#چکیده 🆔 @ostadpakatchi

#چکیده 🔹 بازخوانی انگاره ی ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسان شناسی اقتصادی 🆔 @ostadpakatchi

#چکیده 🔹 چندمعنایی ماده ی «نذر» در قرآن کریم؛ تحلیلی زبان شناختی بر هم گرایی ریشه ای میان «نذر» و «انذار» 🆔 @ostadpakatchi

#چکیده 🔹 واکاوی ابعاد فرهنگی مراکز آموزش نخبگان مبتنی بر دینامیسم خود و دیگر 🆔 @ostadpakatchi

🌀 مقاله: تعريف و رابطه ی دو مفهوم بنیادگرايی و سلفیه #چکیده 🔹دو اصطلاح سلفیه و بنیادگرايی در طول سده ی اخیر پیوندی مستحكم با يكديگر داشته اند، به نوعی كه گاه در كاربردها میان آنها خلط شده است؛ اين آمیختگی هم در مفهوم و هم در مصداق زمینه ی آن را فراهم آورده است كه درك دقیق تر هر يک از اين دو اصطلاح در گروه درك ديگری باشد. 🔹 سلفیه اصطلاحی برخاسته از بافت بومی در فرهنگ اسلامی است و ريشه در تاريخ گذشته ی اين فرهنگ دارد. با اين وصف آنچه موجب شده است تا در سده ی اخیر اين مفهوم اهمیتی ويژه داشته باشد، جريان هايی نوظهور است كه مصداقی از معنای تاريخی سلفیه بوده يا دست كم خود را مصداق آن می دانسته اند. 🔹 اين در حالی است كه اصطلاح بنیادگرايی خاستگاهی كاملاً بیرونی دارد؛ اين اصطلاح از بافت مسیحیت پروتستان در ايالات متحده –يعنی فضايی بسیار دور و متفاوت با فضای فرهنگی جهان اسلام- برخاسته و با تعمیم هايی كه در اطلاق شده است؛ طیفی كه با درصد قابل ملاحظه ای با گروه های منتسب به سلفیه همپوشی دارد، هر چند جدايی هايی نیز در اين میان ديده می شود. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: بازتفسیر واژگان «فقر/ غنا» در قرآن کریم با تکیه بر زمینه‏ های انسان‏ شناختی ساخت مفهوم #چکیده 🔹واژگان «فقر» و «غنا» بارها در قرآن کریم در محور همنشینی کنار یکدیگر قرار گرفته و زوج معناییِ تکرارشونده ‏ای را شکل داده ‏اند. مرور بر آرای عالمان مسلمان نشان می‏ دهد که آنان به ذکر معنای لغوی این واژگان بسنده کرده، اطلاع چندانی از زمینه‏ های شکل‏ گیری این مفاهیم در اختیار نداشته ‏اند. 🔹این پژوهش می‏ کوشد با بهره‏ گیری از داده ‏های زبان‏ شناسی تاریخی و الگوهای عمومی در دانش انسان‏ شناسی، زمینه‏ های فرهنگی ساخت این مفاهیم را بیشتر بکاود تا درک عمیق ‏تری از آیات قرآنی که دربردارنده ی این زوج واژگانی هستند، فراهم آید. 🔹پژوهش حاضر نشان می‏دهد تفاوت در سبک زندگی حضری و بدوی در شبه ‏جزیره می‏ توانست موجب درک متفاوت از جهانِ پیرامون شده، معناسازی ‏های گوناگون و گاه متضاد از یک پدیده را به همراه آورد. این مطالعه آشکار می‏ سازد که زوج واژگانی «فقر/ غنا» برساخته از طرز فکر مردمان حاضره - نه بادیه - نسبت به تنگ دستی و ثروت ‏اندوزی در بافت فرهنگی- اقتصادی شبه ‏جزیره بوده است. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: واکاوی نظریه ی فرهنگی «سپهرنشانه ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینه ی تحلیل مناسبات میان دین و سینما #چکیده 🔹یوری لوتمان پایه گذار مکتب نشانه شناسی فرهنگی تارتو مسکو با طرح نظریه ی فرهنگی با محوریت مفهوم سپهرنشانه ای به توصیف و تبیین سازوکار عملکرد نشانه ای فرهنگ در مقام یک سپهرنشانه ای می پردازد. 🔹نشانه شناسی فرهنگی که نظریه و روش شناسی آن مکتب است، با هدف مطالعه ی تعامل، همبستگی یا جدایی و تضاد میان نظام های نشانه ای شکل می گیرد. 🔹به زعم لوتمان، سپهرنشانه ای نه تنها حاصل جمع نظام های نشانه ای، بلکه به علاوه ی شرط لازم وقوع هر نوع عمل ارتباط و وجود هر نوع زبان و متنی است. 🔹در این مقاله، تعامل دین و سینما به مثابه ی دو نظام نشانه ای به صورت بازنمایی دین در سینما پیش فرض ماست. مسئله اما چگونگی این بازنمایی با اِعمال روش نشانه شناسی لوتمان است. 🔹با انتخاب فیلم سینمایی «هر شب تنهایی» (رسول صدرعاملی، 1386) به عنوان مطالعه ی موردی از آثار منتسب به سینمای دینی، تعامل سپهر های نشانه ای منتخب، تحلیل می شود. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: ارزیابی نشانه شناسی روسیه در روی آورد به هنر #چکیده 🔹درحالی که نشانه‌شناسی فرانسوی و امریکایی از دامان‌ زبان‌شناسی و منطق برآمده، در روسیه زمینه ی اصلی این‌ دانش نقد ادبی و نقد هنر بوده است. 🔹 برای پاسخ به این‌ پرسش که نشانه شناسی تا چه حد این امکان را دارد تا ویژگی‌های هنر را دریابد و در مطالعات خود آن را لحاظ کند، نیازمند ژرف‌نگری در آموزه‌های مکاتب نشانه شناسی و خاستگاه آن‌ها، از جمله نشانه‌شناسی روس هستیم. 🔹 آنچه در رویا ورد یک دانش ساخت‌گرا به حوزه‌ی هنر، زمینه‌ساز نگرانی است، جنبه ی جبری‌ ساختار و نادیده گرفته شدن جایگاه فرد به عنوان عامل خلاق است. 🔹 در مرحله ی آغازین مؤثرترین نقش را نمادگرایان و صورت‌گرایان در نشانه‌شناسی‌ روسیه ایفا کرده‌اند که موضوع اصلی مطالعه ی آنان یک حوزه‌ی هنری -یعنی ادبیات- و نه‌ زبان بوده است. 🔹 در مقطع پسین باید به نقش پراهمیت باختین و همفکران او اشاره کرد که با منطق گفتگویی خود اساسا ساخت‌گرایی را به نقد گرفته و جایگاه خلاقیت را در زبان و هنر مورد توجه ویژه قرار داده است. 🔹 در مکتب مسکو -تارتو، یعنی در دوره ی ساخت یافتگی نشانه شناسی در روسیه نیز خلاقیت‌ و حضور آن به عنوان یک ویژگی در هنر اهمیت یافته و مواضع ساخت‌گرایانه ارتدوکس‌ نهاده شده است؛ 🔹 این مکتب مسئله‌ی فرد در آفرینش را موضوع مطالعه ی جدی قرار داده و آن را با تکیه بر جایگاه فرد و خلاقیت در نظام فرهنگ، بسط داده است. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: اندیشه‌ی هفت اقلیم و ارزیابی یادکردهای آن در احادیث #چکیده 🔹 بنابر یک باور باستانی مشترک میان اقوام گوناگون، زمین مسکون از هفت پاره تشکیل شده که نمود آن در فرهنگ اسلامی، اندیشه ی "هفت اقلیم" بوده است. 🔹 در حالی که می دانیم شاخص ترین الگوها از هفت پاره ی زمین سه الگوی ایرانی، هندی و یونانی بوده است، باید اذعان داشت که دست کم در حد واژه، واژه ی اقلیم، نه یک ریشه ی ایرانی یا هندی، بلکه ریشه ای یونانی دارد. 🔹 فارغ از واژه، در اصل، اندیشه ی هفت اقلیم اسلامی از جهاتی با الگوی یونانی و از جهاتی با الگوی ایرانی خویشاوندی دارد. 🔹فارغ از اندیشه ی هفت اقلیم یونانی که پس از نهضت ترجمه، جای خود را در منابع اسلامی گشود، باید گفت در قرون نخستین اسلامی هفت کشور ایرانی نیز در میان مسلمانان کاملا شناخته بوده است. 🔹 دقیقا دانسته نیست تصور هفت اقلیم چه موقع و چگونه وارد جهان اسلام گردیده، و سرگذشت آن تا نیمه ی دوم سده ی 3 ق که به صورت یک اصطلاح جغرافیایی نه چندان دقیق در آثار آن دوره به کار رفته، در هاله ای از ابهام قرار دارد. 🔹 در دو سده ی نخست هجری، می دانیم که کلمه ی اقلیم چه در ترکیب هفت اقلیم و چه به تنهایی در آثار عربی رواجی نداشته است. 🔹در شرایط یاد شده، آنچه در پژوهش پیشینه ی این مفهوم در فرهنگ اسلامی حائز اهمیت است، کاربرد آن در چند حدیث شیعی و بیشتر از امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. 🔹 با مفروض گرفتن صحت استناد این احادیث می توان نتیجه گرفت که تصور هفت اقلیم پیش از سال 40 ق نیز بین مسلمین مانوس بوده و از همین جاست که وضعیت سندی این روایات در تاریخ اندیشه ی هفت اقلیم والا یافته است. 🌀 منبع: فصلنامه ی دانشکده ی الهیات و معارف مشهد 1383 شماره ی 65 و 66 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: احقاف نمونه‌ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر #چکیده 🔹واژه ها و یا نامهای ذکر شده در قرآن کریم، می توانند در دوره های مختلف تاریخی، در مقام تعیین مرجع از وضوح بیشتر یا کمتری برخوردار باشند. 🔹 به عنوان مبنایی کلی در رویارویی با متون، انتظار بدوی آن است که برخی از واژه ها یا نامهای یاد شده در قرآن کریم که در صدر اسلام دارای مرجعی واضح بوده اند، به تدریج با دور شدن از آن عصر، با ابهام در مرجع یابی مواجه شده باشند. 