🌺📚✍️ یک دیدگاه در شرح سرنگونی ساسانیان
از جمله اصول مهمی که در مطالعات تاریخی بر آن تأکید میشود، نگاه چندبعدی به رویدادها و تغییر و تحولات تاریخیست.
سرنگونی ساسانیان یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران است که در شرح آن اختلاف نظر و دیدگاههای متفاوتی به چشم میخورد. برای نمونه، پروانه پورشریعتی در کتاب «زوال و فروپاشی ساسانیان» به طرح و توضیح دیدگاه خود در این باره پرداخته است.
فرضیهی او بر این پایه استوار است که ساسانیان از همان ابتدا، با حضور خاندانهای قدرتمند پارتی، اتحادیهای تشکیل دادند و از این راه توانستند بیش از چهار قرن در قدرت حضور داشته باشند.
روی دیگر سخن پورشریعتی این است که ضعیف شدن حلقههای اتحاد ساسانی،پارتی زمینهی زوال و نهایتاً سرنگونی حکومت ساسانی را فراهم آورد.
نویسنده به جنگهای خسروپرویز با بیزانس و نیز حملهی اعراب اشاره کرده که در هر دو مورد، گسست میان ساسانیان و خاندانهای پارتی که چهرههای بارزی در سطح حکومت و نیروهای نظامی و حضوری گسترده در ایالتهای شمال و شرق کشور داشتند، موجب شکست ساسانیان شد.
تأمل در دیدگاه پورشریعتی در کنار توجه به دیگر زمینهها و عوامل ضعف و سرنگونی ساسانیان، میتواند تصویری تازهتر و تحلیلی عمیقتر از سرنگونی ساسانیان عرضه کند.
https://eitaa.com/roozgaran
۱۵ اسفند
🌺📚✍️ زندگی با اسطورهها
اسطوره چیست و اساطیر کدام است؟
شاید بهجای اینکه تعریفی از اسطوره عرضه کنیم، راه دیگری را بتوانیم برگزینیم و آن، جستجو و یافتن رد و نشان اسطورهها در زندگی امروز است.
روزهای پایانی اسفند است و بهزودی «پنجشنبهی آخر سال» از راه میرسد و میلیونها ایرانی در این شهر و آن روستا برای خواندن فاتحه و اهدای خیرات، بر سر مزار درگذشتگان خود حاضر میشوند.
این سنت، شاید برگرفته از باور و اسطورهای کهن است که بر پایهی آن چنین تصور میشود که ارواح مردگان در این روزها و در آستانهی فروردین به نزد بازماندگان میآیند و درخواست دعا و خیرات دارند.
نام فروردین نیز برگرفته از همین باور است.
پیش از این و در ابتدای زمستان، شب یلدا را داشتیم. جشن و سنتی هزاران ساله که در سطحی گسترده در میان ایرانیان رواج دارد.
شب یلدا هم خاستگاهی اساطیری دارد. باور به ایزد مهر یا میترا که خدای نور و روشنی بود و نماد آن، خورشید و شب اول زمستان که از پسِ آن، روزها طولانیتر میشود، در جهان باستانی و اساطیری ایران، همچون شب تولد میترا جشن گرفته میشد و یلدای امروز، گرچه با تفاوتهایی، بازمانده و برگرفته از همین عقیدهی اسطورهایست.
رد و نشان اسطورهها را در نام افراد(مهرداد، بهرام، بهمن، آناهیتا، ناهید، میترا، کیومرث، ...) نام شهر یا روستا(مهرآباد، بغداد، ...) تقویم(اردیبهشت، خرداد، مرداد، شهریور، ...) و مواردی از این دست نیز میتوان یافت.
برخی از این نامها با شکل باستانی خود تفاوت دارد و البته گاهی نیز همان صورت کهن حفظ شده چنانکه در بخشهایی از لرستان و بختیاری و بویراحمد هنوز هم ایزد باران را که «تیشتر» نام داشته و بعدها مبدل به «تیر» شده همچنان در شعر و ضربالمثل با همان تعبیر تیشتر یاد میکنند.
