📜 هنگام تنگدستی، در عیش کوش و مستی… ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ بچه‌ها را که دیده‌اید؛ گاهی -فی‌المثل در نوروز و وقتِ عیدی‌گرفتن- می‌افتند در فازِ پول جمع‌کردن و هزارتومان هزارتومان روی هم می‌گذارند و هر روز دوباره هزار بار همه‌اش را می‌شمارند تا ببینند چه قدر شده… گویی پس از مدتی احساس می‌کنند چیزی جمع نکرده‌اند، پس دوباره می‌روند سراغشان و می‌شمارند و یک‌به‌یکشان را نگاه می‌کنند تا فراموش نکنند این‌ها را جمع کرده‌اند و بی‌حاصل نیستند… من نیز همان بچه‌ام؛ چند پشیز دستاورد خیالی زندگی‌ام را گذاشته‌ام جلوی چشمم و مدام بزرگش می‌کنم و مدام مرورش می‌کنم تا مبادا لحظه‌ای احساس کنم خالی و پا در هوایم… تا ببینم چیزی ندارم… آه! همه‌اش بادِ هواست… لحظهٔ مرگ چه خواهد شد؟ این همه جدایی و این همه تعلّق… خدایا! هم آن بچه، هم من، خوب می‌دانیم که این‌ها که می‌شماریم مال ما نیست… و الّا این قدر نمی‌شمردیمشان… اگر خیالمان راحت بود که مال ماست، این قدر بلاوقفه نمی‌شمردیمشان… نمی‌دانم از دولتِ فقر چه کم دیده‌ام که به بیابانِ تصاحب و تملّک پناه می‌برم و از رهایی چه بدی دیده‌ام که سفت به چیزها می‌چسبم و چه از مرگ، تلخی دیده‌ام که آن قدر زندگی را شیرین می‌کنم که دلِ مرا بزند؟ عجیب است داستان بشر! بی‌چیز پا می‌گذارد در این دنیا و عمری دنبال چیزها می‌دود تا در آخر یا ببیند یا نشانش دهند که باز هیچ نداشته و ندارد… چه دانم نیستم؟ هستم؟ ولیک این مایه می‌دانم / چو هستم، نیستم ای جان ولی چون نیستم، هستم… بیخیال! دلم نمی‌خواهد اگر فقر را هم نمی‌بینم، دم از داشتنش بزنم… و نمی‌خواهم به دروغ این را هم تصاحب کنم… اما چه کنم؟ چرا وقتی هیچ ندارم، بیشتر هستم… چرا وقتی چیزی نیست که به آن آویزان شوم، گویی تازه وجودی در من دمیده می‌شود… چرا وقتی مستم، این قدر حاضرم…؟ مگر انسان چیزی جز نسبت و طلب و انس و محبت است؟ مگر چیزی جز تعلّق است؟ پس چه چیزی در او جز «جریان» و «رؤیت» معنا می‌دهد؟ ما زندگی را سفت می‌چسبیم و می‌میریم و می‌گندیم، و آنگاه که رهایش می‌کنیم، جریان می‌یابیم و زنده می‌شویم… اینجاست که آیهٔ «فإذا فرغت فانصب» در گوشم طنینی می‌گیرد و پژواک می‌شود… «فإذا فرغت فانصب»… «فإذا فرغت فانصب»… تا به جایی رسیدی، بدون مکث راه بیفت… آخر اگر دستاورد ما چیزها بودند، چرا باید بعد از هزارجان‌کندن و به‌کف‌آوردن چیزهایی عظیم و سهمگین، پنج دقیقه هم استراحت نکنیم و باز راه بیفتیم…؟ مثل این است که کسی صدهامیلیارد تومان پول داشته باشد و باز به او بگویی صبح زود باید بروی سرِ کار… می‌دانی یعنی چه؟ یعنی همیشه موجودی حسابت صفر است… هرچند از سرِ عجیبی‌اش گویی می‌تواند میلیاردها‌تومان تراکنش داشته باشد… پس کاری که با این حساب عجیب معنا می‌دهد که انجام دهی، این نیست که چیزی جمع کنی… که همیشه صفر است… بلکه این است که جریان یابی و تراکنش ایجاد کنی… می‌دانید؛ می‌توانم بنشینم برای دوری و بی‌مایگی‌ام حسرت بخورم و گریه کنم… چنانکه سال‌ها چنین کردم… اما فهمیده‌ام این رَویه ظاهرش ناراحتی از خودخواهی و تبرّی از آن است اما باطنش عین خودخواهی و چسبیدن به آن است… به قول خواجه: هنگام تنگدستی، در عیش کوش و مستی کاین کیمیای هستی، قارون کند گدا را کشتی‌شکستگانیم، ای باد شُرطه برخیز باشد که باز بینیم دیدار آشنا را چه قدر قشنگ گفته! «هنگام تنگدستی، در عیش کوش و مستی»، اگر دور و بی‌مایه‌ای حرص نخور، بردار جامی و خم کن شراب را… این، کیمیایِ هستیِ انسان است. این، آن چیزی است که به انسان حضور می‌دهد و مسِ غلیظش را به طلای لطیفی بدل می‌کند؛ مستی و نیستی! الآن هم که میخانهٔ «اربعین» به راهست و مستی سهل‌ترین کار… تنها باید راهی بجویم و خودم را گوشه‌ای از این کاروان جا کنم… از گریه‌های متافیزیکی و آه‌های خودخواهانه دست بردارم و تنها نظاره کنم… نظاره کنم این تصویر مست‌کننده را… این اقیانوس یگانگی را… این کشتی نجات را… و زیر لب زمزمه کنم: منم که دیده به دیدار دوست کردم باز چه شکر گویمت ای کارساز بنده‌نواز نیازمند بلا گو رخ از غبار مشوی که کیمیای مراد است خاک کوی نیاز ز مشکلات طریقت عنان متاب ای دل که مرد راه نیندیشد از نشیب و فراز طهارت ار نه به خون جگر کند عاشق به قول مفتی عشقش درست نیست نماز در این مقام مجازی بجز پیاله مگیر در این سراچهٔ بازیچه غیر عشق مباز ۷، ۸ و ۹/۶/۱۴۰۲ @mosavadeh