🔹 هیچ دور نیست که صحابه و تابعین درباره ی تعیین معنای یک واژه یا مسمای یک نام آگاه بوده باشند، اما به تدریج با دور شدن از عصر آغازین، با از دست رفتن بافت پیرامتنی از وضوح درباره ی واژه ی احقاف روی داده باشد. 🔹 نزد نخستین مفسران، درباره ی احقاف دیدگاه ها، دور از وضوح و پر اختلاف است، در حالی که در سده های بعدی بر وضوح این نام افزوده شده و از احساس ابهام درباره ی مرجع آن کاسته شده است. بر این پایه، مطالعه ی احقاف، می تواند زمینه ی دستیابی به شاخص مناسبی برای مطالعه ی چنین رخدادی در روند تاریخی تفسیر باشد. 🌀 منبع: مطالعات تاریخی قرآن و حدیث؛ تابستان و پاییز 1386 - شماره ی 40 ISC (21 صفحه - از 8 تا 28) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: ارزش معرفتی واسازی در اندیشه ی تولستوی #چکیده 🔹آن گاه كه دريدا مسئله ی واسازی را در ارائه ی انديشه ی پست مدرن خود مطرح ساخت، بر اين باور بود كه واسازی، خود همواره اتفاق می افتد و اين روشی نيست كه وی به ميان آورده باشد. 🔹در مقاله ی حاضر، گونه ای از انديشه ی واسازی كه در آثار نظری و ادبی تولستوی، انديشمند سده ی 19 روس خود نموده، بازخوانی و صورتبندی شده است. 🔹خاستگاه انديشه ی واسازی نزد تولستوی، بحران معناداری است كه بر سراسر آثار او سايه افكنده است. اين بحران اگرچه زمينه ای اجتماعی دارد، اما او را به گذار از معانی سطحی و راه يافتن به نظامی وسيع تر از معناداری سوق داده است. 🔹او در همين راستا به پرورش انديشه هايی در باره ی عدم قطعيت معنا، سيال بودن معنا و نقد سيطره ی كلام و لوگوسانتريسم روی آورده است. بحران معناداری، در آثار تولستوی با رديابی معنا دنبال می شود و شگردهايی پيجويی می گردد كه بتوان از طريق آن به معنايی درك پذيرتر دست يافت. 🔹مهم ترين دستاورد تولستوی در اين راستا، انديشه ی بيگانه سازی يا آشنايی زدايی است كه بعدها توسط صورتگرايان بازخوانی شده است. 🔹تحليل و بازگردانی به پيشينه، يافتن افتراقات ميان اموری كه همسان به نظر می آيند و اشتراكی ميان اموری كه متفاوت می نمايند، از ديگر شگردهای تولستوی در اين باره است. 🔹حاصل انديشه ی واسازی نزد تولستوی، روی آوردن او به بحث از تعدد نظام های معناداری و انتقال ميان آنهاست؛ شگردهايی مانند وارونه سازی قطب های غالب و مغلوب، دگرنگری در ارزشيابی، نقد خُردنگری در ارزشيابی، بسيار به آنچه چند دهه بعد در واسازی متاخر ديده می شود، نزديك است. 🌀 منبع: نشریه ی پژوهشنامه ی فرهنگستان هنر؛ مهر و آبان 1386 شماره ی 5. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: آغاز دعوت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن و مقایسه ی آن با منابع یهودی - مسیحی #چکیده 🔹در بازتابی که از شخصیت حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام)، به عنوان شخصیتی محوری در منابع ادیان ابراهیمی دیده می شود، دوره ی زندگی ابراهیم (علیه السلام) در موطن پدری بسیار بیش از دوره زندگیش در شام مورد توجه قرآن و منابع اسلامی بوده است و این در حالی است که در منابع یهودی و مسیحی تنها در متون محدودی پرداخت به آن دیده می شود. 🔹از آنجا که قصص مربوط به آغاز دعوت ابراهیم (علیه السلام) در منابع هر سه دین، به صورت پراکنده و گسیخته نقل شده اند، در مقاله ی حاضر این قصص نخست به صورت قطعات داستانی مطالعه شده اند، بدون آن که روند روایت شناختی در آن ها لحاظ گردد و سپس این قطعات مورد به مورد در قصص قرآنی صورت بندی شده اند تا ترکیب داستانی در روند هر قصه ی قرآنی به دست آید. 🔹این صورت بندی بر اساس مؤلفه های مشترک بر آمده از قطعات پیش مطالعه شده، تنظیم شده و در مقام مقایسه امکان می دهد که بتوان صورت بندی های کلان از داستان ها را به دست آورد. 