این چند نمونه و بسیار بیش از اینها که در آثار محققان آمده گویای گستردگی، پیچیدگی و دیرپایی جامعه و فرهنگ ایرانیست و موید این مدعا که شناخت این جامعه نیازمند نگاهیست عمیق و تحقیقی دقیق.
پیامد شتابزدگی و سطحینگری در شناخت جامعهی ایران، جز بنبست و بیراهه و کژراهه نخواهد بود.
https://eitaa.com/roozgaran
۲۱ اسفند
🌺📚🌸✍️ نوروز و هفت نکته
نکات هفتگانهای که در ادامه دربارهی نوروز میآید، برداشتیست از پژوهشها و آثار برخی محققان و منابع تاریخی
یک) چنانکه از واژهی فروردین برمیآید، نوروز در ابتدا و در کهنترین دورانهای خود جشن مردگان بوده است.
باور به اینکه در نوروز ارواح درگذشتگان برای درخواست دعا و هدیه و خیرات نزد بازماندگان میآیند، پایهی چنین برداشتیست.
دو) به مرور زمان، نوروز تبدیل به جشن حاکمان شده است و مردم هر شهر و دیار در نوروز هدایای خود را حضوراً به شاه و حاکم خویش تقدیم میکردند. این رسم، از جمله، در دورهی هخامنشیان و در تخت جمشید نیز برگزار میشده است.
سه) در مرحلهی سوم، نوروز به جشنی عمومی و همگانی تبدیل شده است.
چهار) چنین برداشت میشود که نوروز از فرهنگ ساکنان بومی سرزمین ایران و شاید بینالنهرین به فرهنگ اقوام آریایی وارد شده است.
پنج) در اوستا اشارهی چندانی به نوروز نشده است.
شش) هفتسین در برخی مناطق هفتشین است. برخی گفتهاند ممکن است هفتسینی بوده و به مرور به هفتسین تبدیل شده باشد.
هفت) در برخی افسانهها و اسطورهها نوروز نمادی از انتقام سیاوش و یا دادخواهی و فریادرسی ستمدیدگان است. چنانکه بلعمی نوشته است:
«نخستین روز که (جمشید) به مظالم بنشست روز هرمزد بود از ماه فروردین. پس آن روز را نوروز نام کرد تا اکنون سنت گشت.»
https://eitaa.com/roozgaran
۲۴ اسفند
🌺📚✍️ نقدی بر پادکست مورخ (موضوع: حملهی اعراب و سرنگونی ساسانیان)
یک) در ابتدای این پادکست دو کتاب به عنوان منابع مورد استفاده معرفی شده است. یکی از این دو کتاب، دو قرن سکوت نوشتهی دکتر زرینکوب است.
نکتهی قابل تأمل اینکه دکتر زرینکوب در مقام نویسنده در مقدمهی چاپ دوم کتاب گفته است که در نوشتن کتاب دو قرن سکوت از مسیر علمی خارج و گرفتار تعصبات شده است.
البته تهیهکنندگان پادکست به این نکتهی اساسی اشاره نمیکنند.
دو) دربارهی سرنگونی ساسانیان آثار فراوان و گوناگونی نوشته شده و بسنده کردن به این دو کتاب از نظر روش علمی به هیچوجه قابل پذیرش و توجیه نیست و تنها گویای ضعف و نقص کار تهیهکنندگان این پادکست است.
برخی محققانی که در این باره کتاب و مقاله نوشتهاند:
تورج دریایی، محمد محمدی ملایری، همایون کاتوزیان، علیرضا شاپور شهبازی، شهرام جلیلیان، پروانه پورشریعتی، کریستنسن، ریچارد فرای، ...
سه) گوینده حتی در تلفظ درست برخی کلمات و نامها تسلط لازم و کافی را ندارد و از اینجا ناآشنایی او و نویسندگان متن با مطالعات تاریخی، بیش از پیش روشن میشود.
چهار) برخی روایات جعلی و دروغهای تاریخی در این پادکست به عنوان واقعیت تاریخی به مخاطب عرضه شده است. از جمله ادعای نابودی کتابهای ایران و فرش بهارستان به دست اعراب.
