#برشی_از_یک_کتاب 💠 حقوق زهرا (عليهاالسلام) در كتاب خدا 🔻 مجید معارف خداى متعال در سوره اسراء به رسول خود چنين خطاب مى‌كند: (وَ آتِ‌ ذَا الْقُرْبىٰ‌ حَقَّهُ‌)؛ «حق خويشاوندان را بده». با توجه به تفسير «قربى» در آيه مودت، مراد از «ذى القربى» همان خويشاوندان رسول خدا (صلی الله علیه وآله) هستند كه نزديك‌ترين مصداق آن فاطمه زهرا (عليهاالسلام) است و اين مطلب، از رواياتى به دست مى‌آيد كه براى تفسير اين آيه بيان شده است. بنابر روايات شيعه و سنى، هنگامى كه اين آيه نازل شد، پيامبر خدا (صلی الله علیه وآله) فاطمه زهرا (عليهاالسلام) را فراخواند و مزرعه فدك را به وى واگذار كرد. از جمله ابوسعيد خدرى نقل كرده است: لمّا نَزَلَ‌ فَاَعطاها فَدكاً. هنگامى كه آيه (وَ آتِ‌ ذَا الْقُرْبىٰ‌ حَقَّهُ‌) نازل شد، رسول خدا(ص) فاطمه(عليهاالسلام) را فراخواند و فدك را به وى بخشيد. «1» 🔸 مانند اين حديث را ابن عباس و ديگران، روايت كرده‌اند. «2» فاطمه زهرا (عليهاالسلام) با چنين پيشينه‌اى مقابل ابوبكر ادعا كرد كه پدرش فدك را به او هبه كرده است؛ اما ابوبكر نپذيرفت و گفت: «من گفته تو را قبول ندارم». در اين هنگام، ام ايمن و يكى از غلامان پيامبر(ص) براى فاطمه(عليهاالسلام) گواهى دادند. «3» ولى دستگاه خلافت، به شهادت اين دو اهميتى نداد. ازاين‌رو، به استناد روايات وارده، رسول خدا(ص) در حيات خود فدك را به فاطمه (عليهاالسلام) بخشيد و آن حضرت نيز در آن تصرف كرد و درآمد سالانه آن را ميان فقرا تقسيم مى‌نمود. «4» 🔹 على (علیه السلام) نيز در نامه 45 نهج‌البلاغه از مالكيت فدك، براى اهل‌بيت (عليهم‌السلام) خبر داده است كه پس از رسول خدا(ص) مصادره گرديد. بَلى كانَتْ‌ فِى أيدِينا فَدكٌ‌ مِنْ‌ كُلِّ‌ ما أظَلَّتْهُ‌ السَّماءُ فَشَحَّتْ‌ عليها نُفوسُ‌ قومٍ‌ وَ سَخَتْ‌ عَنها نُفوسُ‌ قومٍ‌ آخَرينَ‌ و نِعمَ‌ الحَكَمُ‌ اللهُ‌ و مَا اصنَعُ‌ بِفَدَكٍ‌ وَ غَيرِ فَدكٍ‌.... آرى از آنچه آسمان بر آن سايه افكند، فدك در دست ما بود كه مردمى بر آن بخل ورزيده [آن را از ما گرفتند] و مردمى ديگر سخاوتمندانه از آن چشم پوشيدند و بهترين داور خداست؛ مرا با فدك و غير فدك چه كار...؟! «5» آرى، پس از وفات رسول خدا(ص) سردمداران قدرت و خلافت، فدك را غصب و سپس شايع كردند كه رسول خدا(ص) فرموده است: إِنّا مَعاشِرَ الأَنبياءِ لانُورِّث ما تَركناهُ‌ صَدَقةٌ‌. (ما گروه پيامبران، چيزى به ارث نمى‌گذاريم، آنچه از ما باقى مى‌ماند، صدقه است.) «6» 🔻 هدف آنان از اين كار محروم كردن اهل‌بيت(عليهم‌السلام) از پشتوانه اقتصادى‌شان بود. حضرت فاطمه(عليهاالسلام) با تأكيد بر مالكيت فدك، به احتجاج با ابوبكر پرداخت، به اين صورت كه فرمود: با فرض آنكه فدك هبه رسول خدا(ص) نبوده و فقط‍‌ در شمار مواريث پيامبر(ص) باشد، آيا در كتاب خدا وارد شده است كه تو از پدر خود ارث ببرى و من نتوانم ارث ببرم‌؟ «7» هدف حضرت فاطمه (عليهاالسلام) آن بود كه به ادعاى روايى ابوبكر بر ارث نبردن از پيامبر پاسخ دهد؛ زيرا اگر روايتى مخالف صريح آيات قرآن باشد، بى‌اعتبار است و صلاحيت استدلال ندارد. 🌀 پی‌نوشت: 1. تفسير القرآن العظيم، ج3، ص39؛ تفسير عياشي، ج2، ص310 و311 و نيز ر.ك: تفسير نورالثقلين حويزى، ج3، صص153 - 156؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج1، صص329 - 341. 2. همان. قابل ذكر است كه برخي، مانند ابن كثير، ايراد گرفته‌اند كه به‌دليل مكى‌بودن سوره بنى‌اسرائيل اين روايات اعتبار چنداني ندارد (تفسير القرآن العظيم، ج3، ص39)؛ چون موضوع فدك و واگذارى آن به فاطمه زهرا(عليهاالسلام) يا شخص ديگر، مربوط‍‌ به حوادث جنگ خيبر به بعد است كه در مدينه اتفاق افتاد. در پاسخ بايد گفت: علاوه بر بحث مستثنيات سوره‌هاى مكي (كه آيه يا آياتي از آن در مدينه نازل شده و در كتاب‌هاى علوم قرآني فصلي را به خود اختصاص داده است) مى‌توان از احتمال نزول مكرر يك آيه در مكه و مدينه نيز سخن به ميان آورد. بنابراين بعيد نيست كه آيه (وَ آتِ‌ ذَا الْقُرْبىٰ‌ حَقَّهُ‌ وَ الْمِسْكِينَ‌ وَ...) دو بار نازل شده باشد، يكي در مكه همراه سوره اسراء و ديگرى در مدينه كه براساس آن، رسول‌خدا(ص) فدك را به فاطمه زهرا(عليهاالسلام) واگذار كرد. التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص156 كه مى‌نويسد: «اذن فالايه -لعلها- نزلت للمرة الثانية بعد فتح خيبر و بعد ما افاء الله على رسوله والمؤمنين...». 3. ر.ك: مفاتيح الغيب، ج29، ص284. 4. بحارالانوار، ج29، ص133. 5. نهج البلاغه، نامه 45. 6. ر.ك: شرح نهج البلاغه، ابن ابى‌الحديد، ج16، ص218. به نقل از سقيفه و فدك، ابوبكر احمد بن عبدالعزيز جوهرى. 7. الاحتجاج، طبرسي، ج1، ص102. 🆔 @ostadmaaref