🔹به موازات قرآن کوشش مشابهی نیز با همین گام ها در راستای دستیابی به صورت بندی های کلان در منابع یهودی – مسیحی انجام شده است تا زمینه ساز یک مطالعه ی مقایسه ای باشد. 🔹در مقایسه ی نهایی به دست می آید روندهای داستانی با محوریت رویارویی ابراهیم (علیه السلام) با قوم خود و تحمل مصائبی از جانب ایشان که با نجات او خاتمه پذیرد، بن مایه ی مشترک میان بیشتر قصص اسلامی و یهودی – مسیحی است. 🔹طیف کوچک تری از قصص چالش های ابراهیم (علیه السلام) در فضای خانه پدری است که این طیف در قصص قرآنی بر محور تبیین وجه استغفار ابراهیم برای پدر است، در حالی که در قصص یهودی – مسیحی، بیشتر به دنبال تبیین آن است که هاران برادر ابراهیم چگونه کشته شده است. 🔹در طیف اخیر داستانی قرآنی استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای پدرش، درسی آموزنده درباره ی نحوه ی رفتار با والدین گمراه و نیز درسی شامل تر درباره ی نحوه ی رفتار پیامبران با دشمنا ن دین است و به کلی از روند و مقاصد داستان هایی با صورت بندی اول تمایز یافته است. تمایزی که در صورت بندی اول ناظر به ستیزی بی امان با اصل کفر، و در صورت بندی دوم ناظر به نوعی نرمش در رویارویی با مبتلایان به کفر است. 🔹در حالی که این صورت بندی دو وجهی در پرداخت های قرآن کریم به وضوح دیده می شود. چنان که مشاهده شد، در متون یهودی به نفع صورت بندی اول با رویکرد ستیز، قطبی شده است. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات تاریخی قرآن و حدیث؛ پاییز و زمستان 1388 - شماره ی 46. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: اِهلال به مثابه‌ی شاخص در مطالعه‌ی پیوستار فرهنگی جاهلی- قرآنی #چکیده 🔹اهلال از شمار آن دسته از واژه های قرآنی است که در مقام نفی برخی از رسوم جاهلی در خصوص قربانی حیوان به کار رفته و از آنجا که دارای کارکرد ثبوتی در شریعت اسلامی نبوده، عملاً در تداول متشرعه زمینه ای برای کاربرد نیافته است. 🔹عوامل متعدد مانند عدم کاربرد واژه در دوره ی اسلامی برای قربانی، فاصله گرفتن از دوره ی جاهلی و فراموش شدن رسوم آن دوره و مطرح شدن مسئله ی تسمیه بر ذبح حیوان - هر چند برای مصرف گوشت روزانه و نه برای مقاصد آیینی - موجب شده است تا طیف وسیعی از مفسران و فقیهان در مذاهب مختلف اسلامی مفهوم اهلال بر حیوان را به مفهوم تسمیه بازگردانند. 🔹در این مقاله با کاوش در خصوص ریشه ی واژه و کاربردهای کهن آن کوشش شده است تا بافت معنایی این واژه در کاربردهای پیش از اسلام بازشناخته شود و نشان داده شود آنچه در دوره ی جاهلی اهلال خوانده می شده، هم از نظر آیینی بودن و هم از نظر اختصاص به برخی از قربانی ها، تا چه حد محدودتر از کاربردی است که در شریعت اسلامی برای تسمیه بر ذبیحه در نظر گرفته شده است. 🔹ضمناً توجه به کاربرد سلبی اهلال در قرآن کریم اهمیت دارد، یعنی اینکه هرگز امر به اهلال وجود ندارد و صرفاً از خوردن گوشت حیوانی که اهلال آن برای غیر خدا بوده باشد، نهی شده است. 🔹با توجه به این نکات، می توان نتیجه گرفت که آیات مربوط به اهلال مستقیماً و بر اساس دلالت ظاهر نمی توانند در مسئله ی تسمیه بر ذبح مورد استناد قرار گیرند و از منظر فقهی، برای تسمیه باید به دنبال مستندات بود که رأساً به عنوان سنت یا در مقام تأویل اهلال در کتاب به موضوع تسمیه پرداخته باشند. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات قرآن و حدیث؛ سال دوم؛ پاییز و زمستان 1387؛ شماره ی 1 (پیاپی 3) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: سکنا یا اُنس گرفتن مردان به زنان در قرآن و حدیث با رویکرد ریشه‌شناسی #چکیده 🔹سکنا یا انس گرفتن مردان به زنان در قرآن کریم و احادیث بارها گوشزد شده است، ولی فهم این آموزه، نه‌تنها امروز که در سده‌های متقدم نیز با ابهاماتی نزد مفسران و شارحان حدیث روبه‌رو بوده است. 