﷽ موضوع اولین پرونده ویژه کانال، در مورد «روش های پژوهش دینی» است که با هشتک #روش_پژوهش_دینی منتشر میشود. یکی از مسائل مهمی که در پژوهش های دینی بسیار مورد اهمیت است و به طور خاص در یک قرن اخیر و در پرتو جدی شدن مباحث مربوط به متولوژی و فلسفه علم در مجامع علمی رونق گرفته است، بحث روش شناسی پژوهش های دینی است. روش پژوهش در یک معنای عام به معنای ابزار گردآوری اطلاعات و توصیف و فهم نظریه است اما در یک معنای خاص چه چندین دسته قابل تقسیم است: 💢روش برون دینی: که خود شامل رویکرد های زیر است: 🔰 رویکرد پدیدار شناختی: دین را به عنوان یک پدیده و به لحاظ پدیدارشناسی، هرمنوتیکی، گفتمانی و یا تفهمی مورد بررسی قرار میدهد. 🔰 رویکرد تعلیلی: علل و عوامل پیدایش نظریه دینی اعم از عوامل انگیزشی، مکانیکی، اجتماعی و... را بیان میکند. 🔰 رویکرد استدلالی: به مدلل ساختن باور یعنی تبدیل آن به باور صادق موجه و مدلل میپزازد که خود دارای چهار قسم عقلی، تجربی، نقلی(تعبدی و تاریخی) و حضوی است. 🔰 رویکرد نقدی: به داوری درباره نظریه و مطابقت یا عدم آن با واقع میپردازد. 🔰 رویکرد توصیفی و تحلیلی: این رویکرد عهده دار توصیف گزاره ها و کشف پیش فرض ها و لوازم نظریه ها است و در دین پژوهی برون دینی کمتر به چشم میخورد. 💢روش های درون دینی: که خود شامل رویکرد های زیر میشود: 🔰 مخالفان روش عقلی: که شامل اهل حدیث، اخباریگری و رویکرد عرفانی میشود. 🔰 موافقان روش عقلی: که شامل رویکرد معتزلی، رویکرد اشاعری و رویکرد عقلی امامیه میشود تذکر: دوستان عزیز به این نکته توجه داشته باشند که "هیچ تقسیم‌بندی‌ای در علوم انسانی نمی‌تواند همه افراد و همه دیدگاه‌ها را پوشش دهد، چرا که همواره می‌توان تقسیمات جدیدی را با توجه به تغییرات اجتماعی و علمی ارائه کرد." این موضوع نشان‌دهنده آن است که تقسیمات علمی نه تنها ایستا نیستند بلکه به مرور زمان دستخوش تغییر و بازنگری قرار می‌گیرند آدرس ها: ۱_مقاله جایگاه خطیر علوم انسانی (دکتر احمد احمدی) ، عیار سال چهاردهم بهار 1388 شماره 1 (پیاپی 21) ۱_روش شناسی جریان های دین پژوهی، نویسنده: محمدی، عبدالله ؛ خسروپناه، عبدالحسین ؛ پژوهش و حوزه تابستان و پاییز 1386 - شماره 30 #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🆔@pajoohesh_dini

💢رویکرد پدیدار شناسانه💢 پایه گذار: اولین بار روش و رهیافت «پدیدار شناسانه» توسط ادموند هورسل (ز فیلسوفان آلمانی-اتریشی مهم و تأثیرگذار سده بیستم) پایه گذاری و مطرح شد. تاریخچه پدیدار شناسی: در قرن 19 به بعد و در اثر غلبه تفکر «پوزیتیویسمی» در غرب موجب شد اندیشمندانی همچون «اگوست کنت» تلاش کنند علوم انسانی ( و در ضمن آن دین را) به علوم طبیعی بازگردانند و در کنار این تفکر طبیعت گرا، اصالت تاریخ و فهم هر پدیده در بستر تاریخی خویش نیز پر رونق بود؛ در این هنگام هوسرل که نتیجه اصالت تاریخ و طبیت را نسبی گرایی میدانست، با اینگونه تحول های افراطی مقابله نمود و معتقد بود ارجاع امور به طبیعت، تاریخ و... باعث میشود از شناخت حقیقت آن پدیده محروم شویم و در مقابل باید به شناخت خود پدیده ها و توصیف مستقیم آن ها بپردازیم و از همین جهت باید تمام پیش فرض های غیر انتقادی خودمان را که مانع از فهم کامل و جامع پدیده هاست کنار بگذاریم. پدیدارشناسی دینی: با این توضیح روشن شد که پدیدار شناسی دینی هم به دنبال