ثسموس و نوموس نویسندگان: آذرفزا؛ قوام صفری گذر از ثسموس به نوموس در ادبیاتِ سیاسی یونان باستان، بازنمایاننده چه دگرگونی اندیشگانی در اندیشه سیاسی یونانیان، به ویژه آتنیان، بوده است. چنانکه پیش از این نشان دادیم، ثسموس دستور/ فرمان زورآور شده­ای است که از سوی عاملی جدا و برتر صادر می­شود و افرادی که تحت آن دستور/ فرمان قرار می­گیرند آن را اجبارآور می­یابند. در معنای بنیادینِ نوموس نیز اجبار و الزام نهفته است. اما این الزام و اجبار بیش از آنکه از حجیت مرجعی که آن را صادر کرده ناشی شده باشد از این واقعیت نشات می­گیرد که همه افرادِ تحت سامان و نظم نوموس آن را بی چون و چرا معتبر می­دانند. هم­از این­روی، هنگامی که از ثسموس و نوموس در معنای قانونِ نهاده سخن می­گوییم، با دو معنای متفاوت از قانون روبه­رو می­شویم. ثسموس قانون را دستور یا فرمان زورآور شده­ای می­داند که از سوی قانون­گذاری برتر گذاشته می­شود و همگان به ناگزیر باید آن را معتبر بدانند؛ حال آنکه نوموس، قانون را حُکمی می‌داند که از سوی همگان معتبر دانسته می­شود و از این جهت تصدیق شده و پذیرفته می­شود. ثسموس حجیت و اعتبار خود را از قانون­گذار ِ برتر می­­گیرد اما نوموس، هم­ازنخست، قانون را امر ِمعتبر و مورد توافقِ همگانی قلمداد می­کند. این دو دریافتِ متفاوت از قانون­نهاده، دو صورت متفاوت از نظامِ سیاسی را پدید می­آورند. نظامِ سیاسی برآمده از ثسموس کمترین توجهی به توافق و پذیرشِ همگانی ندارد و بنابراین تورانیک (استبدادی) خواهد بود. جایگاهِ والای توران (مستبد) همگان را وادار به پذیرش ِ قوانین می‌کند. باری، نظامِ سیاسی برآمده از نوموس بیشترین تاکید را بر توافق و پذیرشِ عمومی دارد بنابراین مشارکتِ سیاسی و برابری میان همگان برای توضیح و تفسیر خیرِ عمومی در کانون قرار می­گیرد. شرطِ امکان انجمنِ ملی در آتن و قدرت گرفتنِ آن در برابر آرئوپاگوس اصلِ برابری قانونی بود. یونانیان این اصل را با لفظ ἰσονομία]=برابری فرمانروا و فرمانپذیر[ می‌خواندند که از ترکیب ἴσος]=برابر[ و νόμος]=قانون[ تشکیل شده است. چنانکه پیداست با سرنگونی حکومتِ استبدادی پیسیستراتی و آغاز دموکراسی کلیستنسی لفظ ایسونومیا دلالت سیاسی می­یابد و زمینه ساز جایگزینی نوموس به جای ثسموس در ادبیاتِ سیاسی آتن می‌شود. اگرچه اصلی­ترین دلالتِ نوموس از ابتدای سده چهار پ.م به بعد، چنانکه در سخنرانی سخنوران، خطابه­های مردانِ سیاسی، نمایشنامه­ها و همچنین آثار فلسفی می بینیم، قانونِ نهاده بوده است، نوموس دلالت­های پیشینش را از دست نداد. پژوهشِ ما نشان می­دهد، نوموس در معنای سامانی که همگان آن را معتبر و الزام آور می دانند نه تنها معنای نوین یونانیان از قانون سیاسی را نشان می­دهد بلکه وجوهِ گوناگونِ زیستِ عمومی آنان را بازنمایی می­کند. یونانیان این زیست عمومی را در برابر زیستِ خصوصی می‌فهمیدند و آن را   πολιτικός] βίος =زیستِ شهرورزانه[ می­نامیدند. مفهومِ کلیدی در زندگی شهرورزانه ایده­ نوموس است چرا که تمامی وجوهِ آن را اعم از آداب و رسوم، عُرف، فرامین و مناسکِ دینی و مهمتر از همه قوانین ِ نهاده به هم می­پیونداند و هماهنگ می­سازد. به دیگر سخن، ایده نوموس به مثابه­ παράδειγμα]=الگو، پارادیم[ تمامی اجزاء بسگانه زیستِ عمومی یونانیان را در واحدی به نام پولیس گرد می­آورد. بدین ترتیب نوموس نه تنها بنیان­گذارِ پولیس است بلکه نگاهدارنده آن و در همین حال به پیش­برنده آن نیز هست. #ثسموس #نوموس #قانون @RevolutionaryIdea