҷ мегузорем.
Ҳашт сол муқаддам донишмандони машҳури Эрон Муҳаммадҷаъфари Ёҳақӣ, Маҳдии Саидӣ ва Алавии Муқаддам ба масъулони кишвари худ пешниҳод карданд, ки ба хотири «фурсат додан ба андешидану шиносондани бештари насри форсӣ ва ҷойгоҳи Абулфазли Байҳақӣ ба унвони яке аз бузургони адабиёти форсӣ» рӯзеро дар кишвар ба номи ин фарзанди номвар номгузорӣ кунанд. Ҳамин тавр, пас аз радду бадали афкору овардани далоиле чанд, якуми обонро, ки рӯзҳои оғозини ба фаъолият шуруъ кардани мактабу донишгоҳҳои Эрон аст, ҳамчун рӯзи Байҳақӣ муқаррар фармуданд. Ҳар сол дар шаҳри Сабзавор, ки зодгоҳи Байҳақӣ дониста мешавад, ҳамоиши илмӣ баргузор шуда, дар саросари Эрон аз осори Байҳақӣ ва насри дилпазиру таърихи мондагори вай ёдоварӣ мекунанд
Ба андешаи банда, мо – тоҷикон ҳам ҳаққи ифтихор кардану болидан ба Абулфазли Байҳақиро дорем. Чанд далеле, ки ҷойгоҳи Байҳақиро дар назди мо тоҷикон мумтоз гардонда, бад-ин қарор аст:
Нахуст ин, ки Байҳақӣ китобе арзишманд дар заминаи таърихи гузаштаи сарзамини Хуросон таълиф карда, аз аввалин муаррихонест, ки вожаи барои мо мубораку муқаддаси “тоҷик”-ро дар асари худ борҳо зикр карда, мардумони эронитабори Хуросону Эрону Варорўдро тоҷик номидааст. Байҳақӣ борҳо ба вожаву ифодаҳои “лашкар ва тоҷикон” (тозикон), “аҳли силоҳу тозикон”, “туркону тозикон”-ро истифода мебарад, ки ҳикоят аз ҳамзистии ду унсур (турку тоҷик) дар даргоҳи Ғазнавиён аст, ки на танҳо аз рӯйи чеҳра, балки аз нигоҳи касбу пеша то фарҳанги зисту зиндагонӣ миёни эшон тафовут аст. Чунончӣ мегӯяд «биёбон эшонро падару модар аст, чунонки моро шаҳрҳо».
Дувум, Байҳақӣ дар як ҷой бо сароҳат эълом кардааст, ки ман тоҷикам. Аллома Бобоҷон Ғафуров низ дар китоби «Тоҷикон» ба ин имтиёзи асари Байҳақӣ ва ахбори ҷолибу нодири ӯ ишора кардааст. Байҳақӣ вақте аз набарди сарнавиштсози Дандонақон дар соли 1040, ки ба ҳукумати Ғазнавиён дар Хуросон хотима дод, ёдоварӣ мекунад, менависад: «Ману монанди ман тозикон худ намедонистем, ки дар ҷаҳон куҷоем ва чун меравад». Сипас аз майдони ҷангро фирор кардани курду турку арабу ҳинду сухан ба миён оварда, менависад, ки «танҳо ғуломони тозикон бо амир нек биистоданду ҷанги сахт карданд аз ҳадд гузашта». Байҳақӣ агар аз лашкариёни тоҷик сухан ронад, танҳо ҳадиси садоқату фидокории ононро мегўяд ва таъкид мекунад, ки тоҷикон ҳамвора дар нақши дифоъгар зоҳир шудаанд, зеро ҷангу ҷадал вайронгару нобудсоз аст, табиати тоҷик ободгарист.
Савум, далеле ки бар ватандӯстиву меҳанпарастии Байҳақист, арзёбии дурусти ӯ аз давлати Ғазнавиён аст. Байҳақӣ шеваи давлатдорӣ ва одобу русуми давлати Ғазнавиёнро низ тоҷикӣ дониста, аз моҷарои аҷибе парда бармедорад. Ӯ аз нахустин соатҳои ба қудрат расидани Салҷуқиён ва ҳолати дарбори онон гузориш дода, менависад: «Надошт нуре боргоҳ ва муште авбош дар ҳам шуда буданду тартибе на». Қозӣ Соид ном тоҷик ба ҳузури султони Туғрал омада, лаб ба шиква кушода мегӯяд: «Сухани ситамрасидагону дармондагон бишнаву яла макун. Лашкар ситам кунанд, ки бедодӣ шум бошад». Туғрал дар ҷавоб гуфт: «Пазируфтам, ки бад-он чӣ гуфтӣ, кор кунам. Ва мо мардумони нав ва ғарибем, расмҳои тозикон надонем».
Чорумин нуктае, ки бар азамату ҷойгоҳи рафеъи Байҳақӣ дар сарои муаззами фарҳангу адаби тоҷик далолат мекунад, ҳунари беназири нависандагии вай аст, ки аз ҷониби пажўҳишгарони олам эътироф шудааст. Агар бештари муаррихони тоҷик то Байҳақӣ осори худро ба арабӣ нигоранд (чун Табарӣ, Наршахӣ, Утбӣ), ин адиби номвари мо таърихномаи хешро бо забони модарияш нигошт. Хидмати ин фарзонаи даврон он буд, ки ў тавону имкону ҷамолу ҷалоли забони форсиро дар баробари муҳити адабу дониши ҳикмати айём ойинадорӣ карда, бо иншои «дебои хусравонӣ» собит сохт, ки забони форсӣ аз арабӣ камӣ надорад ва бо форсӣ метавон ҳар асареро дар боби адабу илму сиёсат бо фасоҳату балоғати тамом таълиф кард.
Панҷумин нуктае ки набояд аз он ғафлат варзем, баҳсҳу даъвоҳои намояндагони баъзе халқҳост, ки дар ниҳояти бешармӣ мероси халқи моро азхуд карда, онро ба номи худ сабт мекунанд. Ҳатто ба наздикӣ вақте дар посух ба иддаоҳои бешармонаи зиёиёни як миллат гуфта шуд, ки фулонӣ бо кадом забон асар навиштааст, ҷавоб доданд, ки «дар он давраҳо забони маъмул забони форсӣ буд ва ҳама бояд ба ин забон асар менавиштанд».
Бо вуҷуди аҳамияти волои асари Байҳақӣ дар таърихнигории миллии тоҷик, ба ин асар то замони истиқлол чандон аҳамият дода намешуд. Дар замони истиқлол «Таърихи Байҳақӣ» бо муқаддимаву шарҳу тавзеҳи муфассал ба нашр расида, матни комили он тариқи радиои “Фарҳанг” сабт гардида, борҳо садо дод, ки иқдоми бузург дар ростои гиромидошти фарҳангу забони миллист. Ин асар беҳтарин намунаи забони мо дар қарни XI-и милодӣ ба шумор омада, забоншиносон насри Байҳақиро мунҳасир ба фард ва «сабки Байҳақӣ» меноманд.