📜 سخن‌های حیاتمند و نو، مثل شاهزادگان هزار ناز دارند و هزار پروا باید داشته باشی تا از سراپردهٔ تاریکیِ عدم به سکوتِ خلوتِ تو پا بگذارند، و الّا سخنان کلیشه‌ای و مرده مثل هرزه‌ها همه‌جا در هر جلوتی و شلوغی‌ای بدون پروا هم فراوانند… ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (چه قدر باید ناز کشید و پروا کرد و خون دل خورد! تا سخنی با حیاتی که دارد متولد شود، سخنی که نه کف‌زدن‌ها چیزی به آن بیفزاید و نه نکوهیدن‌ها چیزی از آن کم، سخنی که بتوانی با آن سر کنی و چشمهٔ حیاتی برایت باشد و قوّت قلبی…) به چند دلیل از نوشتن خوشم می‌آید؛ ⬤ گاهی سخنی داری که سخن‌شناس برایش نداری! به قول خواجه: گوهری داری و صاحب‌نظری می‌جویی! چیزی تو را در بر گرفته که مثل یک کارگردان در حد ساختن یک فیلم روی جزئیات و احوال و فرم سخنت اشراف داری… اما آدم‌ها حوصلهٔ گوش‌دادن ندارند… یا اگر هم گوش دهند، آن قدر توجه نمی‌کنند که با چیزی نو مواجه شوند و حرف‌هایت را به نزدیکترین چیزی که مشابهِ آن چیزها سراغ دارند تفسیر می‌کنند… اما وقتی بنویسی وقت داری حق سخنت را ادا کنی… مثل کارگردانی که چند پلان می‌گیرد تا آنچه می‌خواهد دربیاید… کسی که فقط دنبال دیدن فیلم است طبیعی است که کلنجاررفتن‌های کارگردان با صحنه را نخواهد ببیند و از این جهت نیز اشکالی بر او نیست… پس اگر بخواهی چیزی را «بگویی» باید زیاد کلنجار نروی، و اگر بخواهی کلنجار بروی نمی‌توانی بگویی، پس به نوشتن روی می‌آوری تا حق سخن را ادا کنی… اما آن سو هم ماجرا برقرار است… خواننده هم می‌تواند حق سخن را ادا کند، کسی که آمده متنی را بخواند، مجبور به این کار نبوده -برخلاف وقتی که مخاطب گوش می‌دهد که گاهی مجبور است- پس حوصله‌ای را هم با خود آورده و می‌تواند توجّه کند و با طنین سخن همراه شود و سخن را بیابد و با چیزی نو مواجه شود و بدین ترتیب او نیز حق سخن را ادا می‌کند… ⬤ دیگر آنکه با نوشتن می‌توانی متن را معطّل کنی و دنبال واژه و تعبیر بگردی تا کلماتی که مقصودت را درست منتقل می‌کنند پیدا شوند و سخنت در سخنی مشهور یا کلیشه‌ای و اصطلاح‌زده نلغزد… اما اگر «بگویی»، دیگر نمی‌شود همه یا لااقل کسی را معطّل کنی برای یافتن واژه‌های جدید، پس همان واژه‌های مُردهٔ قبلی -که یک مشهور است یا یک کلیشه- را می‌گویی و می‌افتی در کالبد مُردهٔ همان و نمی‌توانی بارقه‌ای که دیده‌ای را به تجلّی بیاوری… ناگهان به خود می‌آیی و می‌بینی با سخنانت رفته‌ای جایی که نمی‌خواسته‌ای بروی و می‌گویی «من چرا این جایم؟ من می‌خواستم جای دیگری بروم» اما آن تعابیر و واژه‌های معمولی که به کار بردی تو را اینجا آورده که می‌بینی… و از سوی دیگر اینجا که آمده‌ای آن قدر شبیه بارقه‌ای که دیده‌ای هست که دیگر نمی‌توانی تمایزشان را بفهمی و باز آن بارقه را بیابی و آن بارقه محو می‌شود و می‌رود… ⬤ می‌دانید من مدتی می‌گفتم: نوشتن در برابر گفتن، ضعفی دارد و آن هم اینکه تو نمی‌توانی برقِ برّاقِ بارقهٔ سخنت را در چشمان آدم‌ها ببینی و قبول جانشان را مشاهده کنی، و حیات‌دادن و مرده‌زنده‌کردنِ سخن و کاری که با آدم‌ها می‌کند را به چشم ببینی… اما الآن می‌بینم خیلی هم بد نیست… مگر چه قدر می‌توانی این برقِ حیات در چشم‌ها را با کف‌زدن آدم‌ها از هم جدا کنی…؟ هر حرفی بزنی عده‌ای گوش پیدا می‌شوند که برایت کف بزنند و بگویند ما را نجات دادی… و مگر هر سویی را می‌بینی همین نیست، که کسی حرفی زده و چون گوش‌ها برایش کف زده‌اند، فکر کرده حرف‌هایش درست است…؟ اما وقتی می‌نویسی کسی نیست که کف بزند، پس وقت داری سنگ‌هایت را با خودت وا بکنی… که سخنت واقعاً حیاتی دارد و اصلِ جنس است و فارغ از کف‌زدن‌ها چیزی هست یا نه… هر بار که می‌نویسی خودت هستی و خودت، و تنها کف‌زننده برای خودت نیز خودت… پس اگر یاوه بنویسی و با اصطلاحات بازی کنی، کسی برایت کف نمی‌زند چون تنها کف‌زننده خودت هستی و خودت هم می‌دانی چه خبر است… از آن سوی ماجرا هم برقرار است؛ اگر سخنی بیابی که اصلِ جنس است و حیات دارد، اگر همهٔ شهر تخطئه‌ات کنند، باز تو برای خودت کف می‌زنی و خودت را به نوشتنش تشویق می‌کنی، هر چند هیچکس آن سخن را تأیید نکند… (می‌دانید؛ مدام فکر می‌کنم به اینکه تیزی و تندی این روایت بی‌جا نیست و ما هنوز وخامت و جدیت این مرز که طرح می‌شود را نفهمیده‌ایم؛ قریب به این مضامین: «شیعهٔ ما نیستی اگر همهٔ شهر تأییدت کنند و خوشحال شوی یا همهٔ شهر تخطئه‌ات کنند و متزلزل شوی») …

… I بخش ۲ از ۲ I ⬤ شاید این یکی جدید نباشد و اصلش را در همان موارد پیشین گفتیم اما به گمانم بیانش به قدری مهم و نوست که حقش یک مورد جدا برای خودش است؛ می‌دانید؛ با نوشتن می‌شود زبان و بیان جدیدی را متولد کرد که با گفتن نمی‌شود… من با دوستی ماه‌ها و شاید چند سال صحبت می‌کردیم و او نیز واقعاً به سمع قبول حرف‌هایم را گوش می‌داد… اما فایده نداشت… من هر چه می‌گفتم در اعماق وجودم گویی راضی نبودم و انگار به خودم می‌گفتم: «نه! این هم آن چیزی که می‌خواستی بگویی نبود!» آری گاهی در گفت‌وشنود تو نمی‌توانی عقل جدید و عالَم و افق جدیدی که هم در گوینده هم در شنونده باید متولد شود را گویی تجسّم کنی و در برابر چشم بیاوری و آهسته آهسته با آن شروع کنی به سخن‌گفتن تا زبانی و بیانی که مربوط به آن عقل و افقِ جدید است متولد شود. بلکه در گفت‌وشنود مجبوری یا هول می‌شوی و سریع افق سخن را می‌آوری در افق همان عقول طرفِ گفت‌وگو و بدین ترتیب در همان افق گیر می‌کنی و زایاییِ آن سخن و متولد‌شدنِ زبانی و بیانی از تاریکی و عدم را از آن می‌گیری… و آن را به سخن‌های معمولی که همه جا مثل دلار صَرْف و صرّافی می‌شوند تبدیل می‌کنی… (می‌دانید -شاید شما هم متوجه شده باشید- الآن که نوشته به اینجا رسید می‌بینم این مزایا که گفتم چندان مخصوص نوشتن نبود و می‌تواند در گفتن هم باشد و آن کاستی‌ها که برای گفتن گفتم نیز مخصوص گفتن نبود و می‌تواند در نوشتن نیز باشد و خلاصه مرز دقیقی در این بین نیست… اما باز هم می‌بینم چیزی از دست نرفته؛ چراکه از همان اول نگرانی‌ای بر سرِ خود نوشتن و گفتن و اثبات برتری یکی بر دیگری نداشتم، بلکه قصدم همین چند داستان و بارقه بود که طرح شد، اصلاً بگو بحث بر سر سخن حیاتمند بود و به بهانه‌ای غیرمستقیم سراغش رفته بودیم. پس بگذار بگویم: از نوشتن خوشم نمی‌آید، بلکه از سخن حیاتمند است که خوشم می‌آید؛ نوشتن، برای تولد چنین سخنی گاهی کمکی می‌دهد که گفتن نمی‌دهد و به همین خاطر دوست‌داشتنی می‌شود…) آری، چگونه می‌شود نوشت و گفت آنگونه که افزون بر شنونده/خواننده برای خود گوینده و نویسنده نیز سخن‌ها نو و حیاتمند باشند؟ چه طور می‌شود از افقی سخن گفت که هنوز انسان، کامل در آن حاضر نیست؟ چه طور می‌توان زبان و بیانی را متولد کرد بی‌آنکه آن زبان و بیان پیش از آن وجود داشته باشد و گویی تنها از تاریکیِ عدم پا به وجود گذاشته باشد؟ چه طور می‌شود زبان و بیانی را به خودمان بیاموزانیم که بلد نیستیم؟ چه طور می‌شود چیزهایی را به خودمان بگوییم که نمی‌دانسته‌ایم؟ چگونه می‌شود سخنی را به میان آورد که ستودن‌ها به آن نیفزاید و نکوهیدن‌ها از آن نکاهد؟ آن نقطه… آن نقطه‌ای که این‌ها می‌شود… در انتظار و طلب آن نقطه‌ام… [ پی‌نوشت ] سحرگاهِ ۱۰/۶/۱۴۰۲ @mosavadeh