پنج) بسیاری از زمینهها و عوامل سرنگونی ساسانیان در این پادکست نیامده است. این رویکرد، خواسته یا ناخواسته، عملاً معنایی جز تحریف تاریخ و سوءاستفاده از اعتماد مخاطب ندارد.
شش) گوینده در ابتدا تاریخ را نه علم بلکه هنر چینش تکههای تاریخ در کنار هم معرفی میکند و گویا با این مقدمه در پی توجیه کمکاری و نقص خود در زمینهی مراجعه به تحقیقات تاریخیست.
هفت) نویسنده و گوینده بین انتخاب داستان تاریخی و تحقیق تاریخی بلاتکلیف ماندهاند. اگر تحقیق را برگزینند جنبههای عوامپسندانه و در پی آن، بخشی از هواداران را از دست میدهند و اگر کار خود را به عنوان داستان معرفی کنند، همان اندک اعتبار علمی را هم که تلاش میکنند به دست آورند، بر باد خواهند داد.
هشت) در مجموع، پادکست مورخ در موضوع حملهی اعراب و سرنگونی ساسانیان از نظر علمی و تحقیقی بسیار ضعیف و غیرقابل استناد ارزیابی میشود.
https://eitaa.com/roozgaran
۲۵ اسفند
🌺📚✍️ «نفرت خفاشگان آمد دلیل»
سالها پیش از این «نیل پُسمتن» استاد فرهیختهی دانشگاه نیویورک گفته بود که امریکا به مرحلهی «تکنوپولی» یعنی «تسلیم فرهنگ در برابر تکنولوژی» و تسلط انحصاری تکنولوژی بر زندگی انسانی رسیده است.
این هشدار تکاندهنده را بگذارید در کنار تعبیر صریح آلن بدیو، اندیشمند فرانسوی که ترامپ را یک «میلیاردر متوهم نژادپرست فاشیست بیزار از عقلانیت» خوانده است.
و البته پیش از این دو، برتولت بِرِشت در نمایشنامهی «آدم، آدم است» در وصف شیفتگان نفت و دلار نوشته بود:
«به سویش بشتابید، همه، خداوند دوباره به صورت مخزن نفت درآمده است.»
پل توماس اندرسن نیز در فیلم درخشان و ماندگار «خون به پا خواهد شد»، حقارت و پوچی کسانی مانند ترامپ را به زیبایی به تصویر کشیده است.
در سوی دیگر ماجرا، هرگاه خودتحقیری و ناآگاهی را کنار بگذاریم، درخواهیم یافت که از نگاه محققان تاریخ، منطقهی غرب آسیا یا همان خاورمیانه، کهنترین خاستگاه فرهنگ و تمدن بشریست.
بر پایهی این مقدمات، میتوان گفت آنچه این روزها در این منطقه و در غزه و سوریه و عراق و یمن و ایران میگذرد، بر خلاف دروغپردازی عوامفریبانهی امپراتوری رسانهای، هجوم شیفتگان نفت و دلار و جنگ و تفنگ است به سردمداری ترامپ به صاحبان اصیلترین پیشینه و پشتوانهی تمدن و فرهنگ.
از نگاه دارودستهی تهیمغز ترامپ، که جز رنگ دلار و بوی نفت و آتش جنگ و صدای تفنگ، چیزی نمیفهمند و با زبان تحقیر و تهدید با دیگران سخن میگویند، تاریخ و فرهنگ «حرف مفت» است و ارزشی ندارد و همچون طبیعت و جان و زندگی انسان، میتوان آن را در پای نفت و دلار قربانی کرد.
در هزاران سال تاریخ این منطقه، قدرتمندان و متجاوزان بسیار که ترامپ در قلدری، به گرد پای آنان هم نمیرسد، آمده و رفته و از یادها نیز رفتهاند و جز تصویری تیره و نامی زشت از خود به جا نگذاشتهاند.
