چهارمین دلیل برجمع قرآن در زمان خود رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایاتی نبوی هستند که نشان می دهد در دوران رسالت مصاحف متعددی وجود داشته و اصحاب بر اساس آنها قرائت می کردند برخی از این روایات به قرار زیرند؛ ۱- رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: سهم عبادت چشمانتان را از آن دریغ نکنید گفتند ای رسول خدا سهم عبادت چشمان چیست؟ فرمود: نگریستن و اندیشیدن در مصحف و عبرت گرفتن از عجایبش. ۲- حضرت نبی اکرم(ص) فرمودند: چیزی مثل خواندن از روی مصحف بر شیطان سخت نمی آید. ۳- هر کس قرائت از روی مصحف را به فرزند خود بیاموزد خداوند گناهان گذشته و آینده او را مورد عفو قرار می دهد. ۴- چهار چیز در دنیا غریب هستند؛ قرآنی که در حافظه مرد ستمگری جای گرفته باشد- مسجدی که در محله واقع شده که در آن نماز نگذارند- مصحفی که در آن تلاوت نکند - مرد صالحی که در میان جمع بد کرداری به سر برد. این احادیث و امثال آن دلایلی روشن بر وجود مجموعه های تالیفی و مستقلی برای قرآن پیش از درگذشت رسول خدا (ص) هستند.

اکنون نوبت به پاسخ،سوال دوم می‌رسد؛ که مراد از جمع قرآن در زمان خلفا چیست؟ که انشاالله فردا در مورد آن صحبت خواهیم کرد. 🌹🌹🌹

حجةالاسلام والمسلمین استاد محمد حسین الهی زاده (أدام اللّه ظله العالی) از شاگردان تفسیری آیت الله جوادی آملی کسی که در زمینه تناسب آلایات والسور کار کرده ونظرات خاصی دارد. ایشان بحث تناسب را با عنوان تدبر در قرآن مطرح می‌کند وتالیفات متعددی هم در این زمینه دارند. 👇👇👇

بررسی جمع القرآن در زمان خلفا(ابوبکر- عمر-عثمان) پذیرش جمع قرآن در زمان خلفا، توقیفی بودن ترتیب آیات و سور را از بین می برد. لذا لازم است دو امر بررسی شود؛ ۱- چه ادله ای دلالت بر جمع آوری قرآن در زمان خلفا می کنند و آیا این ادله معتبرند یا نه؟ ۲- منظور و مقصود این روایات چیست؟

اجمالا بیان می‌کنیم که سه دسته روایت با تعداد کم، در برخی از صحاح اهل سنت آمده اند که جمع قرآن را به زمان خلفا نسبت می دهند. دسته اول دلالت بر جمع قرآن در زمان ابوبکر می کنند و دسته دوم دلالت بر جمع قرآن در زمان عمر ودسته سوم دلالت بر جمع در زمان عثمان می‌کنند. ما به جهت اختصار فقط یک روایت از دسته اول از صحیح بخاری ج۶ ص۵۸۰ در زیر نقل می کنیم وبعد نکاتی در مورد دسته دوم وسوم هم بیان خواهیم کرد.