📜 بیخیال! قشنگ است دیگر… زیاد هم نیازی به دوختن کلمات به هم ندارد… نگاه کن؛ قشنگ است… همینکه تا می‌آیی و می‌بینی آدم‌ها خوابیده‌اند و تک و توکی بیدارند، اما عطر حیات همه‌شان پخش شده؛ گویی همه‌شان بیدارند… برخلاف شهر که گویی در شب‌هایش گَردِ مرگ پاشیده‌اند و در روزهایش تنها سر و صدایش را زیاد کرده‌اند… همینکه تا در شهر بوده‌ای بی‌علت کلافه‌ای و تا می‌رسی اینجا بی‌دلیل دلت گشوده می‌شود و می‌خندی… قشنگ است دیگر؛ همین برایم کافیست… جایی پیدا می‌کنم و می‌خوابم… در بیابانم، اما گویی در آغوشی خوابیده‌ام… رطب و یابس به هم نمی‌بافم؛ آنچه دیدم را می‌گویم… امنِ امن… گرمِ گرم… و مگر همین نباید باشد؟! انسان‌ها دیگر خودشان نیستند و خودخواهی‌هایشان را به میان نکشیده‌اند… بی‌آنکه بدانند چرا و بدون آنکه درس اخلاقی رفته باشند، نسبتی نو با هم گرفته‌اند… قطره‌هایی‌اند که در اقیانوسی ناپدید شده‌اند… یک قطره در اقیانوس چه غیریّت و تمایزی با قطره‌ای دیگر دارد؟ و چه غرضی می‌تواند بورزد و چه بهره‌ای می‌خواهد از قطره‌ای دیگر بکشد؟ جز اینکه یکی‌اند و خودشان و همدیگر را در همدیگر می‌یابند و حضوری نو به وسعت اقیانوس را تجربه می‌کنند… آن آغوش گرم است، با اینکه هوا سردِ سرد است… بیرون چادرم و پتوی درست‌وحسابی هم روی خودم نینداخته‌ام؛ یکی دو ساعتی از سرما در خواب‌وبیداری به خود می‌پیچم و وقتی برمی‌خیزم می‌بینم بی‌آنکه بدانم در خواب و سَرِ همین سرماکشیدن و به‌خودپیچیدن‌ها، داشتم قربان‌صدقه‌ٔ حسین و موکبش می‌رفته‌ام… من زیاد هیئتی و اهل به زبان آوردن این چیزها نیستم… ولی حسین را دوست دارم… ۱۰و۱۱/۶/۱۴۰۲ @mosavadeh

📜 سخن‌های نسیه یا سخن‌های آینه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ⬤ گفتم: گاهی نوشته‌ها آینگیِ خوبی دارند! ممکن است گاهی کسی خوب حرف بزند یا حرف‌های خوب و چشمگیری بزند -یا بنویسد-، اما آن حرف‌ها آینهٔ سخن‌های درونش نباشند… اما گاهی سخن شخصی، «آینگی» دارد؛ یعنی بگومگوهای درونش را خوب در میان کشانده و آن‌ها را سانسور و تحریف و موردِ پسند نکرده (هر چند سعی کرده و تدابیرش را به کار برده تا آن‌ها را خوب از درونش بشنود و روایتشان کند، و البته این کار تحریف نیست)… وقتی سخن آینگی داشته باشد شخص می‌تواند با آن راه برود اما اگر تنها سخنان مهم و پرطمطراقی باشند که با نجوای درون او نسبتی ندارند او را راهی نمی‌برند، گویی این سخنان خوب و مهم که نجوای درون شخص نیست مثل کباب پلاستیکی است که قوّتی نمی‌دهد و تنها فریبنده و جذاب و به مثابهٔ ویترین است و آن سخن که آینهٔ نجوای درونی است چونان نان و پنیری است که هر چند ساده است اما قوّت می‌دهد و انسان می‌تواند با آن راه برود… گرچه بیشتر آدم‌ها ظاهربینند و آن سخن نسیهٔ مهم و پرطمطراق را بیشتر ارج می‌نهند و آن سخن آینه‌گونِ ساده را چیزی نمی‌بینند… فی‌المثل دربارهٔ پدیدهٔ «اربعین»، برخی را دیدم که خوب اربعین را روایت کردند و حقّا که نکات خوبی از آن طرح کردند و در کنار آن‌ها نوشته‌هایی را دیدم که تنها تقلّایشان برای فهم این پدیده را روایت می‌کردند و گویی در نهایت از نفهمیدنِ آن حسرت می‌خوردند و لابد احساس می‌کردند چرا نمی‌توانند اربعین را با عمق زیاد و مقام والایش مانند آن نوشته‌های دستهٔ اول بفهمند و بیان کنند و نوشته‌هایشان را پرت‌وپلا می‌دیدند… اما من فکر می‌کنم این نوشته‌های آینه‌گونه که حقّ نجوای درون یک نفر را ادا می‌کنند، «گاهی» بالاتر از آن نوشته‌های کلاسیک و شیک و پر از اصطلاح است… چون عینِ راه‌رفتن است… می‌دانی؛ گاهی آدم‌ها می‌بینند یک سری مسائل برای دیگر آدم‌ها بدون زحمت خاصی گویی از پیش حل‌شده است امّا برای آن‌ها پر از «إن قلت» و شبهه و بگومگو… بعد خیال می‌کنند این مشکلات و بگومگوهای درونی از شانس بدشان تنها نصیب آن‌ها شده و از بختِ شوم یا از کم‌کاری و تقصیر خودشان تنها دامن‌گیر آن‌ها گردیده… اما این احساس تنها یک خودخوری است و قضیه این است که همه، درونشان از این بگومگوها دارند، تنها دکّان گرفتاریشان کمی این‌سو و آن‌سوست و کمی بالاتر یا پایین‌تر است… الغرض کسی بی‌دکّانِ این بگومگوها نیست… سخن این است که ما گاهی با سخنان خودمان (سخنان واقعی خودمان، نه آن‌ها که از جایی نسیه گرفته‌ایم و بلغور می‌کنیم) و بگومگوهای درونی خودمان دیداری جانانه نمی‌کنیم… آن‌ها را گذاشته‌ایم یک گوشه خاک می‌خورند و هیچ حوصله نداریم سروقتشان برویم یا می‌ترسیم از اینکه با آن‌ها روبه‌رو شویم… اگر دیداری جانانه