مشاوران ترامپ اگرچه سروکاری با تاریخ و فرهنگ ندارند اما بد نیست این بیت حافظ را برای رئیس بیمایه و خودشیفتهی خود بخوانند و معنا کنند:
«ای مگس عرصهی سیمرغ نه جولانگه توست
عِرض خود میبری و زحمت ما میداری.»
https://eitaa.com/roozgaran
۲۶ اسفند
🌺💐📚✍️ دربارهی گاهشماری دوازده حیوانی
بر پایهی آنچه محققان نوشتهاند، از جمله دکتر رضا عبداللهی در کتاب «تاریخِ تاریخ در ایران»، گاهشماریِ موسوم به دوازده حیوانی از جامعه و فرهنگ مغول وارد ایران شده و در بخشهایی از جامعه و تاریخ ایران مورد استفاده بوده و نهایتاً با مصوبهی مجلس شورای ملی(در جلسهی ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ ش) کنار گذاشته شد.
در این گاهشماری نام دوازده حیوان به این ترتیب در نامگذاری سالها به کار میرود:
یک) موش
دو) گاو
سه) پلنگ
چهار) خرگوش
پنج) نهنگ
شش) مار
هفت) اسب
هشت) گوسفند
نه) میمون
ده) مرغ
یازده) سگ
دوازده) خوک
این گاهشماری هرچند امروزه رسماً کاربردی ندارد اما به عنوان بخشی از فرهنگ جامعه، همچنان برخی نمودها و ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن به چشم میخورد.
https://eitaa.com/roozgaran
۲۹ اسفند
💐🌺📚✍️ ظرفیتهای کمنظیر فرهنگ ایرانی
آنچه امروز به نام سنتها و فرهنگ ایرانی در اختیار ماست و نوروز نیز بخشی از آن است، چند ویژگی دارد:
نخست آنکه پیشینهای کهن و گاه هزاران ساله دارد.
دوم اینکه یکبُعدی نیست و ترکیبیست از فرهنگها و سنتهای ملتهای گوناگون. برای نمونه همین نوروز، چنانکه برخی محققان گفتهاند، از دیگر جوامع وارد فرهنگ ایرانیان شده است.
جامعه و فرهنگ ایران، قدرت و ظرفیت قابل توجهی در تلفیق عناصر برگرفته از فرهنگهای مختلف دارد. فرهنگ امروز ایران ترکیبیست از فرهنگ اقوام آریایی، ساکنان قدیمی و بومی سرزمین ایران، بینالنهرین، مصر، هند، یونان و مانند آن
به این ترتیب در ایران امروز، سخن گفتن از نژاد و فرهنگ خالص آریایی، پایه و اساس قابل دفاعی ندارد و اصولاً نژاد و فرهنگ خالص آریایی حتی اگر وجود داشته باشد، امتیازی نخواهد بود چرا که پویایی و سرزندگی یک فرهنگ در تعامل با فرهنگهای دیگر معنا پیدا میکند.
اعتقادات اسلامی نیز امروزه بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران است.
دوگانهسازی و ترویج رویارویی میان نژاد آریایی و باورهای اسلامی، نه پشتوانهی تاریخی دارد، نه پایهی عقلی و نه فایدهی عملی
آنان که فرهنگ قومی و ملی را به بهای کمرنگ کردن اعتقادات دینی دنبال میکنند و یا توجه به فرهنگ دینی را در گرو نادیده گرفتن سنتهای قومی و ملی میدانند، نه ایران را شناختهاند و نه اسلام را.
زیبایی و ماندگاری فرهنگ ایرانی، برگرفته از همین قدرت تلفیق عناصر فرهنگی چندگانه است.
چنانکه مولانا به زیبایی سروده است:
«زلف تو شب قدر و رخ تو همه نوروز
ما واسطهی روز و شبش چون سحر آییم.»
https://eitaa.com/roozgaran
۳۰ اسفند
🌺📚✍️ «ما آریایی هستیم ، عرب نمیپرستیم»
دربارهی این شعار، به اختصار، میتوان به چند نکته اشاره کرد.
یک) این شعار، کلی، غیرعلمی و عوامفریبانه است.
دو) اگر منظور از «ما آریایی هستیم» این است که ما از نژاد خالص و دستنخوردهای به نام آریا هستیم، این تصور، بهویژه در سرزمینی مانند ایران که بهخاطر موقعیت ویژهی جغرافیایی و رفت و آمد اقوام گوناگون و روابط گسترده با دیگر ملتها به چهارراه حوادث و چهارراه تمدنها شهرت دارد، افسانه و توهّمی بیش نیست.
