.

.

.

.

.

.

بسمه تعالی ✍ کتب روایی ایی که در مرحله سوم از آنها استفاده می شود، ۲۵ کتاب است. ⚠️ توجه: 📌اولا؛ گاهی به کتبی غیر از این کتاب استناد می شود. 📌ثانیا؛ گاهی یک روایتی در همه این کتب روایی وجود ندارد. بلکه در برخی از این کتب وجود دارد. 📌ثالثا؛ این کتب روایی رو به سه دسته، دسته بندی میکنیم؛ (البته توجه باشد که ترجیحی بین کتب هر دسته نیست) 📚 کتب دسته اول، ۴ تاست و عبارتست از؛ ۱- الکافی ۲- من لایحضر الفقیه ۳- تهذیب الاحکام ۴- الاستبصار 📚 کتب دسته دوم، ۱۵ تاست و عبارتند از؛ ۵- وسائل الشیعة ۶- هدایة الامّة ۷- الفصول المهمّة ۸- الوافی ۹- بحار الانوار ۱۰- عوالی اللئالی ۱۱- قرب الاسناد ۱۲- المحاسن ۱۳- الجعفریات ۱۴- مسائل علی بن جعفر علیه السلام ۱۵- علل الشرائع ۱۶- دعائم الاسلام ۱۷- تحف العقول ۱۸- عیون اخبار الرضا علیه السلام ۱۹- المقنع 📚 کتب دسته سوم، ۶ تاست و عبارتند از؛ ۲۰- کامل الزیارات ۲۱- النوادر اشعری ۲۲- النوادر راوندی ۲۳- کتاب الغیبة ۲۴- الخصال ۲۵- الفقه المنسوب الی الامام الرضا علیه السلام 🔺 توجه باشد که هر یک از این کتب بصورت اختصار درمودش بیان می شود؛👇

📘 ۱- کتاب الکافی 👳‍♂ محمد بن یعقوب بن اسحاق 📰 مشهور به کُلینی ملقّب به ثقة الاسلام ☀️ متولد حدود ۲۵۵ قمری ⚰متوفای ۳۲۹ قمری ✍ توضیح مختصر؛ کافی مشتمل بر سه قسمت اصول و فروع و روضه است؛ اصول کافی به روایات اعتقادی، فروع آن به اخبار فقهی و روضه کافی به تاریخ می پردازد.

📘 ۲- کتاب من لایحضره الفقیه 👳‍♂ محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی 📰 مشهور به شیخ صدوق (صدوق دوم) ☀️ متولد ۳۰۵ قمری ⚰ متوفای ۳۸۱ قمری ✍ توضیح مختصر؛ من لایحضره الفقیه مجموعه روایات اهل بیت (علیهم السلام) درباره مسائل فقهی و احکام شرعی است و شیخ صدوق در این کتاب روایات فقهی را که از دیدگاه خود صحیح و معتبر بوده جمع‌آوری نموده است. شیخ صدوق چهار ویژگی برای این کتاب در مقدمه‌اش یادآور شده که عبارتند از: ۱- آنچه در این کتاب است فتواهای اوست. ۲- آنچه در این مجموعه است از نظر او صحیح است. ۳- محتوای این کتاب به اعتقاد او حجت میان او و پروردگارش است. ۴- تمام آنچه در این کتاب است از کتاب‌های مرجع و مشهور و قابل اعتماد استخراج شده است.

📘 ۳- کتاب تهذیب الاحکام 👳‍♂ محمد بن حسن بن علی بن حسن 📰 مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه ☀️ متولد ۳۸۵ قمری ⚰ متوفای ۴۶۰ قمری ✍ توضیح مختصر؛ این مجموعه حدیثی، حاوی روایات فقهی و احکام شرعی است که از اهل بیت(علیهم السلام) روایت شده است. شیخ طوسی این کتاب را در شرح و توضیح کتاب المقنعه اثر شیخ مفید نگاشته است. البته شیخ طوسی باب‌های مرتبط با اصول اعتقادات را که در مقدمه المقنعه صدوق آمده در تهذیب شرح نکرده است؛ زیرا هم طولانی می شده وهم غرض شیخ طوسی در تهذیب شرح اصول اعتقادی نبوده است.