کنیم، رویِ زشتِ پنهانِ برخی از این بگومگوها رو می‌شود و حق نیز در این بین رخ می‌نماید… و گمان می‌کنم نوشتن در این مقام، جایگاهی بیشتر از گفتن داشته باشد و یاریگر بهتری باشد؛ گفتن بیشتر لغزنده است… ⬤ گفت: راست می‌گویی، اما من شخصاً خیلی جرأت گفتن و نوشتن و نشر آن‌ها را ندارم، شاید چون احساس می‌کنم روی زشت سخن‌هایم و گره‌های ذهنی‌ام و بگومگوهای حل‌نشده‌ام، زلال‌بودن برخی را می‌گیرد یا کدورتی را به کسی اضافه می‌کند. ⬤ گفتم: فکر می‌کنم متوجهم چه می‌گویی و دردش را کشیده‌ام. اولاً نشرش ضروری نیست… مخاطبِ اولِ نوشته‌ها، خودِ شخص است که حرف‌های نزده با خودش زیاد دارد و نوشتن آینهٔ خوبی است برای این دیدار… گاهی نگاهی و سخنی و حضوری نو می‌خواهد در یک شخص متولّد شود که تنها با نوشتن ممکن می‌شود و بدون پایِ نوشتن نشستن، همچنان در مُحاق و ناپیدایی می‌ماند. امّا این دغدغهٔ آلوده‌نساختن دیگران به نظر می‌رسد بی‌وجه است. فکر می‌کنم می‌فهمم این دغدغه بر سرِ چیست و تجربهٔ این دغدغه را هم داشته‌ام -و هرچند این پروا به طور کلی غلط نیست- اما گویا حال و هوایی در آن جریان دارد که بی‌وجه است؛ ببین؛ قصد ما از نوشتن، طرح یک سری شبهه نیست، این طرح شبهه‌ها انجام می‌شود به قصد اینکه حق پدیدار شود، پس اینکه این نوشته‌ها را تنها بالاآوردنِ یک سری شبههٔ ذهنیِ شُوم بدانیم نارواست، کسی که در جست‌وجوی نور دارد از تاریکی می‌گذرد، گذشتنش از تاریکی شوم نیست… …

… I بخش ۲ از ۲ I اما آن اشخاصی که زلالند، نیازی به دلسوزی ما ندارند؛ دیر یا زود شبهات و مشتبهات و تاریکی‌ها به آن‌ها خواهد رسید و با سانسور نمی‌توان آن‌ها را پای حق نگه داشت… باز هم تأکید می‌کنم؛ قصد ما از این نوشتن‌ها شبهه‌پراکنی و آلوده‌سازی نیست، بلکه طرح موقعیتی است که در آن قرار گرفته‌ایم و با این طرح‌کردن دست‌و‌پا می‌زنیم تا حق را در میان واژگان بیابیم. آری، این‌ها جنگ است و با فرار از جنگ، نمی‌شود پیروز شد. بگذار جور دیگری بگویم؛ اگر آن افراد زلال، برای آن زلالی «محکم»ـی را پیدا کرده باشند، نباید متشابهات با هجوم به آن‌ها، آن‌ها را از پا در بیاورند. همان‌گونه که خورشید با فُوت هزاران نفر و وزیدن هزار تندباد خاموش نمی‌شود… این متشابهات همه‌جا هست -حتی در قرآنش که کلام خداست- و هر روز با آن‌ها به سر می‌بریم و هر قدر خودمان را به آن راه بزنیم هم حل نمی‌شوند، تا اینکه بالأخره محکمی بیابیم. خلاصه: متشابهات را نمی‌شود محو کرد، باید محکمی را یافت. و اگر کسی بتواند این کدورت‌های ذهنی خودش را با نوشتن باز کند و در آن میانه به نحوی حق پدیدار شود و محکمی را بدرخشاند، بزرگ‌ترین کار را برای اشخاص دیگری که گرفتار متشابهاتند کرده، نه اینکه آنها را آلوده کرده باشد. نیمه‌شبِ ۱۵/۶/۱۴۰۲، تکیهٔ اربعینی‌ها @mosavadeh

📜 کسی را دیدم که کور بود و مدام از اطرافیانش می‌پرسید اطرافش چه خبر است، آخرش هم اطمینانی به آنچه می‌شنید نداشت؛ دیگری را دیدم که چشمی داشت که او را از دیگران بی‌نیاز کرده بود، هر لحظه چیزی تازه می‌دید و به آنچه می‌دید هم مطمئن بود… ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (آن‌ها که درون آتشند، با سوختنشان هر لحظه سخنی نو و تازه دارند، اما آن‌ها که بیرون آتشند تنها یک تحلیل دارند که همیشه مرده است…) مدت‌ها پیش که داشتم چند صفحه‌ای از یک کتاب آوینی را می‌خواندم احساس می‌کردم چرا تک‌تک جمله‌های این مرد و تمام فراز و فرودهای نوشته‌اش برایم آشناست بی‌آنکه کتاب‌هایش را خوانده باشم… گویی کسی پیش از این، این‌ها را بارها در خواب با من نجوا کرده باشد و اکنون دارم تنها با وضوحی کامل آن‌ها را به خاطر می‌آورم… و اکنون که داشتیم با چند نفری دربارهٔ سینما حرف می‌زدیم تعجب کردم که چه طور دارم چیزهایی را از نظرگاهِ آوینی مطرح می‌کنم که آن‌ها را نخوانده‌ام… عجیب است این «آشنابودن سخن‌های تازهٔ کسی» و «سخنی تازه گفتن از نظرگاهِ کسی»… سرّش چیست؟ چگونه می‌شود که سخنان تازهٔ کسی برایت آشناست و از دیگر سو سخنانی تازه را می‌توانی از زبان دیگری بگویی؟ چگونه است که گاهی زیاد آثار کسی را نخوانده‌ای اما گویی هم حرف‌هایش را از پیش فهمیده‌ای و هم می‌توانی به‌جایش سخن بگویی؟ در عین اینکه کسی دیگر با اینکه تمام آثار او را خوانده و از بر است اما گاهی در فهم سخنانش درمی‌ماند و نمی‌تواند سخنی نو از نظرگاه او در میان بیاورد… و آیا می‌شود این نسبت را با هستی نیز گرفت؟ گویی برخی افراد وقتی با پدیده‌ها مواجه می‌شوند سخنشان را می‌شنوند و حتی می‌توانند برخی پدیده‌ها را به سخن بیاورند و به تعبیری به جایشان سخن بگویند… اما برخی همهٔ پدیده‌ها برایشان مبهم و گنگ و نامفهوم‌اند و سخنی از آن‌ها را نیز نمی‌توانند به گفت بیاورند… عجب سؤالی و عجب پنجره‌ای! نمی‌دانم یادتان به چیزی افتاد یا نه؛ أنتِ بحمدالله عالمةٌ غیر معلَّمةٌ، فَهِمَةٌ غیر مُفهّمةٌ… تو بحمدالله عالمی هستی بی‌آنکه تعلیم ببینی و می‌فهمی بی‌آنکه تفهیم شوی… این را امام سجاد (ع) به حضرت زینب (س) گفت… آیا می‌شود به جای آنکه تصاویری که شخصی دیده را از او گرفت، چشمش را از او گرفت؟ مثال ماهی‌دادن و ماهی‌گیری یاددادن نیز در اینجا می‌تواند آورده شود اما به گمانم اداکنندهٔ این ماجرا نیست… همان اخذ چشم و دیده به جای اخذ دیده‌شده‌ها به گمانم بهتر است… فکر می‌کنم جواب سؤالات پیشین، خودشان بودند، یعنی غایت سؤالاتی که طرح شد خودِ طرح‌شدن آن سؤالات بود، نه جوابی در عوض آن‌ها… عجیب است! همینجا هم می‌شود کمی داستان را روشن‌تر کرد؛ آیا می‌شود سؤالی را پیدا کرد که خودِ آن سؤال زندگی را دگرگون کند…؟ و خود آن سؤال ما را به دیدار زندگی ببرد؟ می‌دانید؛ ما زندگی را به نحوی می‌بینیم و بالتبع مسائلش را به همان نحو، و سراغ جواب‌هایی برای آن مسائل می‌رویم و می‌پنداریم «آن جواب‌ها خیلی مهم است و اگر جواب درستش را پیدا کنیم، زندگی به کاممان می‌شود!»، به همین خاطر مدام به آزمون و خطای جواب‌های مختلف مشغول می‌شویم و گویی در دوری باطل می‌گردیم… یا گاهی فکر می‌کنیم برای عالم‌شدن باید اطلاعاتمان را دربارهٔ آن مسائل زیاد کنیم و اگر اطلاعاتمان را زیاد کنیم عمیق‌تر شده‌ایم و بیشتر به زندگی نفوذ کرده‌ایم و آن را فهمیده‌ایم… اما چرا این قدر مشغول جواب‌ها شده‌ایم و چرا اصلاً به آن مسائل و آن نگاه به زندگی که آن مسائل را زائیده نیندیشیده‌ایم؟! چرا مدام به آزمون و خطای جواب‌های مختلف برای یک سری مسائل می‌پردازیم و به بازنگری نسبت به خود مسائل نمی‌اندیشیم؟ چرا مدام به دیدن‌های مختلف با همان چشم مشغولیم، چرا یک بار در طلب دیدن با چشمی نو قرار نمی‌گیریم؟ می‌دانید؛ این خطوط پیشین را که نوشتم مدام نگرانم که انگار سخن دارد می‌لغزد به سمت یک سخنِ مشهور، فی‌المثل «Think out of the box» یا -چه می‌دانم- «Change your view» و گویی با این‌ها دارد مشتبه می‌شود… و دارم فکر می‌کنم که چه طور می‌شود به سمت آن‌ها لغزیده نشد… شاید بشود این طور گفت؛ گاهی ما چشم و نظرگاهمان تغییری نمی‌کند و از اساس دگرگون نمی‌شویم، تنها رنگ و لعابی دیگر به آنچه می‌دیدیم می‌دهیم و دکورش را تغییر می‌دهیم و خیال می‌کنیم چیزی نو و متفاوت دیده‌ایم، اما غافل از آنکه این خانه همان اثاث کهنهٔ پوسیدهٔ ازهم‌گسسته‌اش را دارد و با تغییر دکوراسیون و جابه‌جاکردن وسایلش نمی‌توان آن را نو و قابل استفاده کرد… گاهی نیز ما می‌گوییم «جور دیگری بیندیش!» اما حقیقتاً به نحوی دیگر نمی‌اندیشیم بلکه تنها اندیشه را عوض می‌کنیم… …