سه) اگر منظور از «عرب نمیپرستیم» این است که نژاد آریایی باید دین مخصوص خودش را داشته باشد، این باور از ابعاد گوناگون عقلی و منطقی و تاریخی قابل نقد است و مردود.
چهار) از نظر عقلی و منطقی، مباحثی همچون اعتقادات، علم، هنر، ادبیات، اخلاق، انسانیت و مانند آن، محدود به هیچ حدومرز قومی و نژادی نیست.
پنج) از نظر تاریخی، جوامع انسانی همواره و در عرصههای گوناگون در تعامل با یکدیگر بودهاند. چنانکه اروپا آیین مهرپرستی را از ایران و خط و الفبا و دین مسیحیت را از غرب آسیا گرفت و ایران نیز الفبا را از بینالنهرین و افسانهی آرش کمانگیر را از هند و تقسیم سال به ۳۶۵ روز را از مصر گرفت.
شش) یکی دانستن اسلام و عرب، اشتباه بزرگیست که عدهای دانسته یا ندانسته گرفتار آن شدهاند. مسلمان شدن ایرانیان امری تدریجی، چندصدساله و ناشی از عوامل گوناگون از جمله برخی نقاط ضعف و دافعهی دین زرتشت و برخی نقاط قوت و جذابیتهای دین اسلام بوده است.
رویگردانی ایرانیان از دین زرتشت یک واقعیت تاریخیست، چنانکه حتی پیش از ظهور اسلام نیز گرایش به مسیحیت در جامعهی زرتشتی ایران به شکل قابل توجهی در حال گسترش بود.
هفت) مطالعهی تاریخ میتواند از عوامزدگی و عوامفریبیهای زیانبار و تحمیل هزینههای بسیار، جلوگیری کند.
https://eitaa.com/roozgaran
۱ فروردین
🌺📚✍️ همنشینی ایران و اسلام در اشعار بزرگان شعر فارسی
ریچارد فرای، محقق و ایرانشناس بزرگ معاصر، به زیبایی گفته است که «شکوه نبوغ ایرانی در شعر او جلوهگر است.»
مهرداد بهار، پژوهشگر برجستهی تاریخ و فرهنگ ایران به درستی نوشته است که پویایی و درخشش فرهنگ ایرانی، از یک زاویه، محصول تعامل با دیگر فرهنگهاست.
شعر بزرگان ادب فارسی را که مرور میکنیم، نمونههای درخشانی از این سرزندگی و تعامل فرهنگی، از جمله در همنشینی نمودهای فرهنگ ایران و اسلام در اندیشه و سخن شاعران بزرگ ایران به چشم میآید.
نظامی:
جمالش باد دائم عالمافروز
شبش معراج باد و روز، نوروز
مولوی:
زین همرهان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست
منوچهری:
عمرت چو عمر نوح پیمبر دراز باد
همچون جَمَت به ملک همه عزّ و ناز باد
سعدی:
صبحم از مشرق برآمد باد نوروز از یمین
عقل و طبعم خیره گشت از صنع ربالعالمین
حافظ:
بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوی
میخواند دوش درس مقامات معنوی
یعنی بیا که آتش موسی نمود گل
تا از درخت نکتهی توحید بشنوی
و فردوسی، خالق شاهکار جهانی و بینظیر شاهنامه:
اگر چشم داری به دیگر سرای
به نزد نبی و علی گیر جای
https://eitaa.com/roozgaran
۲ فروردین
🌺📚✍️ «ملتی از گوسفندان»
چند دهه پیش، آن زمان که هنوز اینترنت و فضای مجازی و رسانههای نو مانند امروز شکل نگرفته و بر اندیشه و گفتار و کردار انسان چیره نشده بود، یک نویسندهی امریکایی، نامش ویلیام لِدِرِر، در شرح تأثیر شگفتانگیز رسانهای همچون تلویزیون در جامعهی امریکا کتابی نوشت با عنوان «ملتی از گوسفندان»
نکته و سخن مهم این کتاب آن است که تلویزیون و رسانه میتواند قدرت تشخیص و تفکر را از انسان بگیرد و روز را شب نشان دهد و چنان نشان دهد که مخاطب بپذیرد و باور کند که واقعاً شب است و روز نیست.