📘 ۴- کتاب الاستبصار 👳‍♂ محمد بن حسن بن علی بن حسن 📰 مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه ☀️ متولد ۳۸۵ قمری ⚰ متوفای ۴۶۰ قمری ✍ توضیح مختصر؛ کتاب الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار مشهور به استبصار، مشتمل بر احادیث فقهی است و مختصرتر از تهذیب الاحکام است. ترتیب ابواب الاستبصار بدین صورت است که دو جزء نخست آن (بخش اول و دوم) به مباحث عبادات (به جز جهاد) و جزء اخیر (بخش سوم) به دیگر ابواب فقهی مانند عقود، ایقاعات، احکام تا حدود و دیات اختصاص داده شده است. شیخ طوسی در دو جزء نخست تقریبا این احادیث را با اسانید آن‌ها ثبت و ضبط کرده است اما در جزء اخیر، اسانید به اختصار آمده، و به سبک کتاب تهذیب الاحکام و بیش‌تر به سبک ابن بابویه در کتاب من لایحضره الفقیه، اسناد روایات به اصول روایی در پایان اثر آمده است.

📘 ۵- کتاب وسائل الشیعه 👳‍♂ محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین 📰 معروف به صاحب وسائل ☀️ متولد ۱۰۳۳ قمری ⚰ متوفای ۱۱۰۴ قمری ✍ توضیح مختصر؛ کتاب تَفْصیلُ وَسائلِ الشیعَة إلی تَحْصیلِ مَسائلِ الشَّریعَة معروف به وسائل الشیعه، مجموعه‌ای از روایات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل‌بیت(علیهم السلام) درباره احکام شرعی و فقهی در ۵۰ بخش موضوعی گردآوری شده که پایان کتاب نیز در خاتمه مفصلی درباره مصادر، اسانید و رجال احادیث بحث شده است. این کتاب شامل ۳۶ هزار روایت است. مرحوم حر عاملی، وسائل الشیعه را در طول ۲۰ سال گردآوری کرده و در سال ۱۰۸۲ق به اتمام رسانیده است.

📘 ۶- کتاب هدایة الاُمّة 👳‍♂ محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین 📰 معروف به صاحب وسائل ☀️ متولد ۱۰۳۳ قمری ⚰ متوفای ۱۱۰۴ قمری ✍ توضیح مختصر؛ از آنجا که کتاب وسائل الشیعة با توجه به روایات زیاد و اجزاء و مجلدات فراوان در دسترس همه نیست و استنساخ آن مدت و زمان زیادی را می‌گرفت مرحوم شیخ حر عاملی بر آن شد که کتاب هدایة الامه را که تلخیص کتاب وسائل الشیعة است بنگارد.

📘 ۷- کتاب الفُصولُ المُهمّة 👳‍♂ محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین 📰 معروف به صاحب وسائل ☀️ متولد ۱۰۳۳ قمری ⚰ متوفای ۱۱۰۴ قمری ✍ توضیح مختصر؛ کتاب الفُصولُ المُهمّة فی أُصولِ الأئمّة (تکملةُ الوَسائل) از تألیفات شیخ حر عاملی، صاحب وسائل الشیعة است. کتاب از یک مقدمه دوازده فایده و پنج بخش تشکیل شده است. کتاب، در سه جلد است: جلد اول؛ بعد از مقدمات مؤلف به اصول دین و اصول فقه پرداخته است. جلد دوم؛ در فروع فقه است. جلد سوم؛ ابواب کلیات متعلق به طب و نیز نوادر کلیات است. ابواب پنج‌گانه کتاب شامل موضوعات اصول دین، اصول فقه، فروع فقه، طب و نوادر کلیات است.

📘 ۸- کتاب الوافی 👳‍♂ ملا محمد بن مرتضی بن محمود کاشان 📰 معروف به ملا محسن و ملقب به فیض کاشانی ☀️ متولد ۱۰۰۷ قمری ⚰ متوفای ۱۰۹۱ قمری توضیح مختصر؛ کتاب الوافی، دارای یک مقدمه و چهارده کتاب و یک خاتمه است. مؤلف، مقدمه کتاب را سه بخش کرده که عبارتند از: طریق شناسایی علوم دینی، راه شناسایی اسناد حدیث‌ها و اصطلاحات و قواعد به کار گرفته شده در کتاب. کتاب الوافی مشتمل بر تمام احادیث موجود در کتب اربعه شیعه (الکافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار) است. و مؤلف علاوه بر جمع‌آوری این روایات، سعی کرده است تا متون روایات را شرح، و مشکلات موجود در آنها را برطرف سازد. و از آنجا که معتقد است در زمینه آوردن روایات و مباحث مهم و نیز تبیین جمله‌های مبهم احادیث، حقّ مطلب را به‌طور کامل وفا نموده کتاب را «الوافی» نامیده است.

📘 ۹- کتاب بحارالانوار 👳‍♂ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی 📰معروف به‌ علامه مجلسی (مجلسی دوم) ☀️ متلود ۱۰۳۷ قمری ⚰ متوفای ۱۱۱۰ قمری ✍ توضیح مختصر؛ مؤلف کتاب بِحارُالاَنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار مشهور به بحارالانوار، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است که در دوره‌های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌شود.

📘 ۱۰- کتاب عوالی اللئالی 👳‍♂محمّد بن زین الدّین علی بن ابراهیم بن حسن ابن ابراهیم بن ابی جمهور اَحْسائی یا لحَصْاوی 📰 معروف به ابن ابی جمهور ☀️ متولد حدود ۸۳۸ قمری ⚰ متوفای حدود ۹۰۴ قمری ✍ توضیح مختصر؛ ابن ابی الجمهور در مقدمۀ کتاب می‌گوید: این کتاب را با استفاده از احادیث صحیح و قابل اعتماد از طریق مشایخ بزرگ حدیث گردآوری کرده‌ام تا وظیفۀ خود نسبت به اعلام و ابلاغ حقایق الهی و شرعی به مردم را به انجام رسانم. وی کتاب را در قالب یک مقدمه، دو باب و یک خاتمه مرتب کرده است. او فرایند و کیفیت تدوین کتابش را به طور اجمالی در این مقدمه به خوبی بیان کرده است.

📘 ۱۱- کتاب قُرْبُ الإسْناد 👳‍♂ عبدالله بن جعفر حمیری 📰 معروف به حمیری ☀️ متولد چه زمانیست دقیق مشخص نیست ⚰ متوفای چه زمانیست دقیق مشخص نیست اما بدون شک در دوران امامت امام هادی و امام حسن عسکری(علیهما السلام) و در دوره غیبت صغرا می‌زیسته است. ✍ توضیح مختصر؛ حمیری، از مشایخ و بزرگان قم بود. قُرْبُ الإسْناد از کتاب‌های روایی کهن امامیه است و هدف این کتاب معرفی سلسله سندهایی است که فاصله کمتری با ائمه دارند. قرب الاسناد (چنان‌که معنای لفظی آن اشاره دارد) به آثاری اطلاق می‌شود که در آن، محدّث، احادیث را با کوتاه‌ترین طریق تا امام معصوم روایت کند. این کتاب در سه بخش مستقل تنظیم شده است: ۱- قرب الاسناد عن الإمام الصاّدق علیه‌السلام ۲- قرب الاسناد عن الإمام الکاظم علیه‌السلام ۳- قرب الاسناد عن الإمام الرضا علیه‌السلام

📘 ۱۲- کتاب المحاسن 👳‍♂ احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمان بَرْقی 📰 مشهور به برقی ☀️ متولد حدود ۲۰۰ قمری ⚰ متوفای ۲۷۴ قمری ✍️ توضیح مختصر؛ کتاب المحاسن از کتاب‌های روایی شیعه اثر احمد بن محمد بن خالد بَرقی، مورخ و عالم رجالی شیعه در قرن سوم هجری قمری است. او از اصحاب امام جواد و امام هادی(علیهما السلام) است اصل کتاب المحاسن مجموعه بزرگی شامل حدود صد بخش (یا کتاب) بوده و از آن با تعبیر «کتب المحاسن» یاد کرده‌اند. این کتاب مجموعه جامعی از روایات شیعی با موضوعات گوناگون از جمله فقه و علل شرعیه، آداب، حکمت، توحید و اصول و فروع دین بوده است. آنچه از این کتاب به دست ما رسیده تنها بخشی از این جامع حدیثی، دربردارنده ۲۶۰۴ حدیث در ۱۱ کتاب به شرح زیر است: کتاب الأشکال و القرائن کتاب ثواب الأعمال کتاب عقاب الأعمال کتاب الصَفوَة و النور و الرّحمة کتاب مصابیح الظُلَم کتاب العِلَل کتاب السفر کتاب المَآکل کتاب الماء کتاب المَنافع کتاب المَرافق

📘 ۱۳- کتاب الجعفریات 👳‍♂ اَبوعَلی مُحمّد بن اَشْعَث کوفی 📰 معروف به ابن اشعث ☀️ متولد حدود قرن سوم هجری ⚰ متوفای حدود قرن سوم هجری (زنده در ۳۱۳ قمری) ✍ توضیح مختصر؛ اَلْجَعْفَریّات یا اَلْاَشْعَثیّات کتابی است شامل روایاتی که ابن اشعث، از موسی بن اسماعیل بن موسی بن جعفر و او هم از اجدادش روایت می‌کند. این کتاب شامل روایاتی از طرُق غیر موسی بن اسماعیل و روایاتی از طرق اهل سنت هم هست. با توجه به اینکه بیشتر روایات این کتاب به امام جعفر صادق(علیه السلام) برمی‌گردد، به آن «جعفریات»، و به دلیل اینکه راوی آن محمد بن اشعث کوفی می‌باشد، «الاشعثیات» می‌گویند. برخی عناوین مورد بحث فقهی در این کتاب از این قرارند: طهارت، صلاة، زکات، صوم، حج، جهاد، نکاح، نفقات، حدود، آداب، تفسیر، سنن و ادعیه

📘 ۱۴- کتاب مسائل علی بن جعفر 👳‍♂ علی بن جعفر الصادق، 📰 مشهور به علی عُرَیضی (کوچک‌ترین فرزند امام صادق علیه السلام است) ☀️ متولد ۱۳۴ یا ۱۳۵ قمری ⚰ متوفای ۲۱۰ یا ۲۲۰ یا ۲۵۰ قمری ✍ توضیح مختصر؛ مسائل علی بن جعفر یا کتاب حلال و حرام، اثری روایی در موضوعات فقهی است که علی بن جعفر از برادرش، امام موسی بن جعفر(علیه السلام) و امام رضا(علیه السلام) روایاتی نقل کرده است. در آن کتاب ، پرسش‌های خود و پاسخ‌های امام کاظم(علیه السلام) را روایت کرده است. این پرسش‌ها در عنوان‌های مختلف فقهی مانند طهارت، نماز، روزه، حج، ازدواج و... است متن این روایات در دو کتاب قرب الاسناد، اثر عبدالله بن جعفر حمیری و کتاب بحار الانوار اثر محمدباقر مجلسی آورده شده است. این دو منبع، تفاوت‌هایی دارد و همه مسائل علی بن جعفر را شامل نمی‌شود. موسسه آل‌البیت احادیث این کتاب را به همراه دیگر پرسش‌ها و روایات علی بن جعفر در کتاب «مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها» گردآورده است.