… I بخش ۲ از ۳ I اینجاست که واژهٔ «افق» به مددمان می‌آید تا کمی از عهدهٔ بیان این داستان برآییم… بگذار جمله‌ای که چند وقت پیش از پیرمرد شنیده‌ام را به میان بیاورم: «وسعت دید، تنها در دگرگونی افق دید ممکن است»… فکر می‌کنم در این میانه این جمله نیز هم روشن‌تر می‌شود و هم روشن‌تر می‌کند… می‌دانی؛ اگر واژهٔ افق برایت مبهم است، شاید بشود واژهٔ «نسبت‌ها» را به جای آن گذاشت… یعنی ما وقتی می‌توانیم حقیقتاً جور دیگری چیزها را ببینیم که نسبتمان با چیزها تفاوت کرده باشد… این دقیقاً همانجاییست که روشن می‌شود که چرا من به برخی می‌گویم: «نمی‌توانی بیرون از آتش بنشینی و آتش را بفهمی! کسی که بیرون از آتش است نسبتی با آتش دارد و فهمی، و کسی که درون آتش است نسبتی دیگر با آتش دارد و فهمی دیگر!» برخی خیال می‌کنند می‌توانند بدون هیچ نسبت حبّ و بغض و دلبستگی و نفرتی و در یک فضای کاملاً یکدست و بی‌نسبت چیزها را ببینند، آن‌ها را کالبدشکافی و تحلیل کنند و دست آخر هم آن‌ها را دسته‌بندی کنند و احکامی مبنی بر برتری و درستی و نادرستی و از این قبیل صادر کنند… (شاید نگاه شرق‌شناسانهٔ غرب همین باشد که در ما نیز جاریست) آدم‌ها خیال می‌کنند اگر کسی در افقی حضور پیدا کند که به چیزهایی دلبسته شود، این باعث می‌شود خلوص نگاهش و بی‌طرفی‌اش را از دست بدهد! گویی نمی‌فهمند تنها با حضور در این افق و بالتبع پیداشدن این دلبستگی‌ها، می‌تواند و برایش ممکن می‌شود از اساس برخی چیزها را ببیند!! آری، در افق و پنداری که آتش با تصویرش یکی دانسته می‌شود، آن‌هایی که درون آتشند و از شدّت گرمای آن نسبتی بیش از تصویر با آن برقرار کرده‌اند و از همین رو سخنانی متفاوت با آنهایی که تنها تصویر آتش را می‌بینند می‌گویند، یاوه‌گو یا متعصّب یا غیرعلمی و غیرمنطقی دانسته می‌شوند… در این فضا بعید نیست شهدای دفاع مقدّس تنها افرادی که محبّت خمینی کورشان کرده دانسته شوند یا شیعیان خاص علی مثل ابوذر و سلمان نیز تنها مریدان و عاشقان یک شخص که برای آن‌ها خود علی بوده و برای ما تنها نام علیست و البته فرقی ندارد خودش کیست، دانسته شوند… همیشه فکر می‌کرده‌ام اگر بتوانیم در موقعیت یک نویسنده یا متفکر یا هر کسی که نگاهی را به زندگی طرح می‌کند حاضر شویم و درد او را پیدا کنیم و در آتشی که او بوده حاضر شویم، می‌توانیم حرف‌هایی را که از او نخوانده‌ایم اما او زده را نیز بزنیم و بیش از آن؛ حتی حرف‌های نزدهٔ او را نیز خواهیم توانست زد. چندی پیش در سلسله‌جلساتی دربارهٔ جایگاه فلسفی «زبان» که بر اساس متنی بود شرکت می‌کردیم. استاد آن جلسه بر سرِ یکی دو صفحهٔ نخست همان متن، چندین جلسه داشت بحث زبان را به انحاء گوناگون طرح می‌کرد و متن را جلو نمی‌برد. یکی از دانش‌جویان که بیشتر دنبال پربارکردن رزومه‌اش بود مدام گله می‌کرد که «چرا متن را جلو نمی‌بریم و مابقی‌اش را نمی‌خوانیم تا مابقی‌اش را نیز بفهمیم؟» و من می‌گفتم: «چشمت را باز کن! این استاد دارد چشم و نگاه این متفکر را طرح می‌کند و دارد دست ما را می‌گیرد و به موقعیتی می‌برد که تمام منظرهٔ زبان پیداست! اگر بخواهی این متن را بفهمی، نهایتاً همین متن را می‌فهمی و البته باید بگویم همین متن را هم نمی‌فهمی و تنها چند گزارهٔ بی‌روح از آن را یاد می‌گیری و بلدی آن‌ها را کنار هم قطار کنی… اما اگر این نگاه را پیدا کنی، از خواندن مابقیِ متن بی‌نیاز می‌شوی و آن را نخوانده می‌فهمی که هیچ، خودت چیزهایی را دربارهٔ این مبحث طرح می‌کنی که این نویسنده طرح نکرده…» می‌دانید؛ ما گاهی تنها تصاویری که یک شخص دیده و روایت می‌کند را می‌چسبیم و اخذ می‌کنیم به همین خاطر هیچ‌وقت صاحب درد و نگاه او نمی‌شویم و نهایتاً می‌شوم متخصص شناخت آثارِ فلانی و به ما خواهند گفت «فلانی‌شناس» که البته این لقب هم نارواست و شتاختش، شناختی شرق‌شناسانه است و در حقیقت نشناختن. چگونه می‌شود صاحب درد شد؟ چگونه می‌شود صاحب نگاهی و چشمی شد؟ تا درد و نگاهی نافذ در ما پیش نیاید در حقیقت از چیزها و پدیده‌ها منفکّیم و تنها با تصاویرِ و نام‌های آن‌ها سر و کار داریم و به ضرب و تقسیم نامشان مشغول… وجود چیزها بر ما عیان نمی‌شود و خود با ما سخن نمی‌گویند و گوش ما به طنینی که از چیزها بلند می‌شود باز نمی‌شود. اگر ما چشمی و افقی را پیدا نکنیم، برای دیدن چیزها باید چیزهای زیاد و زیادتر بخوانیم و بدانیم و حفظ کنیم تا خودمان را تسلّی دهیم که قدری با این عالَم آشنا شده‌ایم، انگار کن آدم کوری را که باید مدام از دیگران بپرسد اطرافش چه می‌گذرد تا وحشت نکند و خیال کند از اطرافش باخبر است امّا اگر چشمی پیدا کرده باشیم، خود این چشم برای ما سخن‌ها و روایت‌های تازه دارد و نیازی نیست مدام از دیگران روایت چیزها را بپرسیم… …

… I بخش ۳ از ۳ I این موقعیتی که ما در آن قرار داریم که در آن از وجود چیزها منفکّیم و تنها با تصاویر آن‌ها مرتبط، چیزی در پی می‌آورد: اینکه خیال می‌کنیم می‌توانیم هر چیزی را از همانجا که نشسته‌ایم بشناسیم و به خودمان جرئت می‌دهیم همه چیز را تحلیل و کالبدشکافی کنیم و بگوییم آن را شناخته‌ایم، اما این موقعیت مثل زندانی است که ما را از هم‌آغوشی با پدیده‌ها و در آتش آن‌ها قرار گرفتن باز می‌دارد، هم‌آغوشی‌ای که نیاز به این همه خواندن و حفظ‌کردن ندارد… خدایا! خودم را کشتم تا این درد مستمر و مدید را بیان کنم! زبانی برایم باز کن… خدای من! آن‌گاه که امور پدیدار می‌شوند… چه قدر شگفت‌انگیز است! چه قدر پدیداریِ پدیده‌ها عجیب است! با خود می‌گویم: «چه طور خود چیزها و نه تصویر و مفهومشان بر آدم‌ها پدیدار می‌شوند؟!» و قصدم یافتن علتشان نیست که گویا شگفتی‌اش از همین بی‌علتی‌اش آب می‌خورد، بلکه قصدم از این «چگونه» ابراز شگفتی‌ام است… سحر و ظهر ۱۶/۶/۱۴۰۲، تکیهٔ اربعینی‌ها @mosavadeh

🎧 آینده‌ای که اکنون هست… ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🎙️ حجت‌الاسلام نجات‌بخش 📍 برشی از جلسهٔ محفل مرشد، ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ 📖 گفت‌وگو حول نکتهٔ بیستم کتاب «در انتظار زبانی در وصف انقلاب اسلامی»، نوشتهٔ استاد طاهرزاده @mosavadeh ◀️

‌ 📜 زندگی‌های مقدمه-ذی‌المقدمه‌ای… دوگانه‌های «این را رها کن، تا آن را به دست آوری»… نه! دست از نسیه‌فروشیِ تمام‌نشدنی‌ات به من بردار! بگذار با زندگی ملاقات کنم… انقلاب اسلامی، نسیه‌فروش نیست و نقدِ نقد زندگی را به من می‌دهد و مرا به ملاقاتش می‌برد… فقط این‌گونه می‌شود زندگی را آغاز کرد… ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (در استقبالِ نکتهٔ بیستم کتابِ در انتظار زبانی در وصف انقلاب اسلامی) در عالَمِ انقلاب اسلامی، می‌توان از مقدمه‌های وهمی و تمام‌نشدنی زندگی و دوگانه‌های «این را رها کن تا آن را به دست آوری» رها شد و زندگی را آغاز کرد، آنگونه که گویی چیزی از دست نرفته و کمبودی نیست و همه چیز هست… در عالَمِ انقلاب اسلامی، انسان در افقی وجودی قرار می‌گیرد و می‌تواند از چیزها به یک معنا رها شود و البته با همین چیزها، روی به وجود کند… و تو بگو؛ با در‌میانه‌بودنِ وجود، دیگر چه چیزی کم است؟ پس انسان احساس حیات می‌کند و احساس نقص و نبود و کمبودی او را فرا نمی‌گیرد… چیزی نمی‌رود تا چیزی باشد… آری، به یک معنا دیگر همه چیز هست… این تفاوتِ «در افقِ وجود قرار گرفتن» و «در یک مختصاتی از وجود قرار گرفتن و درگیر چیزها شدن» است… در نگاه مختصاتی به زندگی که از مهم‌بودن «چیزها» برمی‌خیزد، مقصد در موقعیت فعلی حاضر نیست و به یک معنا آینده در اکنون حاضر نیست و همین کافیست تا موقعیت کنونی جهنم باشد… اما در افق، تمامی مختصات نزد همدیگر حاضرند و گویی آن مختصات آخر در موقعیت کنونی نیز هست و آری، آینده در اکنون حاضر است… اینجا دوگانگی‌ای در زندگی وجود ندارد به این معنا که باید مقدمه‌ای را کسب کنی تا تازه به ذی‌المقدمه‌ای برسی و با آن ذی‌المقدمه زندگی آغاز شود… و همین حضور همهٔ مختصات نزد همدیگر و غایب‌نبودن چیزی از چیزی کافیست تا موقعیت کنونی نیز بهشت شود… پس اگر همه چیز هست، دیگر راه‌رفتنی نیاز نیست؟ راه‌رفتن‌ها و مختصات در اینجا چه می‌شود؟ آری راه می‌رویم، اما نه برای اینکه از شرّ آنجا که هستیم راحت شویم و از چیزی فرار کنیم تا چیزی را به دست آوریم، راه می‌رویم تا نبض وجود امتداد یابد و ضربان آن بزند… که گفت «هستم اگر می‌روم»… قدم‌ها، مختصات، منظره‌ها و چیزها در این راه خودشان مهم نیستند، تنها بهانه‌اند تا حضورِ در این افق امتداد داده شود و تماشای رخِ زیبای وجود ادامه یابد و این جاریِ حیات قطع نشود… همان که گفت: با صد هزار جلوه برون آمدی که من / با صد هزار دیده تماشا کنم تو را… ظهرِ ۲۲/۶/۱۴۰۲ @mosavadeh