روزنگار 28 آبان‌ماه روز شهریور از ماه آذر/ فروپاشی صفویان در اصفهان

امروز روز شهریور از ماه آذر 3762 زرتشتی، دوشنبه بیست‌وهشم آبان‌ماه 1403 خورشیدی، هجدهم نوامبر 2024 میلادی photo 2024 07 10 20 52 16 فرازهایی از پیام اشو زرتشت: از آنانی باشیم که زندگی را تازه و جهان را آباد می‌سازند. (هات ۳۰ بند ۹) ——————————- * ————————– شهریورشهریور: – چهارمین روز از هر ماه سی روزه در گاه‌شماری زرتشتیان، «شهريور» نام دارد. – در آیین زرتشتی، با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد) روز آغاز می‌شود. – شهریور در اوستا به گونه “خشترَه وَئیریَه” آمده است که در گویش پارسی شهریور گفته می‌شود. – واژه‌ خشترَه وَییریَه به چمار(معنی) پادشاهی و سروری مینوی و پادشاهی بر خویشتن است. – آرمان زرتشت چنین است که مردم جهان در راه برقراری فرمانروایی راستی و درستی به تلاش و کوشش بپردازند. چون با برقراری سروری راستین است تا هر کسی توانایی خواهد داشت تا بر دروغ و تباهی درون خویش چیره شود و راستی را جایگزین نادرستی کند. – شهریور که به چم «شهریاری و نیرومندی مینوی» بوده درجهان مادی از فلزات پاسداری می کند. اینگونه شهریاری از اشا (هنجار هستی) سرچشمه دارد و همه‌ جهان را دربر می‌گیرد. – گل نماد این روز گل ریحان است. —————————- * —————————– Portrait of a ruler by Mohammad Zaman نگاره شاه سلطان حسین اثر محمد زمان ۱۱۰۶ مهی. فروپاشی صفویان در اصفهان شاه سلطان حسین یا شاه حسین یکم (۱۰۴۷ – ۲۴ آبان ۱۱۰۱ خورشیدی/ اکتبر ۱۶۶۸ – ۱۵ نوامبر ۱۷۲۶ م) نهمین پادشاه ایران صفوی بود. او فرزند و جانشین شاه سلیمان یکم بود و به مدت ۲۹ سال فرمانروایی کرد. شاه سلطان حسین با بپاخیزی افغان‌ها به رهبری محمود افغان و از دست رفتن اصفهان در سال ۱۱۰۱ خورشیدی به پایان رسید. این روزنگار به بررسی رویدادهای مهم در تاریخ شورش میرویس، پایان صفویان و تحولات در قندهار می‌پردازد. نوامبر 1699 (1078 هجری خورشیدی) میرویس، بزرگِ قندهاری‌ها، پس از رنج سفر به اصفهان برای ابراز گلایه از جور و ستم عبدالله خان حکمران اعزامی دولت صفویان، موفق به دیدار شاه سلطان حسین نمی‌شود و با دست خالی به قندهار بازمی‌گردد. او سران طوایف ناحیه را به باغ خود دعوت کرده و مشاهدات خود از ضعف در ارکان دولتی، فساد اداری و چاپلوسی در دربار صفویان را بیان می‌کند. میرویس می‌گوید که شاه در محاصره عده‌ای کوتاه‌نظرِ آزمند است و کسی نمی‌تواند حتا برای دادخواهی به او دسترسی یابد و احکام انتصابات خرید و فروش می‌شود. وی به این نتیجه می‌رسد که راه دیگری جز برخاستن خودشان وجود ندارد. این سخنانِ میرویس، بذر شورش را کاشته و ظرف دو سال، شورش از زمین سر بر می‌آورد. گماردن گرگین خان شاه سلطان حسین، مساله قندهار را با یک انتصاب نابجا پیچیده‌تر می‌کند. وی به سفارش درباریان ناآگاه، گرگین‌خان گرجی را به حکمرانی قندهار می‌گمارد. گرگین خان، با ناآشنایی با آداب و رسوم