🔹امروز هم برای مخاطبان حاضر این پرسش در میان است که در این نصوص سخن از چه نوع نسبتی میان مردان با زنان است و محتوای این نصوص تا چه اندازه به استوارسازی مبانی خانواده و تا چه اندازه به لذت‌جویی مردان مربوط می‌شود و چرا گرانیگاه این نسبت زنان است. 🔹در مقاله ی حاضر کوشش شده است تا با ریشه‌شناسی و استفاده از روش‌های زبان‌شناسی تاریخی به تحلیل آیات و احادیث مربوط پرداخته شود و در موارد نیاز از مطالعات تطبیقی متون ادیان نیز استفاده شده است. 🔹به‌عنوان دستاورد پژوهش می‌توان گفت: آموزه ی قرآنی سکنا، کاملاً ناظر به استوارسازی مبانی خانواده است و آموزه ی انس در احادیث، یا برآمده از آن است که ماده ی قرآنی «س ک ن» به ماده ی «ا ن س» نقل به معنا شده و تحولات اجتماعی به موازات تحولات زبانی مسیر این آموزه را تغییر داده است؛ یا به موازات آموزه ی قرآنی سکنا، نسبت انس میان مرد و زن به‌عنوان یک آموزه ی دیرین در ادیان ابراهیمی و نه تفسیر سکنا، در روایات اسلامی مطرح گشته است. 🌀 منبع: مجله‌ی پژوهشنامه ی تفسیر و زبان قرآن؛ دوره ی 8، شماره ی 2 - شماره ی پیاپی 16؛ بهار و تابستان 1399. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: گرایش های فقه امامیه در سده ی دوم و سوم هجری قمری #چکیده 🔹مطالعه در باره‌ی اندیشه‌ی فقهی امامیان سده‌های نخست، به سبب تحولات مهم در ساختار آن و نیز کمبود منابع موثق، دشوار می‌نماید. 🔹 بر اساس موضعگیری‌های مربوط به کاربرد ادله‌ی مختلف فقهی، در سده‌ی دوم و سوم، چند حلقه‌ی نسبتاً متمایز از فقها که در مباحث فقهیِ خود دیدگاهی تحلیلی نیز داشته اند، قابل تشخیصند و بی شک شناختی عمیق‌تر از تاریخ فقه امامیه در دوره‌ی نخستین، مستلزم پژوهش در گرایش‌ها و اختلاف دیدگاه‌های این فقهان است. 🔹 در این مقاله کوشش شده است تا این حلقه‌های اجتهادگرا با روش‌های شاخص هر یک، به اجمال معرفی گردند. این حلقه‌ها تا میانه ی سده‌ی سوم، در محافل فقهی حضوری محسوس داشته‌اند، اما در نیمه‌ی اخیر آن سده، گرایش رو به رشد اجتهاد ستیزی، به طور مشترک در محافل محدثان و متکلمان به چشم می‌خورد. 🌀 منبع: مجله‌ی نامه ی فرهنگستان علوم؛ سال 1375ش, دوره‌ی 3, شماره‌ی 4. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: احادیث مربوط به وجه‌ی تسمیه زنان: نقد محتوا با مبنای ریشه‌شناسی #چکیده 🔹در مروری بر گونه‌های مختلف حدیثی، یکی از گونه‌ها، احادیث وجه تسمیه است که بخشی از آن به نام‌های خاص ـ مانند نام پیامبران و شخصیت‌های قصصی ـ و بخشی دیگر به دایره‌ی واژگان مربوط می‌شود. به خصوص این گونه‌ی اخیر، از آن‌رو پر اهمیت است که امکان آزمون محتوای آن با روش‌های ریشه‌شناسی وجود دارد. 🔹 مقاله‌ی حاضر در پی آن است که سه لفظ مربوط به زن ـ یعنی «مرأة» به معنای انسان مادینه، «نساء» به معنای جمعِ آن و نام خاص «حواء» به عنوان نخستین زن را از حیث ریشه‌شناسی بکاود و نشان دهد احادیث وارد شده درباره‌ی وجه تسمیه به این الفاظ چگونه ارزیابی می‌شوند؟ هدف از این پژوهش در سطح محدود؛ نقد محتواییِ این بخش از روایات مربوط به ارزش‌گذاری جنسیت زن و در سطح گسترده؛ گشودن باب جدیدی از کاربرد زبان‌شناسی تاریخی در نقد محتوایی حدیث است. 🔹 روش به کار گرفته شده در این پژوهش، ریشه‌شناسی با الگوهای معمول در زبان‌شناسی تاریخیِ سامی است و به تناسب بحث، در سطح محدود از مقایسه محتوای روایات با متون مقدس ادیان پیشین نیز استفاده شده است. 🔹 از حیث دامنه، محور بحث به طور خاص احادیثی به نقل از امام جعفر صادق (ع) است که در آن‌ها از سه وجه تسمیه مورد اشاره، سخن آمده است. 🔹 البته در متون غیرِ امامیه نیز مضامین مشابهی نیز از ابن‌عباس نقل شده که در مقام مقایسه بررسی شده است. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات فهم حدیث؛ دوره‌ی 7، شماره‌ی 2 - شماره‌ی پیاپی 14، بهار و تابستان 1400، صفحه 9-25. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: نقش دانشنامه‌ها در ارتقای فرهنگ عمومی: تحلیل تاریخی #چکیده 🔹ورود جهان غرب به عصر روشنگری، مستلزم آن بود که سطح سواد در طبقات مختلف جامعه ارتقا یابد و همه افراد جامعه در گستره‌ای فراگیر، از آگاهی بیشتری برخوردار گردند و این به معنای آموزش عمومی مستمر بود. آموزش عمومی که در عرصه فرهنگ، اصطلاحی ساخت‌یافته است، بیشتر تداعی کننده آموزش‌های مدرسه‌ای است، ولی این نوع آموزش‌ها همواره دوره‌ای محدود دارند و پس از ورود فرد به جامعه، به‌طور معمول دوام ندارند؛ در حالی که جریان روشنگری نیازمند استمرار آموزش و آگاهی‌بخشی بود. دانشنامه‌ها به‌عنوان نهادی در عرض مدرسه که بتواند این استمرار در آموزش عمومی را تأمین کند، توانستند چنین نقشی را برعهده گیرند. آنچه در عرصه غرب در جریان روشنگری عملاً اتفاق افتاد، پای گرفتن دانشنامه به‌معنای جدید آن و عملکرد جدی این امر فرهنگی به‌مثابه نهادی برای آموزش عمومی مستمر، تکمیل عملکرد مدرسه و کمک به ارتقای سطح آگاهی در طبقات مختلف جامعه است. در پژوهش حاضر، مسئله اصلی نقش دانشنامه‌ها در آموزش عمومی مستمر و عملکرد آنها در جریان روشنگری، به‌خصوص نزد ملت‌های پیشرو اروپاست و از نظر روش‌شناسی، این مطالعه از جنس تاریخ اندیشه و بهره جوینده از روش‌های این حوزه است. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات دانشنامه‌نگاری؛ دوره 1، شماره 1؛ زمستان 1399؛ صفحه 69-98. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: احقاف نمونه‌ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر #چکیده 🔹واژه ها و یا نامهای ذکر شده در قرآن کریم، می توانند در دوره های مختلف تاریخی، در مقام تعیین مرجع از وضوح بیشتر یا کمتری برخوردار باشند. 🔹 به عنوان مبنایی کلی در رویارویی با متون، انتظار بدوی آن است که برخی از واژه ها یا نامهای یاد شده در قرآن کریم که در صدر اسلام دارای مرجعی واضح بوده اند، به تدریج با دور شدن از آن عصر، با ابهام در مرجع یابی مواجه شده باشند. 🔹 هیچ دور نیست که صحابه و تابعین درباره ی تعیین معنای یک واژه یا مسمای یک نام آگاه بوده باشند، اما به تدریج با دور شدن از عصر آغازین، با از دست رفتن بافت پیرامتنی از وضوح درباره ی واژه ی احقاف روی داده باشد. 🔹 نزد نخستین مفسران، درباره ی احقاف دیدگاه ها، دور از وضوح و پر اختلاف است، در حالی که در سده های بعدی بر وضوح این نام افزوده شده و از احساس ابهام درباره ی مرجع آن کاسته شده است. بر این پایه، مطالعه ی احقاف، می تواند زمینه ی دستیابی به شاخص مناسبی برای مطالعه ی چنین رخدادی در روند تاریخی تفسیر باشد. 🌀 منبع: مطالعات تاریخی قرآن و حدیث؛ تابستان و پاییز 1386 - شماره ی 40 ISC (21 صفحه - از 8 تا 28) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: نظریه دلالت و معنا در آموزه امام صادق علیه السلام #چکیده 🔹باز خوانی بُن مایه‌های نظری در سنت اسلامی و به خصوص آموزه امام صادق علیه السلام به عنوان بنیانگذار مذهب جعفری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، می‌توان گامی ثمر بخش باشد، هم از آن حیث که ما را با ظرفیت‌های موجود در سنت بیشتر آشنا سازد و نیز از آن حیث که بتواند افق‌هایی را در دانش امروزی ما باز کند یا گسترش دهد. در آموزه آن حضرت، معنا همواره در یک فرایند تعاملی شکل می‌گیرد و دائما در گرو دریافت شدن است، دریافتی که برآیند درک متکلم از مخاطب و گزینش دال‌ها متناسب با حال مخاطب است. سطح بنی مخاطبان گامی دیگر در بسط نظریه نزد امام صادق علیه السلام است، که با تأیید بسط معنا بر عهده مخاطب، به تبیین فهم معانی متفاوت از متن پرداخته است. رابطه دو سویه افزون بر سطح گفته پردازی، در سطح گفته نیز قابل تصور است و چنین رابطه ای نه تنها در آموزه‌های امام صادق علیه السلام مورد توجه قرار گرفته و تحلیل شده است؛ رابطه مکملی مهم‌ترین گونه از این دست روابط دو سویه است، که در سخنان آن حضرت به آن پرداخته شده است. با وجود آن که در تعالیم امام صادق علیه السلام، به اقتضای مقام آن حضرت به مثابه امام، مباحث دینی محوریت دارد و انتظار نمی‌رود که موضوعات ادبی و زبان شناختی مستقیما مورد توجه آن حضرت قرار داشته باشد، اما به تناسب فهم متون دینی، مسئله دلالت و معنا در تعالیم آن حضرت موقعیتی مهم داشته است و این امر، اجازه می‌دهد که بتوان یک نظریه دلالت و معنا را از تعالیم آن حضرت باز خوانی کرد. 