#شرح دعای روز سوم ماه مبارک رمضان - آیت الله مکارم شیرازی
دعای روز سوم ماه مبارک رمضان/ تفکر؛ معرفت؛ بیداری/ دوراندیشی در گرو دوری از جهل و شتاب زدگی/ عالم بی عمل/ ماه مبارک رمضان؛ سراسر خیر و برکت/ مفهوم جود و بخشش/
#عنایتی از نوع بالاترین درجه جود و بخشش
اللهُمَّ ارْزُقْنی فیهِ الذِّهْنَ وَالتَّنْبیهَ؛ وَباعِدْنی فیهِ مِنَ السَّفاهَةِ وَالتَّمْویهِ، وَاجْعَلْ لی نَصیباً مِنْ کلِّ خَیرٍ تُنْزِلُ فیهِ، بِجُودِک یا اجْوَدَ الْأَجْوَدینَ؛ خدایا در این ماه، فهم و آگاهی را روزیم کن، و از کم عقلی و بی اطّلاعی دورم کن، و از هر خیر و نیکی که در این ماه نازل می شود بهره ای برایم قرار ده، ای بخشنده ترین بخشندگان»[1]
از جمله نکات مهم دعای روز سوم ماه مبارک رمضان می توان به لزوم اندیشه ورزی و دور اندیشی در تحقق بیداری و آگاهی، پیامدهای علم بدون عمل؛ فضیلت ماه مبارک رمضان و ترسیم درجات رحمت و بخشش الهی اشاره کرد.
#تفکر؛ معرفت؛ بیداری
ماه مبارک رمضان ماه بیداری و هوشیاری است؛ لذا باید با تقویت اندیشه ورزی و تفکر در ماه رمضان به شناخت و معرفت دست یافت.[2]
اسرار آفرینش در آسمان و زمین و اسباب زندگی و عوامل فنا و درد و رنج، هر کدام می تواند مایه عبرت و هوشیاری انسان هاباشد و سطح معرفت فرد را افزایش داده و بر بیداری و آگاهی انسان بیفزاید و او را از خواب غفلت بیدار کند.[3]
دوراندیشی در گرو دوری از جهل و شتاب زدگی
یکی از عوامل شتاب زدگی، جهل و نادانی و سفاهت است؛ زیرا افراد جاهل و نادان، اغلب گرفتار اوهام و پندارهای غلط هستند و به گمان این که مقدّمات کار فراهم است، خود را در گرداب حوادث می افکنند و با ناکامی و شکست روبرو می شوند، در حالی که هوشیاران آگاه، تمام جوانب کار را مورد بررسی قرار می دهند و با حزم و دوراندیشی و اجتناب از هر گونه شتابزدگی، عبودیت حقیقی خداوند را محقق می سازند.[4]
#عالم بی عمل
از همه خطرناک تر عالم بی عمل است. آن کس که آگاهانه راه خلاف می رود و همچون دزدی است که با چراغ آمده، به کاه دان نمی زند، بلکه کالای گزیده تر را می برد. تمام بدبختی هایی که بشر در طول تاریخ[5] داشته، به خاطر همین عالمان بی عمل بوده. سرچشمه تمام جنگ ها و نابسامانی ها در جامعه بشری چه در گذشته. و چه امروز، از همین گروه است.[6]
#ماه مبارک رمضان؛ سراسر خیر و برکت
در بیان فضیلت ماه مبارک رمضان، همین بس که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در فرازی فرمود: «إِنَّ أَبْوَابَ الْجَنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ؛[7]درهای بهشت در این ماه باز است. »[8]
روزه ای که می گیریم؛ قرآنی که تلاوت می کنیم؛ غذائی که صرف نیازمندان می نماییم؛ و خلاصه، تمام کارهای خیری که در این ماه انجام می شود، هر یک از آنها دری از درهای بهشت است.[9]
مفهوم جود و #بخشش
اگر چه دو واژه جود و بخشش غالباً در یک معنی استعمال می شود؛ ولی «جود» مرحله بالاتر از «بخشش» است؛ زیرا جود، بخشش بدون درخواست وخوشحال شدن از درخواست مردم و شادگشتن به هنگام بخشش است. ».[10]
#سخن آخر: (عنایتی از نوع بالاترین درجه جود و بخشش)
در قرآن کریم می خوانیم: « بَلْ یداهُ مَبْسُوطَتانِ ینْفِقُ کیفَ یشاءُ[11]؛ هر دو دست خدا گشاده است، و هر گونه بخواهد و بهر کس بخواهد می بخشد». این مطلب کنایه لطیفی از نهایت جود و بخشش خدا است، زیرا کسانی که زیاد سخاوتمند باشند، با هر دو دست می بخشند، به علاوه ذکر دو دست کنایه از قدرت کامل و اشاره ای به نعمت های«مادی» و«معنوی»است.[12]
پی نوشت ها
[1] کلیات مفاتیح نوین؛ ص812
[2] آیات ولایت در قرآن؛ ص105
[3] پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 1؛ ص217
[4] اخلاق در قرآن؛ ج 2؛ ص425
[5] پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 4؛ ص638
[6] همان؛ ص 639
[7] وسائل الشّیعه؛ ج 7؛ ص 228
[8] والاترین بندگان؛ ص127
[9] همان.