پشتون‌ها، با خشونت تمام شورش‌ها را سرکوب می‌کند و میرویس را به عنوان عامل فتنه به اصفهان تبعید می‌کند. میرویس در مدت اقامت در اصفهان، بیش از پیش به ضعف نفس شاه سلطان حسین پی می‌برد و اجازه حج می‌گیرد. او در مکه، از برخی روحانیان سنی فتواهای جنگ با حاکم شیعه را به دست می‌آورد. پس از بازگشت به اصفهان، میرویس توجه همگان و شاه سلطان حسین را جلب می‌کند و اجازه بازگشت به قندهار را به دست می‌آورد. میرویس پس از بازگشت به قندهار، فتواهای روحانیون سنی را به سران طوایف نشان می‌دهد و قتل گرگین خان را مباح می‌داند. او با نیرنگ، گرگین خان را به باغ خود دعوت کرده و او را به قتل می‌رساند. شورش میرویس موفق می‌شود و قندهاری‌ها به ضدیت با دولت ایران می‌پردازند. پس از مرگ میرویس در سال 1711 میلادی، برادرش میرعبدالله (پدر اشرف افغان) جانشین او می‌شود. میرعبدالله به کرمان یورش می‌برد و موفق به تصرف کرمان نمی‌شود. شاه بی‌خرد لطفعلی‌خان را معزول می‌کند و این خبر به گوش میرعبدالله می‌رسد و او به کرمان می‌تازد و این شهر را متصرف می‌شود. میرعبدالله در سال 1725 میلادی با 25 هزار تن به کرمان یورش می‌آورد و سپس رهسپار اصفهان می‌شود. وی موفق به تصرف یزد نمی‌شود، اما اصفهان را در 12 اکتبر 1722 میلادی تصرف کرده و به فرمانروایی صفویان پایان می‌دهد. اشرف میرعبدالله در سال 1724 به دست پسر عمویش اشرف کشته می‌شود. اشرف با قتل میرعبدالله انتقام خون پدرش را می‌گیرد. فرمانروایی اشرف نیز در سه جنگ به دست نادرشاه برچیده می‌شود. نادرشاه در سال 1737 قندهار را تصرف می‌کند و شهری به نام نادری‌آباد در مجاورت آن می‌سازد. بزرگان شورش‌کننده به مازندران تبعید می‌شوند. احمدخان ابدالی (دُرّانی) از افسران ارتش نادرشاه، پس از قتل نادر در کودتای زوئن 1747 قوچان، به قندهار بازمی‌گردد و اعلام استقلال می‌کند. ——————————- * —————————- یادروز 28 آبان‌ماه:

برکناری “اميركبير” صدراعظم “ناصرالدين شاه” در پی بدگويی دشمنان داخلی و خارجی. (۱۲۳۰ خورشیدی) امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه، به دلیل بدگویی دشمنان داخلی و خارجی برکنار شد. با آغاز پادشاهی ناصرالدین شاه، امیرکبیر به صدارت اعظمی دست یافت و به رتق و فتق امور کوشید. استقلال نظر و خدمات عمومی و به طور کلی، سیاست داخلی و خارجی امیرکبیر که در جهت منافع و مصالح کشور بود، در محیط دربار قابل قبول و مورد پسند نبود و برای متوقف کردن امیرکبیر دست به هر کاری زدند ولی چون او را مستقل یافتند، اتهامات زیادی را به صورت شایعه به او وارد ساختند. ناصرالدین شاه در ابتدا به این بدگویی‌ها توجهی نمی‌کرد. اما توطئه ادامه یافت و شاه که هنوز بیست سال هم نداشت به امیر سوءظن پیدا نمود و او را عزل نمود. لایحه دولت مبنی بر واگذاری اجازه انتشار اسکناس به هیئت نظارت اندوخته اسکناس به تصویب مجلس رسید. (۱۳۲۱ خورشیدی) دولت وقت شوروی نسبت به رد قرار داد امتیاز نفت