آن است که بجای بحث از تبیین و تکوین باور های دینی، به وصف پدیده ها و نگرش های دینی و ویژگی های آگاهی که در دینداران یافت میشود بپردازد؛ پدیدار شناسی دینی با تبیین علّی و علمی گزاره های دینی مخالف است و از توصیف ماهیت پدیده های دینی حمایت میکند. پدیدارشناسی دینی دارای دو رویکرد کلان است: ۱_ رویکرد کلاسیک که همان رویکرد متاثر از هورسل است که ویژگی مهم آن، این است که دین را به آگاهی دینی و مومنانه تحویل میبرد و مدعی امکان مطالعه بی طرفانه نسبت به امور دینی فراهم است. این نوع از پدیدار شناسی تاریخی خود را به عنوان یک «من» فراتاریخی و فرهنگی می انگارد تا به دور از این پیش فرض ها دین را تبیین کند. ۲_ رویکرد هرمنوتیک: این رویکرد میگوید نمیتوان فارغ از بستر فرهنگی، اجتماعی یا تاریخی به فهم دین پرداخت فلذا به این رویکرد با نشانه شناسی و با بررسی متون هر دین به پژوهش در این باره میپردازد. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ ملاحظات و انتقادات عمده به این رویکرد: 🔰 نگاه دین شناسی پدیدار شناسانه مبتنی بر مبانی معرفت شناسانه غربی فهمی کاملا متفاوت از دین در تراث و سنت شرقی ارائه میدهد و از این جهت در موارد متعددی مورد نقد واقع میشود: ۱_ استفاده از روش پدیدار شناسی در جامعه شناسی، روان شناسی و... شاید امری ممکن باشد اما بر سر به کار بستن این رویکرد در رابطه با دین اختلاف مبنا وجود دارد چرا که پدیدارشناس قصد دارد از همان ابتدای تحقیق خود را در حالت تعلیق قرار دهد فلذا از دین صرفا پدیدار هایی باقی میماند که مورد بررسی قرار میگیرند و این در حالی است که دین در سنت شرقی و خصوصا اسلامی امری فراتر از زبان و آگاهی انسان است. ۲_ پدیدار شناسی دینی به لحاظ مبانی برخواسته از مدرنیته، از خارج به ایمان مومنان نظر کرده و از این حیث کاملا سکولار است و این در حالی است که در سنت های دینی پدیدار های دینی از نظر مومنان دلالت بر واقعیتی خاص دارند. ۳_ در پدیدارشناسی هرمنوتیک امکان دستیابی به یقین و اظهارنظر قطعی درباره پدیده های دینی وجود ندارد و این با ادعای مومنان در تناقض است. ۴_ در پدیدارشناسی کلاسیک واقعیتی فراتر از آگاهی مومن برای دین وجود ندارد، در پدیدار شناسی هرمنوتیک نیز اگر چه میتوان چنین واقعیتی در نظر گرفت لکن این واقعیت به تعداد مومنان و ادیان متفاوت است که هر دوی این ها مورد انکار مومنان است. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ تاریخچه اجتهاد جمعی در تراث تشیع 1 تعریف: اجتهاد در اصطلاح به تلاش مجتهد برای رسیدن به احکام شرعی اطلاق میشود؛ این مقوله، اگرچه در فقه شیعه به صورت سنتی عمدتاً مبتنی بر اجتهاد فردی بوده است، اما با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و پیچیدگی‌های مسائل نوین، نیاز به اجتهاد جمعی در حوزه‌های مختلف مطرح شده است. اجتهاد جمعی به معنای همکاری و همفکری گروهی از فقها برای استنباط احکام شرعی و حل مسائل جدید فقهی است. 🔰تاریخچه اجتهاد جمعی در تراث شیعه: در برخی دوره‌ها و در موضوعات پیچیده و مرتبط با مسائل اجتماعی، فقها به همفکری و مباحثه گروهی نیز توجه داشته‌اند. 