[10] اخلاق در قرآن؛ ج 2؛ ص385
[11] سورۀ مائده؛ آیۀ64
[12] تفسیر نمونه؛ ج 4؛ ص451
منبع : پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شبرازی ,
#شرح دعای روز هفتم ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی
دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان
«اللهُمَّ اعِنّى فیهِ عَلى صِیامِهِ وَقِیامِهِ، وَجَنِّبْنى فیهِ مِنْ هَفَواتِهِ وَ اثامِهِ، وَارْزُقْنى فیهِ ذِکْرَکَ بِدَوامِهِ، بِتَوْفیقِکَ یا هادِىَ الْمُضِلّینَ؛ خدایا در این ماه مرا بر روزه و شب زنده دارى یارى کن ، و از لغزش ها و گناهان دور بدار، و دوام یاد و ذکرت را روزیم کن، به توفیقت اى هدایت کننده گمراهان».[کلیات مفاتیح نوین؛ ص813]
تبیین آثار کسب توفیق الهی در مناسک دینی وبازشناسی نقش ماه رمضان در خودسازی و تبیین مفهوم «ذکر» و راهکارهای استمرار آن و بیان نسبت هدایت با توفیقات الهی، از جمله مهم ترین نکات اصلی دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان را در بر می گیرد.
قیام و صیام واقعی در گرو کسب توفیقات الهی
بی تردید انجام واجبات الهى؛ مانند نماز و روزه جز با توفیق الهى به طور کامل انجام نمى گیرد.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 7؛ ص296]
حال اگر بینش انسان در مورد ایمان و اطاعت خدا چنین باشد نه تنها خود را«طلبکار» نمى داند، بلکه همیشه «مدیون» خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله) و غرق احسان او مى شمرد.[تفسیر نمونه؛ ج 22؛ ص218] لذا عبادات را عاشقانه انجام مى دهد، و در راه اطاعت او نه با پا که با سر مى دود؛[تفسیر نمونه؛ ج 22؛ ص218] چرا که هدایت او لطف است، و دعوت پیامبرش(صلی الله علیه و آله) لطفى دیگر، و توفیق اطاعت و فرمانبردارى لطفى مضاعف، و پاداش لطفى است ما فوق لطف![تفسیر نمونه؛ ج 22؛ ص218]
لذا در صورت عدم نشاط در عبادت باید به خود بنگریم شاید مرتکب گناهانى شده ایم و روح و جانمان را آلوده به معاصى و محرّماتى کرده ایم و با آب توبه آن را شستشو نداده ایم، و بدین جهت خداوند از ما سلب توفیق کرده است.[داستان یاران: مجموعه بحث هاى تفسیرى حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدظله)؛ ص46]
#ماه رمضان؛ فرصت طلایی برای خودسازی و دوری از #گناهان
ماه رمضان و برنامه تربیتى روزه به گونه ای است که جسم و جان آدمى را از آلودگى گناه شستشو دهد.[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص164] در واقع روزه ماه رمضان سپرى است در برابر گناه و کیفرهاى الهى.[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص513]
ز این رو قرآن کریم پس از تشریع روزه ماه مبارک رمضان مى گوید: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ تا شاید شما تقوا پیشه کنید»[سوره بقره، آیه 179]؛ به این ترتیب فلسفه آن را پرهیز از گناه ذکر مى کند که در پرتو این ریاضت مخصوص اسلامى، تسلّط بر نفس و هوس هاى سرکش حاصل مى گردد.[پاسخ به پرسشهاى مذهبى؛ ص268]
#حقیقت «ذکر»
«ذکر خدا» تنها این نیست که نام خدا را بر زبان بیاوریم و مکرّر تسبیح و تحمید و تهلیل و تکبیر گوئیم؛ بلکه منظور آن است که با تمام قلب، متوجّه او و عظمتش باشیم، و او را همه جا حاضر و ناظر بدانیم. بى شک چنین ذکرى سرچشمه حرکت به سوى نیکی ها و خوبی ها است.[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص360]
تحقق این مهم، عامل مؤثرى براى جلب توجه الهى به خود است و ما را از خطرات و لغزشگاه ها مصون می دارد.[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 2؛ ص241] و مى تواند میان انسان و گناه و رذائل اخلاقى سدّ محکمى ایجاد کند.[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص360]
#بهترین راه استمرار و دوام ذکر
بی تردید ذکرى نافع است که مداومت بر آن باشد،[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 2؛ ص241] و این مهم حاصل نمی شود مگر با انس و محبت، و این مهم نیز به دست نمى آید، مگر با مداوت بر سختى ها.[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 2؛ ص 242] اینگونه است که استمرار و دوام ذکر الهی؛ دل را بیدار مى کند، روح را صفا مى بخشد و چشم بصیرت را بینا مى سازد و در پرتوى آن، انسان، حق را حق مى بیند و باطل را باطل و قادر به تشخیص دوست و دشمن سعادت خود مى شود.[اخلاق در قرآن؛ ج 2؛ ص346]
#سخن آخر: (نسبت هدایت و کسب توفیق الهی)
رهایى از لغزش ها و دام هاى شیطانى، بدون توفیق و هدایت الهى ممکن نیست، چرا که دام شیطان بسیار سخت است، مگر یار شود لطف خدا، لذا «آن کس را که خدا هدایت کند و توفیق را رفیق راهش سازد، هدایت یافته واقعى او است؛ مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِی».[سورۀ اعراف؛ آیۀ178]،[تفسیر نمونه؛ ج 7؛ ص17]
از این جهت در فراز پایانی دعا هدایت را به خدا نسبت مى دهیم، چرا که اگر توفیق و امداد الهى نباشد کسى با نیروى خود نمى تواند به سر منزل مقصود برسد، ولى ضلالت به انسان ها بر می گردد چرا که اثر اعمال خودشان بوده است.[پیام قرآن؛ ج 3؛ ص329]
#شرح دعای روز بیستم ماه مبارک رمضان از منظر آیت الله مکارم
دعای روز بيستم ماه مبارک رمضان
«اللهُمَّ افْتَحْ لى فيهِ ابْوابَ الْجِنانِ، وَاغْلِقْ عَنّى فيهِ ابْوابَ النّيرانِ، وَوَفِّقْنى فيهِ لِتلاوَةِ الْقُرْآنِ، يا مُنْزِلَ السَّكينَةِ فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ ؛ خدايا در اين ماه درهاى بهشت را به رويم بگشا و درهاى دوزخ را به رويم ببند، و بر تلاوت قرآن موفّقم بدار،اى آرامش بخش دل هاى مؤمنان».[1]
تشریح عوامل و اسباب ورود به بهشت و بیان اسامی درهای بهشتی ، تبیین فضیلت و شرافت ماه مبارک رمضان در تأمین سعادت انسان و بازشناسی حقیقت تلاوت قرآن کریم از جمله مهمترین نکات دعای روز بیستم ماه مبارک رمضان به شمار می آید.
#اسامی درهای بهشت
طبق برخى از روايات يكى از درهاى بهشت «رَيّان[2]» نام دارد.[3] اين در، مخصوص روزه دارانى است كه تشنگى و عطش روزه را تحمّل مى كنند.[4]
«باب المعروف» ديگر دربِ بهشت است. كسانى كه كارهاى نيك و پسنديده انجام مى دهند، از اين در وارد بهشت مى گردند.[5]،[6]
در بعضى از روايات، «جهاد» يكى از درهاى بهشت است،[7] و یا كسانى كه در مشكلات صبر را پيشه خود كرده اند همه اينها از «باب الصّبر» وارد بهشت مى شوند.[8]
«باب الشّكر» محلّ ورود افرادى است كه نه تنها با زبان، بلكه در مقام عمل نيز شاكر نعمت هاى بيكران پروردگار و ولى نعمت خويش بوده اند.[9]،[10]
هم چنین صبر و تحمل در برابر بلایایی از قبیل سيل، زلزله، رانش زمين، صاعقه، طوفان ها، مرگ عزيزان و آشنايان، ورشكستگى، بيماري هاى صعب العلاج انسان را از « باب البلاء» وارد بهشت می سازد.[11]
#بهشت را به بها دهند نه به بهانه
درهاى بهشت بيانگر اعمال است، يعنى نوع عمل در قيامت درب مى شود؛[12]و به وسيله اعمال ما، بهشت تكميل مى گردد.[13]چرا كه قيامت بازتابى است از اعمال انسان در دنيا، و در آنجا بايد عدالت الهى اجرا شود.[14]
درها و کلیدهای بهشت، يعنى آن وسائلی كه انسان را به[15] بهشت مى رساند، روزه، جهاد، توبه،خوف ورجاء، صدقه[16] و در مجموع به امور و اعمال و كارهاى مفيد و مخلصانه اى اطلاق می گردد كه سبب ورود به بهشت مى شود.[17]
دروازه ای در #بهشت مخصوص# روزه داران
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايند:«إنَّ لِلْجَنَّةِ باباً يُدْعى الرَّيَّانُ لايَدْخُلُ مِنْهُ إلَّا الصَّائِمُونَ ؛ بهشت درى بنام «ريّان» (سيراب شده)دارد كه تنها روزه داران از آن وارد مى شوند».[18]،[19]
مرحوم صدوق در«معانى الاخبار» در شرح اين حديث مى نويسد انتخاب اين نام براى اين در بهشت به خاطر آن است كه بيشترين زحمت روزه دار از ناحيه عطش است، هنگامى كه روزه داران از اين در وارد مى شوند چنان سيراب مى گردند كه بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.[20]
به عبارت دیگر «ريّان» درب پر آب و سيراب در مقابل عطش دنيا است و به این ترتیب خداوند درب سيراب شده از مغفرت و عفوش را به او مى دهد.[21]
#ماه رمضان؛ ماه بسته شدن درهای جهنم
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در خطبه شعبانيّه، در مورد درهای جهنّم مى فرمايد«وَأَبْوَابَ النِّيرَانِ فِى هَذا الشَّهْرِ مُغْلَقَةٌ؛ درهاى جهنّم در ماه رمضان بسته است.»[22]
تأمل در این فراز نورانی نشان می دهد حتّى اين روزه هاى نيم بند ما در كاهش جرم و جنايت مؤثّر است و حقيقتاً درهاى جهنّم را مى بندد، و شياطين و هواى نفس را در غل و زنجير مى كند.[23]
گناهان، شهوات، هواى نفس، وسوسه هاى شيطان، از جمله درهاى جهنّم است كه در سايه روزه و مبارزه با هواى نفس، اسير و زندانى می شوند.[24]
#تلاوت و قرائت؛ مقدمه‌ای برای تدبر و عمل به قرآن
تلاوت قرآن فضيلتى بزرگ است؛ به ويژه در ماه مبارك رمضان ، لیکن اين فضيلت زمانى حاصل مى شود كه تلاوت قرآن همراه با تفكّر و انديشه باشد.[25] به اين علت بهترين بحث ها و گفتگوها در اين ماه پربركت، بحث تفسير قرآن است.[26]
متأسّفانه برخى مسلمانان از اسلام برداشتى ذهنى و غير عملى دارند؛ برداشت آنها از قرآن اين است كه الفاظش مقدّس و در ماه رمضان نازل شده و هر چه بيشتر بخوانند ثوابش بيشتر است. در يك كلمه، صرف قرائت قرآن موضوعيّت پیدا می کند،[27] لیکن به اين نكته توجه نمی شود كه ، قرآن نسخه حكيم است و نسخه حكيم را هرچند زياد بخوانيم، بيمارى ما مداوا و درمان نمى شود، زيرا عمل لازم است. خواندن هم لازم است، امّا خواندن مقدّمه عمل است.[28]
#سخن آخر:( مفهوم شناسی سکینه)
واژۀ «سكينه» در فراز پایانی دعا به معنى آرامش و اطمينان خاطرى است كه هر گونه شك و ترديد و وحشت را از انسان زائل مى كند.[29]
اين آرامش ممكن است جنبه عقيدتى داشته باشد، و تزلزل اعتقاد را بر طرف سازد، يا جنبه عملى، به گونه اى كه ثبات قدم و مقاومت و شكيبايى به انسان بخشد.[30]