روایت؛ زید بن ثابت ضمن حدیثی نسبتا طولانی از جریان جمع آوری قرآن در زمان ابوبکر این گونه گفتگو می کند؛ ابوبکر پس از جنگ یمامه مرا احضار نمود به نزد او رفتم عمر نیز آن جا حضور داشت ابوبکر گفت عمر نزد من آمده و می گوید که در جنگ یمامه عده زیادی از قرّاء به شهادت رسیده اند و من می ترسم که در جنگ های آینده باز تعداد زیادی از آنان شهید شوند و در نتیجه قسمت عمده قرآن از میان برود نظر من این است که به جمع و تدوین قرآن فرمان دهیم، من به عمر گفتم چگونه کاری را که رسول خدا انجام نداده است انجام دهیم عمر گفت: به خدا سوگند کار خوبی است از آن پس او همچنان به نزد من می آمد تا خداوند تحمل آن را بر من آسان نمود و با عمر هم نظر شدم. بعد ابوبکر گفت تو جوان خردمندی هستی و ما درباره تو هیچ تردیدی نداریم تو از کتّاب وحی بوده ای دست نوشته های قرآنی را جستجو کن و آنها را کنار هم گرد بیاور به خدا قسم اگر به من فرمان داده بودند که کوهی را از جای برکنم برایم دشوارتر از این نبود که از من خواستند قرآن را جمع کنم. گفتم چگونه می خواهید کاری را که پیامبر انجام نداده است انجام دهید گفت به خدا قسم کار خوبی است و بالاخره آن قدر در این زمینه با من صحبت کردند تا خداوند تحمل آن را نیز بر من آسان ساخت شروع به جمع قرآن کردم و قرآن را از شاخه های پهن درخت خرما و سنگ های ظریف و الواح سنگی و محفوظات مردمان گرد آوردم تا این که آیات: (و لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمومنین رئوف رحیم فان تولوا فقل حسبی الله لا اله الا هو علیه توکلت و هو رب العرش العظیم) را تنها نزد ابو خزیمه انصاری یافتم. ابتدا صحیفه های گرد آمده، نزد ابوبکر پس از آن نزد عمر سپس نزد حفضه دختر عمر باقی ماند.

روایات دسته دوم هم که جمع قرآن را به زمان عمر نسبت می دهند بر این سیاق هستند البته شاید انتساب جمع به عمر به معنی سببیت عمر در گردآوری قرآن در زمان ابوبکر باشد.

اشکالات این روایات را انشاالله فردا باهم صحبت خواهیم کرد. 🌹🌹🌹

کتابی خوب وساده و روان به زبان فارسی در این کتاب نویسنده آیاتی که درک تناسب آنها مشکل است نظیر آیات ۱۸۹ بقره، ۱ و ۲ اسراء ، ۲ و ۳ نساء و... ، را هم بررسی کرده اند.

اشکالات جمع روایات در زمان خلیفه اول و دوم؛ ۱- روایاتی که در بخش جمع آوری قرآن در حیات پیامبر بیان کردیم کافی است که روایات جمع قرآن در زمان ابوبکر وعمر را از اساس مخدوش سازند. نگارش وحی توسط گروه انبوهی از نویسندگان با اشراف و نظارت پیامبر بر کار آنان و وجود مصاحف متعددی از قرآن در دست صحابه و عرضه آن مصاحف از طرف آنان بر پیامبر همه و همه دلایل روشنی هستند که در آن دوران قرآن در سینه های مسلمانان پراکنده نبوده است تا کسی در زمان خلفا بخواهد آن را جمع کند. ۲- روایات جمع قرآن در زمان خلفا ،حداقل بخشی از آیات قرآن را متکی به گواهی یک یا دو نفر معرفی کردند که با نقل تواتری قرآن مخالفت آشکار دارند و از این رو هیچ تردیدی در رد و انکار آن روایات نباید لحاظ کرد. یعنی چگونه می توان تصور کرد که تنها ابو خزیمه انصاری یا بنابر دیگر نقل ها و خزيمة بن ثابت از آیه و یا آیاتی از قرآن آگاه بودند به گونه ای که دیگر اصحاب حتی امیرالمومنین (ع) از آن بی خبر مانده باشند.

نکته ای هم در مورد مصحف عثمان بعد از جریان احراق مصاحف توسط ایشان عرض کنم و آن اینکه با عنایت به نقل های گوناگون و روایات مختلف شکی نخواهد ماند که عثمان در زمان خلافت خویش مصحفی فراهم آورد البته نه مصحفی جدید، و برخی از بزرگان صحابه از جمله امیرالمومنین علی (ع) بر آن مهر تایید نهادند و از آن به بعد در سراسر بلاد اسلامی گسترش عام یافت.