🌀 منبع: کتاب مبانی و روش اندیشه علمی امام صادق (ع)، فصل دوازدهم، دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول: 1391ش. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: پیجویی ریشه‌های واژه ادب در زبان‌های سامی و آفروآسیایی - «منتشره شده ضمن زندگی‌نامه و خدمات علمی دکتر آذرنوش، 1396ش» #چکیده 🔹استاد دکتر آذرتاش آذرنوش در سال 3131ش مقاله‌ای را با عنوان «ادب» برای جلد هفتم دائره‌المعارف بزرگ اسلامی تأليف کرد که دو سال بعد در آن مجلد به چاپ رسيد. اين مقاله که از تحليلی کم‌نظير برخوردار است، ادب را به عنوان يک انگاره پيچيده و چندوجهی در سده‌های پرتلاطم نخست بررسی کرده و توانسته است با کاوش در کاربردهای انگاره، تصويری تاريخی و صورت‌بندی مبسوط از آن به دست دهد که راهگشای حل بسياری از مفاهيم ترکيبی در تاريخ فرهنگ و علوم اسلامی، از ادبيات تا اخلاق، و از فقه تا تصوف نيز هست. با وجود آن که استاد آذرنوش به نظريات ارائه شده درباره ريشه واژه ‌ادب از سوی پژوهشگران مسلمان و خاورشناسان توجه داده و يکايک آنها را در بوته نقد نهاده است، ولی ريشه‌شناسی واژه در دستور کار آن مقاله نبوده است. در مقاله حاضر کوشش می‌شود تا با کاوش در ريشه‌شناسی واژه، گامی در راستای گسترش بحث طرح شده در آن مقاله سترگ، برداشته شود. 🌀 منبع: کتاب زندگی‌نامه و خدمات علمی دکتر آذرنوش، 1396ش 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: الزامات زبان‌شناختی مطالعات بین رشته‌ای #چکیده 🔹با تکیه بر باور امروزی در علوم مختلف انسانی در خصوص رابطه میان زبان و فکر, گسترش روابط بینازبانی در تماس میان رشته های مختلف علمی, ابزاری برای بسط اندیشه و افق های نگاه است که علوم در اختیار یکدیگر قرار می دهند. بدین ترتیب, حساسیت زبان در ارتباط علوم دریافت می شود و از سوی دیگر, نگرانی ها درباره صدماتی افزایش می یابد که ممکن است در اثر اختلال در روابط بینازبانی به وجود آید. توجه به برخی ویژگی های زبان علمی, مانند تفاوت نهادن میان جنبه های تعیینی و تاریخی, در تنظیم این روابط بسیار حساس و تعیین کننده است و تعیینی انگاشتن مفاهیم تاریخی, یا عکس آن, ممکن است نتایج مخربی را در روابط میان رشته ای داشته باشد. برخی مطالعات زیربنایی, مانند دست یافتن به نوعی تبارشناسی زبانی از زبان های علمی می تواند سلامت و ثمربخشی بیشتر برای مطالعات میان رشته ای را تضمین کند. 🌀 منبع: نشریه: مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، سال:1387، دوره:1، شماره:1 (میان رشته ای: چیستی و مفاهیم)، صفحات :111-135. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: الزامات روش‌شناختی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم (بررسی نمونه محور آثار مرتبط با معناشناسی) #چکیده 🔹 تحقق یک مطالعه میان رشته‌ای صحیح در گرو ایجاد هم سنخی و مجانست میان رشته‌های درگیر در آن است. ایجادِ سه گونه هم سنخی برای چنین مطالعاتی ضروری است: هم سنخی از جهتِ روش، زبان و مبانی معرفت شناختی. ایجاد هم سنخی در این سه جهت می تواند ترکیب و هم گرایی را در مطالعه میان رشته‌ای ایجاد کند. مسلماً هم سنخیِ روشی یکی از مهمترینِ این الزامات محسوب می‌شود. بررسی نمونه محور بخشی از پژوهش‌های میان رشته‌ای در حوزه مطالعات قرآنی سه لازمه روش شناختی را برای ایجاد هم سنخی روشی نشان می‌کند: 1- استفاده از روش‌هایی که در گفتمان علمی خود مقبول واقع شده و حد و مرز و استقلال خود را یافته باشند؛ 2- تنقیح دقیق معنای مورد نظر از روش مورد استفاده و بیان تمایز روش مورد نظر با روش های مشابه و بیان ضرورت استفاده؛ 3- استفاده ارگانیکی از روش مورد نظر به جای استفاده مکانیکی از آن. تحقق این سه ویژگی موجب می‌شود ایجاد زبان مشترک و برقراری گفت وگوی میان رشته‌ای که به حل مسئله و یا فهم بهتر پدیدار منجر می‌شود، به دست آید. 