احیاگر شیعه از دل حماسه (بخش 1/2) #امام_سجاد (ع) در میان امامان به ادعیه و تهجد معروف شده‌اند که البته تصور درستی است. اما باید گفت که روش ایشان نشر معارف شیعه در قالب ادعیه بوده است و علاوه بر این وجه پررنگ در زندگی ایشان، ابعاد دیگری از سیره و سخن این امام بزرگوار نیز وجود دارد که کمتر شناخته‌شده است. امتداد #حماسه_حسینی درباره نقش بازماندگان کاروان حسینی در مسیر اسارت سخن بسیار گفته شده است؛ اما این تلاش برای امتداد حماسه حسینی در طول سال‌های پس از عاشورا و به‌ویژه دوران امامت چهارمین امام، با قدرت تداوم داشته است. امام(ع) در طول 36 سال امامت خود از هیچ فرصتی برای زنده نگه‌داشتن یاد و خاطره عاشورا فروگذار نکرد و با نقل گزارش‌های کربلا یا سوگواری برای شهدای عاشورا به مبارزه ادامه داد. یادآوری مکرر فاجعه کربلا اجازه نمی‌داد ظلم و جنایت حکومت اموی از خاطره‌ها فراموش شود و جریان امامت و تشیع به حاشیه برود. رویکرد امام(ع) در تمرکز بر دعا، مناجات و سوگواری بر اباعبدالله علیه‌السلام، اهمیت تبلیغ و نیز جایگاه سلوک معنوی در بقای مذهب تشیع و احیای آن را به خوبی نشان می‌دهد که این امر می‌تواند الگویی برای حوزه‌های علمیه و فعالان فرهنگ دینی باشد. از توحید تا امامت در صحیفه سجادیه تحریف مسأله توحید و خداشناسی و شکل‌گیری عقاید انحرافی مشبهه و مجسمه، از جمله انحرافاتی بود که در زمان امام سجاد(ع) آغاز شده بود. تأکید امام سجاد(ع) بر مسأله توحید در صحیفه سجادیه، مقابله‌ای بود با این انحرافات فکری. از سوی دیگر تبدیل امامت به خلافت و سپس تبدیل خلافت به سلطنت، بدعتی بود که در ساختار سیاسی جامعه اسلامی گذاشته شده و در حال نهادینه شدن بود. امام سجاد(ع) در بحرانی‌ترین شرایط و به زیباترین شکل، جایگاه امامت و مسئله امامت را از طریق دعا و صحیفه سجادیه در جامعه تثبیت کردند. در اکثر قریب به اتفاق ادعلیه صحیفه سجادیه، مؤلفه‌ها و ویژگی‌های امامت بیان شده است. تا جایی‌که از مجموع ۵۴ دعای این کتاب شریف، در ۵۲ دعا از مفاهیمی مثل عصمت، علم و ولایت امام، شفاعت و غصب خلافت از سوی نااهلان و مانند آن‌ها اشاره شده است. علاوه بر #صحیفه_سجادیه معروف، دو رساله دعائیه دیگر نیز منسوب به امام زین‌العابدین(ع) است که بعدها در قالب صحیفه سجادیه ثانیة و ثالثة منتشر شدند؛ مناجات خمس‌عشر و مناجات انجیلیه. #مناجات_انجیلیه مفصل‌ترین مناجاتی است که از امام سجاد(ع) بر جای مانده و در برخی از کتاب‌های شیعه نقل شده است. دعایی که فقراتش شبیه انجیل و مواعظ حضرت عیسی(ع) است و به همین دلیل به مناجات انجیلیه مشهور شده است. علمای بزرگی چون میرزاعبدالله اصفهانی و ملامحسن فیض کاشانی معتقدند: «مضامین عالی این مناجات و سبک و سیاق عبارات آن خود قوی‌ترین دلیل بر صحت صدور آن از لسان معصوم است و حتی اگر سند آن ضعیف هم باشد، خود این مضامین بر صحت صدور آن از معصوم کفایت می‌کند.» احیاگر شیعه پس از واقعه #کربلا خلافت بنی‌امیه و تبدیل خلافت به سلطنت از حساس‌ترین دوره‌های مؤثر بر اندیشه سیاسی اسلام بوده‌است. در دوران پس از واقعه کربلا و قیام‌های شیعیان که بسیاری از بزرگان شیعه به شهادت رسیده و آینده‌ای تیره و تار از تشیع در برابر چشمان مردم نقش بسته بود، سیدالساجدین از پای ننشست و بزرگ‌ترین جهاد را برای احیای مکتب تشیع آغاز کرد. اگرچه دوران امام سجاد(ع) به دوران تقیه معروف است، اما ایشان را می‌توان احیاگر فقه و علوم آل محمد(ص) و زمینه‌ساز مراکز علمی و مکاتب فرهنگی و فکری شیعه دانست. امام(ع) در دشوارترین وضعیت سیاسی،‌ اجتماعی و حتی علمی، توانستند مکتب حدیثی شیعه را پایه‌گذاری کنند. مکتبی که اولین محدثان خاص مذهب شیعه را تربیت کرد. این‌چنین می‌توان گفت که شکوفایی صورت گرفته در دوره گشایش علمی امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام، مرهون زمینه‌سازی امام سجاد(ع) در دوره خفقان پس از عاشورا بود. امام سجاد(ع) اولین مناظرات ائمه علیهم‌السلام با صاحبان اندیشه را نیز رقم زد و در زمان امامت خود جلسات مباحثه و مناظره علمی متعددی با فقیهان مذاهب مختلف اموی، عثمانی، زبیری و... داشته است. ادامه 👇 یادداشت‌ها و تأملات محمد ولیانپور @mvalianpour