شمال به آن کشور در مجلس، به دولت ایران اعتراض کرد. (۱۳۲۶ خورشیدی) دولت ایران در قراردادی نه سیلو از شوروی خریداری کرد. (۱۳۴۹ خورشیدی) اولین موافقت‌نامه و قرارداد همکاری‌های انرژی اتمی ایران با فرانسه امضا شد. (۱۳۵۳ خورشیدی) درگذشت احمد علی سپهر معروف به مورخ‌الدوله. (۱۳۵۴ خورشیدی) مورخ‌الدوله، از رجال سیاسی ایران از اواخر عهد قاجاریه تا اواسط عصر پهلوی است، اما بیشتر آوازه‌ی او برای کتاب‌ها و نوشته‌های تاریخی است و شاخص‌ترین آثار او کتاب “ایران در جنگ بزرگ” است که از منابع دست اول پیرامون اوضاع ایران در دوران جنگ جهانی اول به شمار می‌آید. تاسیس جبهه ملی چهارم. (۱۳۵۶ خورشیدی) در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، محمدرضا شاه پهلوی، فضای باز سیاسی جدید خود را اعلام کرد، جبهه ملی چهارم با پیشگامی شاپور بختیار، با عنوان اتحاد نیروهای جبهه ملی ایران و همکاری سه حزب ایران، حزب ملت ایران و جبهه سوسیالیست‏‌های نهضت ملی ظاهر شد. بختیار، سرکرده این جبهه در اواخر رژیم پهلوی، به نخست وزیری دست یافت ولی با پیروزی انقلاب، مدتی بعد، از هم پاشید. درگذشت ملکشاه اول بزرگترین سلطان سلجوقی و فاتح آناتولی بود که به دنبال پیروزی پدرش، آلب ارسلان، در نبرد ملازگرد امپراتوری بیزانس را از آناتولی بیرون راند. وی برادرزادهٔ سلطان طغرل، بنیان‌گذار سلسله سلجوقی، است. ملکشاه پادشاهی یکی از بزرگترین امپراتوری‌های تاریخ ایران را بر عهده داشت. ماندگارترین میراث وی، تنظیم “تقویم جلالی” است که به نام او و توسط گروهی از ریاضی‌دانان برجستهٔ آن زمان به سرپرستی عمر خیام انجام گرفت. (1092 میلادی) درگذشت فرانتس شوبرت آهنگ‌ساز نامی اتریشی. (1828 میلادی) در جریان نخستین جنگ بالکان، صرب‌ها شهر “بیتولا” را تصرف کردند و با این رویداد، مقدونیه پس از ۵ قرن از دست امپراتوری عثمانی خارج شد. (1912 میلادی) سنای آمریکا قراردادهای پایان جنگ جهانی اول معروف به پیمان ورسای را رد کرد. (1919 میلادی) دولت وقت ایران، پادشاهی “محمد نادرخان” بر افغانستان مستقل را به رسمیت شناخت. افغانستان بیش از دو هزار سال بخش خاوری ایران زمین (پرشیا) را تشکیل می‌داد. دولت لندن این بخش را از ایران جدا کرد و نامش را افغانستان گذارد. (1929 میلادی) افغانستان عضو سازمان ملل شد. (1946 میلادی) انور سادات رییس جمهوری وقت مصر وارد اسرائیل شد. وی نخستین رئیس یک کشور عربی بود که به دعوت دولت اسرائیل به این کشور رفت. (1977 میلادی) مرگ گوستاو هوزاک رییس جمهور کمونیست چکسلواکی. (1991 میلادی) روز ملی موناکو. کشور شاهزاده‌نشین موناکو، با ۱.۹۵ کیلومتر مربع وسعت در جنوب اروپا، در کنار دریای مدیترانه، واقع شده است. جمعیت موناکو ۳۱,۷۰۰ نفر است که بیشتر فرانسوی و عمدتاً کاتولیک می‌باشند. زبان رسمی فرانسوی و پایتخت آن، شهر “موناکو” و واحد پول آن “یورو” است که جایگزین “فرانک” شده است. نظام سیاسی حاکم بر موناکو مشروطه سلطنتی است.