📘 ۱۵- علل الشرایع 👳‍♂ محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی 📰 مشهور به شیخ صدوق (صدوق دوم) ☀️ متولد ۳۰۵ قمری ⚰ متوفای ۳۸۱ قمری ✍ توضیح مختصر؛ عِلَلُ الشَّرائِع، کتابی مشتمل بر روایاتى از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار(علیهم السلام) است که موضوع آنها علت و فلسفه برخى از احکام شرعی و عقیدتى است، مانند عللِ وضع اسامى اشیا و اشخاص، عوامل حوادث و وقایع، علل گرایش به عقاید و اعمال و چگونگى خلق حیوانات و... این کتاب، در دو جلد تنظیم شده که دارای ۱۹۰۷ حدیث و ۶۴۷ باب است.

📘 ۱۶- دعائم الاسلام 👳‍♂ نعمان بن محمد 📰 معروف به قاضی نعمان ☀️ متولد ۲۸۳ قمری ⚰ متوفای ۳۶۳ قمری ✍ توضیح مختصر؛ او بزرگ‌ترین فقیه اسماعیلیه و قاضی القضات بوده است. دَعائِمُ الاِسْلام و ذِکرُ الحَلالِ و الحَرامِ و القَضایا و الاحکام، کتابی درباره باورهای دینی و احکام فقهی مذهب اسماعیلی و مهمترین کتاب قاضی‌نعمان در فقه است که به سفارش خلیفۀ فاطمی، المعز لدین‌الله نگاشته شده است. این کتاب تمامی ابواب معروف فقه را در بر دارد و در دو جلد مباحث مربوط به عبادات و معاملات مطرح شده است. شیوۀ غالب بر این کتاب، شیوۀ روایی است و مؤلف در همۀ موضوعات با استناد به روایات دیدگاه خود را مطرح می‌کند.

📘 ۱۷- کتاب تُحَف العقول 👳‍♂ حسن‌ بن علی‌ بن حسین‌ بن شُعبَه حَرّانی 📰 مشهور به ابن شعبه حرّانی ☀️ متولد حدود قرن سوم و چهارم قمری ⚰ متوفای ۳۸۱ قمری ✍ توضیح مختصر؛ ابن شعبة حرّانی از قدیمی‌ترین محدثان شیعه و مؤلف کتاب تُحَفُ العُقول فیما جاءَ مِنَ الحِکَمِ ‌وَ الْمَواعظ عَنْ آل‌ِ الرّسول معروف به تُحَف ُالعقول است. هدف نویسنده این کتاب جمع‌آوری بخشی از احادیث اهل بیت(علیهم السلام) و پیامبران الهی با محوریت مواعظ و حکمت‌ و اندرزهاست. این کتاب مشتمل‌ بر احادیثی در اصول و فروع دین و کلیات و دسته‌ای از سنت‌ها و آداب دین و پند و اندرزهای امامان و سخنان حکیمانه آنان است.

📘 ۱۸- کتاب عیون اخبار الرضا 👳‍♂ محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی 📰 مشهور به شیخ صدوق (صدوق دوم) ☀️ متولد ۳۰۵ قمری ⚰ متوفای ۳۸۱ قمری ✍ توضیح مختصر؛ عُیونُ أخْبارِ الرّضا یا عیون الأخبار کتابی حدیثی درباره زندگی، آثار و روایات امام رضا(علیه السلام) است. مرحوم صدوق این کتاب را به پاس زحمات صاحب بن عباد (۳۸۵-۳۲۶قمری)، از عالمان شیعه و کاتب دولت آل بویه نگاشت و به او هدیه کرد. شیخ صدوق در پایان این کتاب همانند دیگر کتبش سلسله اسناد برخی روایات را به طور کامل ذکر کرده و در برخی موارد به صورت مرسله آورده یا به ذکر برخی راویان اکتفا کرده است. در این کتاب مباحث متنوعی آمده است.