📝طالقانی، قرآن و زن
نگاهی کوتاه به پاره‌ای از اندیشه‌های آیت الله طالقانی
🔻۱۹ شهریور سالروز درگذشت آیت الله سید محمود طالقانی است. بسیاری، رویکرد او را متفاوت با سایر روحانیون تحلیل می‌کنند. دوست نزدیک او مهدی بازرگان امتیاز مثبت او را اینگونه روایت می‌کند: «بنده فکر می‌کنم خصوصیت بارز و مابه‌الامتیاز حاج سید محمود طالقانی، نداشتن اخلاق و اطوار روحانی بوده باشد.» (مجموعه آثار مهندس بازرگان، ج۲۲، ص۲۷۳)
🔹طالقانی با وجود مبارزات سیاسی علیه پهلوی، یک معلم و مفسر قرآن بود. تفسیرش با عنوان «پرتوی از قرآن» در ۶ جلد منتشر شده است. طالقانی این کتاب را در زمانی که زندانی بوده شروع کرده و در مقدمه آن وضعیت خود را اینگونه توصیف کرده: «خواننده عزيز اگر در مطالب اين مقدمه و قسمتى از كتاب اشتباه يا لغزشى يافتيد تذكر فرمائيد و معذورم بداريد، زيرا در مدتى نگارش يافته كه از همه جا منقطع بوده و به مدارک دسترسى ندارم، و مانند زندهاى در ميان قبر به سر مي‌برم.» (پرتوی از قرآن، ج۱، ص۲۲)
🔸او در شرایطی تفسیر قرآن را آغاز کرد که چنین امری در میان روحانیون چندان متداول نبود. حتی مرحوم مطهری نقل کرده که پس از تعطیل شدن درس تفسیر آیت الله خویی يكى از علماى تهران وقتى با ايشان صحبت كرده بود، آقای خویی گفته بود: ديگر نمىتوانم، دارم از بين مىروم. طلبههاى فاضلى كه تا ديروز به درس من مىآمدند ديگر نمىآيند. از ايشان پرسيده بود پس آقاى طباطبايى چطور در قم اين كار را كردند؟ ايشان پاسخ داده بود: ايشان تضحيه كردند يعنى خودشان را قربانى كردند. (مجموعه آثار استاد مطهری، ج۲۷، ص۲۴۱)
🔻آیت الله طالقانی اعتقاد دارد که برای فهم قرآن باید به محیط فطری در هنگام نزول قرآن بازگشت. بر همین اساس او در مقدمه تفسیرش از دو رویکرد نسبت به قرآن انتقاد کرده است. در یک رویکرد، قرآن به جای آنکه مانند صدر اسلام آوای زندگانی باشد، مردم با شنیدنش از هم می‌پرسند چه کسی مُرده؟! به تعبیر طالقانی: «كتابى كه سند دين و حاكم بر همه امور بوده مانند آثار عتيقه و كتاب ورد تنها جنبه تقديس و تبرّك يافته و از سر حد زندگى و حيات عمومى بركنار شده و در سرحد عالم اموات و تشريفات آمرزش قرار گرفته و آهنگ آن اعلام مرگ است.» (پرتوی از قرآن، ج۱، ص۱۳)
🔹رویکرد دیگر، رویکرد علمای اسلامی به قرآن است که طالقانی در انتقاد از آنها گفته است: «آن حركت عقلى و معنوى و اصلاح خلقى و اجتماعى كه پديد آمد به سبب هدايت صريح و بىآلايش قرآن بود، آياتى كه از زبان رسول خدا (ص) و مسلمانان مؤمن، بىحجاب اصطلاحات و معلومات بر نفوس آماده مىتابيد اگر در همان زمان با بحث‌هاى ادبى و كلامى و جدل آميخته مىشد و حوزه درس براى فهم اينگونه مطالب تشكيل مىيافت به يقين چنين اثرى نداشت.» (پرتوی از قرآن، ج۱، ص۱۲)
🔸اما نگاه طالقانی به مسائل اساسی مثل حقوق زنان چگونه بود؟ رضا علیجانی در مقاله «نهضت بیداری زنان در ایران» نگاه طالقانی به مشارکت زنان را بسیار مثبت توصیف می‌کند و برخی شواهد را برای این مدعا ذکر می‌کند. اما در عین حال به نقل از سحابی و اشکوری درباره تفکر بازرگان یار نزدیک طالقانی می‌گوید: «مهندس بازرگان، آغازگر این حرکت، هیچ‌گاه، نه دغدغه‌ی رهایی‌ی زن را داشت، و نه با این مسئله بر سر مِهر بود، و همواره هم با حضور زنان در تشکیلات‌اش مخالفت می‌کرد. حتی یک بار، پس از انقلاب، به پیشنهادی که اقلیت معدودی در مجلس اول مبنی بر عدم انتخاب زنان برای مجلس داده بودند، ضمن تعجب همگانی، رأی مثبت داد!»
🔻با این حال اما طالقانی در تفسیر آیه «و للرجال علیهن درجة» می‌نویسد: «براى هر فرد و طبقهاى در حد استعداد و كارش، بر ديگران آن چنان حقى ثابت مىباشد كه ديگران بر او دارند. و عدل حقيقى در همين تبادل حق است، نه تساوى آن، زيرا تساوى در حقوق با اختلاف در استعدادها و ساختمان‌هاى طبيعى خلاف عدل مىباشد.»
🔹آقای طالقانی از «نامتساوی بودن زن و مرد از جهت ساختمان روانی و جسمی» سخن گفته و می‌گوید: «براى مردان از جهت ساختمان طبيعى و وضع اجتماعى پايه برتريست. بر همين پايه، مردان تكيهگاه و سرپرست زنانند. اختلاف در حقوق ناشى از همين اختلاف در ساختمان جسمى و روانى است و منشأ اختلاف ساختمان‌هاى طبيعى و فطرى اراده و صفت عزيز و حكيم خداوند: وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ.» (پرتوی از قرآن، ج۲، ص۱۴۴)
📣یکی از محورهای درس‌گفتگوی زن، بررسی دقیق‌تر نسبت حقوق زنان با دین است. با ثبت نام در سایت مدرسه آزادفکری به بیش از ۶۰ ساعت درس‌گفتگو پیرامون مسائل زنان دسترسی پیدا کنید.
🆔 @AzadFekriSchool
🌐 AzadFekriSchool.ir