وَغ‌وَغ ساهاب کتابی است به طنز نوشتهٔ صادق هدایت و مسعود فرزاد که اوضاع اجتماعی، سیاسی، و ادبی زمان نوشته شدنش را به تصویر می‌کشد. وغ‌وغ ساهاب به صورت مجموعه‌ای از «قضیه»ها نوشته شده‌است که هر قضیه به موضوع خاصی می‌پردازد. بعضی از این قضیه‌ها به قلم صادق هدایت و برخی به قلم مسعود فرزاد است. موضوع این «قضیه»‌ها متنوّع است و از مسخره‌کردن ادبای کهنه‌پرست و پول‌پرستی یهودیان گرفته تا عقاید فروید و سینماهای خیابان لاله‌زار را شامل می‌شود. کتاب سرشار از غلط‌های عمدی املایی است و مثلاً در مواردی «قضیه» را به شکل «غزیه» و «مثلا» را به شکل «مثلن» می‌نویسد.

کتاب صوتی ووغ ساهاب ق 1

ادامه کتاب های زبان شناسی

کتب جغرافی

روزنگار 29 آبان‌ماه روز سپندارمزد از ماه آذر/ بازگشت مرزهای تاریخی صفوی

امروز روز سپندارمَزد از ماه آذر 3762 زرتشتی، سه‌شنبه بیست‌ونهم آبان‌ماه 1403 خورشیدی، نوزدهم نوامبر 2024 میلادی گات ها1 فرازهایی از پیام اشو زرتشت: خشم و نفرت را از خود دور کنید. پروانه ندهید اندیشه‌هایتان به خشونت و ستم گرایش پیدا کند. به منش پاک و مهر و محبت دلبستگی نشان دهید، رادمردان پاک‌سرشت برای گسترش اشا و درستی، هواخواهان راستی را به سوی منزلگه راستان و پاکان است، رهبری خواهند کرد. (هات ۴۸ بند ۷) —————————— * ——————————- سپندارمزدسپندارمَزد: – پنجمین روز از هر ماه سی روزه در گاه‌شماری زرتشتیان، «سپندارمَزد» نام دارد. – در آیین زرتشتی، با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد) روز آغاز می‌شود. – این واژه در اوستا، سپنته آرمیتی (=سپندارمذ) است. به چم (معنی) پاکدلی و یکرنگی. مهر و فروتنی. آرامش و آرمان پاک است. – در گویش پارسی واژه سپنتَه آرمَئیتی به اسفند (اسپند) رسیده است. واژه‌ی آرمئیتی برابر واژه Aramato ودایی است. – سپنته آرمئیتی به‌گونه‌ی بانو است و نماد مهروزی، عشق، فروتنی و باورمندی است. در اوستا «سپنته آرمئیتی» و به چم بردباری و فروتنی و آرمان سپند است. این امشاسپند در جهان مینوی نماد بردباری، شکیبایی و از خودگذشتگی‌ است و در جهان مادی نگهبانی از زمین را بردوش دارد. – خویشکاری سپندارمذ، خرم، پاک، آباد و بارور نگه داشتن زمین است. خشنودی سپندارمذ هنگامی فراهم می‌شود که زمین پاک بماند، کشت و کار شود یا کارایی نیک‌داشته باشد. —————————– * ————————– نقشه ایران ۱۷۴۷ scaled 1 ایران صفوی پیمان‌نامه “نصوح پاشا” میان ایران و عثمانی. (1612 میلادی) پیمان‌نامه “نصوح پاشا” یا پیمان‌نامه “دوم استانبول”، میان فرمانروایی صفوی و عثمانی نوزدهم نوامبر ۱۶۱۲ بسته شد. این پیمان‌نامه یکی از مهم‌ترین پیمان‌های صلح در تاریخ روابط ایران و عثمانی است که تاثیرات زیادی بر مرزها و ثبات منطقه داشت. به موجب این پیمان‌نامه، مناطقی که به‌طور موقت در جنگ‌های ۱۵۷۸ تا ۱۵۹۰ میلادی به دست عثمانی افتاده بود، به ایران بازگردانده شدند. این مناطق شامل گرجستان، آذربایجان و دیگر سرزمین‌های گسترده‌ی قفقاز بودند. پیمان‌نامه “نصوح پاشا” بر اساس مفاد صلح “آماسیه” که در سال ۱۵۵۵ میلادی میان ایران و عثمانی بسته شده بود، مرزهای جدیدی را نشان داد و به این ترتیب، سرزمین‌های بازگردانده شده به ایران به‌طور رسمی به خاک ایران پیوست. عثمانی پذیرفت تا سرزمین‌های اشغال‌شده را به ایران بازگرداند. مرز میان دو کشور به همان مرز تعیین‌شده در پیمان آماسیه (۱۵۵۵) بازگشت. این پیمان به بازگشت آرامش و ثبات در مرزهای بین ایران و عثمانی کمک کرد و دوره‌ای از صلح و بازسازی را برای هر دو فرمانروایی به ارمغان آورد. با انعقاد این پیمان، صفویان توانستند مرزهای شرقی خود را تقویت کنند و به توسعه و بهبود اوضاع داخلی بپردازند. حکومت صفویان پذیرفت تا سالانه ۲۰۰ بار ابریشم (۵۹۰۰۰ کیلوگرم) را به‌عنوان خراج به عثمانی بدهد. پس از ۳ سال شاه عباس از انجام این شرط خودداری کرد که این کار آغاز جنگی دیگر و تحمیل شدن پیمان سراب به عثمانی‌ها را به دنبال داشت. مسیر حج برای زائران ایرانی از عراق به سوریه گسترش یافت. پیامدها این عهدنامه نخستین عهدنامه‌ای بود که در آن امپراتوری عثمانی حاضر به پس دادن زمین‌های اشغال‌کرده شده بود. در واقع این عهدنامه موفقیت بزرگی برای شاه عباس به حساب می‌آید و آوازه‌ی صفویان را گسترده‌تر کرد. پس از آن در سال ۱۶۱۶ فتح تفلیس و نبرد گوگجه روی می‌دهد. پیمان‌نامه “نصوح پاشا” نشان‌دهنده توانایی دیپلماتیک و نظامی صفویان در دفاع از مرزهای خود و حفظ حاکمیت ایران در برابر تازش برون‌مرزی بود. این پیمان نمونه‌ای از تلاش‌های مستمر برای پاسداشت استقلال و تمامیت ارضی ایران در درازای تاریخ است. ————————— * ———————— یادروز 29 آبان‌ماه: دروز “غلامرضا رشید یاسمی” نامور به “رشید یاسمی”، نویسنده، مورخ، مترجم و شاعر معاصر. (زاده ۲۹ آبان ۱۲۷۵ کرمانشاه – درگذشته ۱۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ تهران) “مهدی‌قلی هدايت” رییس‌الوزرا، وزيران خود را به مجلس معرفی کرد. (۱۳۰۷ خورشیدی) درگذشت “حسن پيرنيا” نامور به “مشيرالدوله” نخست‌وزیر قاجار، سیاستمدار و نویسنده کتاب ایران باستان. (زاده سال ۱۲۵۱ نایین – درگذشته ۲۹ آبان ۱۳۱۴ تهران) زادروز “محمد علی سپانلو”، شاعر، نویسنده، مترجم و منتقد ادبی. (۱۳۱۹ خورشیدی) پس از پالایش دستگاه قضایی ایران، از سوی “دکتر مصدق” دیوان عالی ایران با ترکیب تازه آغاز به کار کرد. (۱۳۳۱ خورشیدی) پیوستن ایران به پیمان بغداد موسوم به “سنتو”. (۱۳۳۴ خورشیدی) دولت ایران، قدرتمندترین ارتش قاره آسیا، ۴۸۰۰ میلیون تومان از دولت انگلستان موشک‌های زمین به هوای هدایت‌شونده خریداری نمود. (۱۳۵۵ خورشیدی)

درگذشت “منوچهر آتشی” شاعر، روزنامه‌نگار، مترجم و منتقد، معروف به نیمای جنوب. (زاده ۲ مهر ۱۳۱۰ بوشهر – درگذشته ۲۹ آبان ۱۳۸۴ تهران) روز جهانی “کودک”. آغاز سلطنت “اردوان پنجم”، آخرین پادشاه دودمان اشکانیان. (216 میلادی) پس از مرگ “بلاش چهارم” معروف به “اشک بیست و هفتم”، دو پسر او به نام‌های “بلاش پنجم” و “اردوان پنجم” مدعی سلطنت شدند. این دو برادر مدت‌ها با یکدیگر در جنگ و ستیز بودند تا اینکه “اردوان پنجم” در این روز با عنوان “اشک بیست و نهم” بر تخت سلطنت تکیه زد. علی‌رغم تلاش فراوان “اردوان” برای نجات سلسله اشکانی، بر اثر مشکلات عدیده‌ای که بر کشور حاکم بود، روزنه امیدی برای بقای امپراتوری اشکانیان نماند. همچنین بر اثر انحطاط و ضعفی که در دولت مرکزی اشکانی پدید آمده بود، “اردشیر بابکان”، یکی از امیران پارس، بر “اردوان” شورید و حکومت ۴۷۶ ساله اشکانیان را در سال ۲۲۴ میلادی سرنگون کرد. اعلان جنگ ایران به روم شرقی و تصرف شهر “تئودوراپولیس”. (502 میلادی) دولت وقت ایران در زمان پادشاهی “قباد ساسانی” به دولت روم شرقی (قسطنطنیه) اعلان جنگ داد. این اعلان جنگ پس از سه اخطار پی‌درپی به دولت روم که در رعایت تعهداتی که به موجب پیمان صلح سال ۴۴۲ میلادی میان “یزدگرد دوم” و “تئودور” منعقد شده بود تعلل کرده است، صادر شد. در پی صدور این اعلان جنگ، واحدهای ارتش ایران چند منطقه از قلمرو رومیان ازجمله شهر “تئودوراپولیس” را تصرف کردند که “آناستازیوس” امپراتور تازه روم درخواست ترک مخاصمه کرد. “زومبی” رهبر بردگان فراری برزیل اعدام شد. نام او و قهرمانی‌هایش زنده ماند و در قرن بیستم قهرمان ملی برزیل و آزادیخواهان جهان و روز اعدام او یک روز ملی برزیل شد. (1695 میلادی) درگذشت “رابرت اوون” اسکاتلندی فرضیه‌پرداز و مبتکر “سوسیالیسم تعاونی”. (1858 میلادی) مرگ “لئو تولستوی” نویسنده بلندآوازه روسی. (1910 میلادی) در جریان جنگ جهانی دوم و نبرد روستوف، نیروهای آلمانی در طی عملیات بارباروسا شهر “روستوف نا دونو” در شوروی را به تصرف خود درآوردند. (1941 میلادی) آغاز محاکمه رهبران جنایتکار جنگ جهانی دوم در دادگاه “نورنبرگ”. (1945 میلادی) مرگ “بندتو كروچه” بزرگ‌ترین فیلسوف معاصر ایتالیا. (1952 میلادی) ساخت اولین هواپیما با نیروی محرکه خورشیدی توسط یک گروه علمی زیر نظر “دکتر پال مک گریدی”. (1980 میلادی) آغاز ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی در مدار زمین با همکاری بیش از ۱۵ کشور. (1988 میلادی)