🌀 منبع: نشریه مطالعات قرآن و حدیث سال دهم پاییز و زمستان 1395 شماره 1 (پیاپی 19) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: آزمونی بر خوانش تاریخی روایات قصص: مطالعه موردی داستان اصحاب کهف #چکیده 🔹 در حوزه تفسیر قرآن، یکی از رویکردهایی که به خصوص در سده اخیر اهمیت یافته، تطبیق قصص قرآنی با وقایع تاریخی با تکیه بر روایات است، رویکردی که بر آمده از تحولات مربوط به فهم تاریخ در عصر جدید و نیز چالشها با خاورشناسی است. در مقاله حاضر داستان قرآنی اصحاب کهف به سبب اشتراک بین دو دین اسلام و مسیحیت و منابع گسترده در فرهنگ مسیحی و تصوری که درباره تطبیق آن با وقایع تاریخ روم وجود دارد، به عنوان نمونه ای برای مطالعه انتخاب شده است؛ به ویژه با توجه به اینکه هم در کلیات و هم در مولفه های جزئی هماهنگی بسیاری میان پرداخت داستان در روایات اسلامی و مسیحی وجود دارد. در این مطالعه، با تکیه بر اطلاعاتی که در منابع درباره موطن اصحاب کهف، مدت خواب اصحاب کهف، نام پادشاه جباری که در زمان او به خواب رفتند و نام پادشاهی مومنی که در زمان او از خواب برخاستند کوشش شده است تا امکان تطبیق روایات با قطعیات ذکر شده در قرآن کریم سنجیده شود. به عنوان حاصل مطالعه، نشان داده می شود که با وجود اختلافی که درباره نام پادشاه مومن و اتفاقی که درباره نام پادشاه جبار وجود دارد، آنچه بیش از همه با قطعیات قرآن ناسازگار است، به خواب رفتن اصحاب کهف در زمان دقیانوس است که عموم روایات اسلامی و مسیحی درباره آن شکی به خود راه نداده اند. نتیجه نهایی آن است که کوشش افراطی در جهت تاریخی نگری به قصص قرآنی با تکیه بر روایات، می تواند به برداشتهای خطا از قصص منجر گردد. 🌀 منبع: نشریه مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 49، بهار و تابستان 1390) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: واژۀ قرآنی اَصْنام: خوانش سطور ناخواندۀ مفسران با روی‌کرد ریشه‌شناسی #چکیده 🔹دربارۀ معنای واژۀ قرآنی اصنام و ترجمه‌اش به بُت بدیهی‌انگاری وجود دارد. بااین‌حال، کاوش دربارۀ ریشه و خاستگاه این واژه و مؤلفه‌های معنایی و جایگاه آن در بافت فرهنگی عصر نزول ضروری به نظر می‌رسد. مطالعۀ کنونی برای تحقق این هدف صورت می‌گیرد. از نظر روش‌شناسی، در این پژوهش از روش‌های زبانشناسی تاریخی ـ با تمرکز بر ریشه‌شناسی سامی و سومری ـ و در جهاتی از مطالعه از تحلیل متنیِ قرآن کریم استفاده شده است. به عنوان نتیجه بحث می‌توان گفت که در سابقه زبان‌های سامی واژه صنم به ریشه ص‌ل‌م بازمی‌گردد که با معنایی نزدیک به کاربرد قرآنی مشترک میان بسیاری از آن زبان‌ها ست؛ اما در نهایت، ریشۀ همه این هم‌زادها به واژه‌ای اکدی بازمی‌گردد که در مسیر اشاعۀ خود از طریق آرامی به نَبَطی، و سپس به عربی کهن شمالی راه یافته است. واژۀ مورداشاره در اکدی ریشۀ سامی ندارد و خود از واژه‌ای سومری گرفته شده است؛ واژه‌ای که معنای لغوی و پیشااصطلاحی آن [شیءِ] تراشیده، شکل‌داده‌شده و برساخته است. در زبانِ عربی قرآن تعبیر اَوثان اشاره به بت‌های معمول در جامعۀ مشرکان درون عربستان دارد؛ اما اصنام تداعی‌کنندۀ بت‌هایی ویژه‌تر، با کیفیت چهره‌پردازی‌شده، گاه با ابعاد بزرگ، و گاهی هم ساخته از موادی چون فلز بوده که ساختن‌شان تنها با فناوری و هنرهای موجود در مدنیّت‌های پیرامونی، هم‌چون بین‌النهرین و شام امکان داشته است. 🌀 منبع: مجلۀ پژوهش نامه نقد آراء تفسیری، دوره 5، شماره 9، شهریور 1403، صفحه 214-240 🆔 @ostadpakatchi