امروزه و در روزگاری که رسانه در زوایای گوناگون زندگی فردی و جمعی نفوذ کرده و بر آن مسلط شده این کتاب هنوز هم تازه است و ارزش خواندن و تأمل دارد.
تأملی همراه با طرح پرسشی جدی و تلاش و جستجو برای یافتن پاسخ آن
پرسشی که بیپاسخ گذاشتن آن، جز کوشش برای خودفریبی معنای دیگری نخواهد داشت.
پرسش این است:
این روزها نسبت من با رسانه کدام است؟
من از رسانه بهره میگیرم یا رسانه مرا اسیر خود کرده و استقلال فکری و قدرت نقد و ارزیابی را از من گرفته است؟
اگر در آن سالها تلویزیون به تنهایی توانسته بود در سطحی گسترده و بهگونهای نگرانکننده مخاطب را فریب دهد، چرا امروز رسانه که دیگر محدود به تلویزیون نیست، نتواند چنین کارکرد ویرانگر و خطرناکی در فریب و شستشوی مغزی مخاطب داشته باشد؟
https://eitaa.com/roozgaran
۵ فروردین
🌺📚✍️ نشانههای انحطاط
وقتی کار یک فرهنگ و تمدن به آنجا میرسد که تعریفی خودساخته و تفسیری خودخواسته از مفاهیم عرضه میکند و برای نمونه چنان بیحساب و کتاب به تفسیر مفهوم «دفاع از خود» میپردازد که توجیهکنندهی کشتار گستردهی غیرنظامیان و زنان و کودکان باشد و این تفسیر مبنای موضعگیری دولت پرادعا و بزرگی مانند امریکا قرار میگیرد، باید از انحطاط سخن گفت.
انحطاطی که بزرگترین کشتار زنان و وحشتناکترین قربانگاه کودکان را در قرن بیستویک به نام تمدن غرب که شعار انساندوستی و فمینیسم و یونیسفِ آن بسیاری را مجذوب خویش ساخته، ثبت کرده است.
سالها پیش اندیشمند برجستهای مانند جرج سارتن و دیگر عقلای جامعهی بشری در این باره هشدار داده بودند و البته که این هشدارها در لابلای جنجال و عوامفریبی امپراتوری رسانهای بهراحتی نادیده گرفته میشود و این نیز نشانهای دیگر از انحطاط است.
https://eitaa.com/roozgaran
۸ فروردین
🌺📚✍️ نشانههای مدعیان
همیشه و در هر دسته و گروه و گرایش، کسانی هستند که ادعایی بسیار دارند و محتوایی اندک.
این عده با هر اندیشه و اعتقاد و گرایش، چه اسلامگرا، چه ملیگرا، چه قومگرا، چه فمینیست، چه آتئیست و چه طرفدار آزادی و حقوق بشر و دمکراسی و مانند آن، چند ویژگی مشترک دارند.
یک) اهل مطالعه و تحقیق نیستند و محتوایی ندارند.
دو) در پی جار و جنجالاند تا استدلال
سه) عوامزدهاند و عوامفریب
چهار) دنبال بگومگویی بیحاصلاند تا گفتگویی سازنده
پنج) تند و پرحرارت پشت یک عنوان و یک شعار پنهان میشوند و نان آن را میخورند و آن را از اعتبار میاندازند.
شش) در برابر مستندات تاریخی، دستشان خالیست.
هفت) نمیتوانند دیدگاه خود را به دقت بنویسند و شرح دهند.
هشت) پایبندی چندانی به اصول اخلاقی ندارند.
نُه) به راحتی برچسب میزنند و توهین میکنند.
ده) با کلیگویی و بازی با کلمات و مغالطه از بحث منطقی میگریزند.
https://eitaa.com/roozgaran
۱۰ فروردین