💢 صفویه: در دوره صفویه، برای نخستین بار تشیع به‌عنوان مذهب رسمی حکومت انتخاب شد و نیازهای حکومتی و اجتماعی جدیدی به وجود آمد که نیازمند احکام شرعی و قوانین جدید بود. شاهان صفوی برای حل این مسائل، از فقها برای تنظیم قوانین شرعی حکومتی دعوت کردند. یکی از مهم‌ترین این موارد، ایجاد مجلس علما بود که توسط شاه عباس اول پایه‌گذاری شد. در این مجالس، فقهای بزرگ برای بحث و بررسی احکام فقهی که به نیازهای حکومتی و اجتماعی جدید پاسخ می‌داد، گرد هم می‌آمدند. به طور خاص در موضوع مالیات و دیه، شاه عباس اول با همکاری فقهایی مانند شیخ بهائی و محقق کرکی، جلساتی برگزار کرد که نتیجه آن تطبیق اصول شرعی با نیازهای اقتصادی و سیاسی آن زمان بود. این جلسات به شکل‌گیری نظام مالی و اقتصادی جدیدی مبتنی بر فقه شیعه منجر شد که به مشکلات مالیاتی مردم و دولت پاسخ می‌داد. منابع: ✓تاریخ تشیع در ایران از صفویه تا معاصر" - مؤلف: رسول جعفریان، جلد 2، صفحه 87 ✓حسن‌بیگ روملو، "احسن‌التواریخ"، جلد 1، صفحه 209. 💢 قاجار: در دوران قاجاریه، در زمان حمله روس‌ها به ایران، مسائل مهم سیاسی و نظامی جدیدی به وجود آمد که دولت قاجار به‌تنهایی قادر به حل آن نبود. شاهان قاجار برای مشروعیت بخشیدن به دفاع از کشور و اعلام جهاد، از فقهای برجسته کشور دعوت به عمل آوردند. یکی از مهم‌ترین نمونه‌های این اجتهاد جمعی در زمان جنگ‌های ایران و روسیه رخ داد. به طور خاص در جنگ‌های اول و دوم ایران و روسیه، دولت قاجار برای اعلام حکم جهاد علیه نیروهای روس، از فقهای بزرگ مانند میرزا مسیح مجتهد استرآبادی و شیخ جعفر کاشف‌الغطاء مشورت خواست. این فقها در جلسه‌ای مشترک جمع شدند و پس از بررسی شرایط، حکم جهاد را صادر کردند. این حکم جهاد به حمایت مردمی از دولت قاجار منجر شد و مردم با فتوای این فقها به جنگ با روسیه پیوستند. منابع: ✓جنگ‌های ایران و روسیه و پیامدهای آن بر فقه شیعه" - مؤلف: عباس امانت، جلد 1، صفحه 172 ✓شمس‌الملوک مصاحب، "تاریخ ایران در دوران قاجار"، صفحه 214. 💢 جمهوری اسلامی: فقهای شورای نگهبان: در این نهاد، فقهاء به‌صورت گروهی نظارت بر مصوبات مجلس دارند و نظرات فقهی را به صورت اجماعی ارائه می‌دهند. #پرونده_ویژه #اجتهاد_جمعی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

تاریخچه اجتهاد جمعی در تراث تشیع ۲ 🔰نمونه‌های عملی اجتهاد جمعی: 💢کمیته های فقهی: در نهاد هایی که با چالش های فقهی متفاوتی مواجه هستند، کمیته هایی تحت عنوان کمیته و مجمع فقهی برای حل این مشکلات در نظر گرفته شده است مانند: کمیته فقهی بورس، کمیته فقهی بانک مرکزی، کمیته فقهی پزشکی قانونی و... 💢برخی موسسات در حوزه علمیه حوزه‌های علمیه قم: در حوزه علمیه قم، برخی مؤسسات پژوهشی مانند مرکز فقهی ائمه اطهار و مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی به‌صورت گروهی به تحقیق و اجتهاد در مسائل نوین فقهی می‌پردازند. 💢انجمن‌های علمی حوزه: انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم نیز در بسیاری از موارد تلاش کرده‌اند تا با ایجاد گروه‌های علمی، به‌صورت اجتهاد جمعی به حل مسائل فقهی بپردازند. 🔰 اجتهاد جمعی در بیان فقها و مراجع تقلید: آیت الله بروجردی، شهید آیت الله صدر، آیت الله خویی از جمله فقهای بزرگی هستند که در آثارشان به لزوم اجتهاد جمعی در مورد برخی مسائل اشاره کرده اند. منابع: فلسفتنا، صفحه 103 اقتصادنا، صفحه 47 نهایة الافکار، جلد 1، صفحه 145 مجله حوزه، شماره 15، صفحه 37 #پرونده_ویژه #اجتهاد_جمعی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini