🔻نمونه کارکرد اصل همبستگی متن و منبع در اعتبارسنجی و تبارسنجی روایات کوتاه
... گرچه کارکرد این اصل در اخبار قصار کمتر و در روایات طولانی تر بیشتر است. اما نمونههای زیادی از کارکرد این اصل در مورد روایات قصار نیز میتوان به دست داد، مثلاً یک نوع این است که چند تحریر از یک روایت کوتاه عیناً در طرق مختلف منابع فرق نمود یابد. یعنی در فرقه اول روایتی به خاطر نقل به مضمون دو-سه تحریر بیابد، و در فرقه بعد نیز دقیقاً همین دو-سه تحریر متناظر با فرقه قبلی به چشم بخورد. در این حالت احتمال اینکه منابع این فرق دستکم در بعضی از تحریرها وابسته به هم باشند، بیشتر است، تا اینکه هر سه تحریر در طرق شفاهی کاملاً مجزا و طرق مکتوب بیارتباط شکل گرفته باشد.
مانند خبر:
لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَحَدٌ فِيهِ مِثْقالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ/ ذرة مِنْ كِبْر که احتمال ارتباط برخی از تحریرهایش در منابع فریقین بیش از استقلال تحریرها و صدورشان در چند جلسه از معصوم است. چنانکه شرح و توضیح این روایت در برخی از روایات امامی، مؤید پیشینه متقدمتر آن است.
البته اگر خبر کمی طولانیتر و اختلافات تحریرها بزرگتر باشد، و این تحریرهای مختلف در منابع فرقه دیگر بیاید قضاوت آسانتر خواهد بود. مانند
حدیث قرب نوافل که دو تحریر ابوهریره و عایشه از خبر با تفاوتهای متعددشان، تقریباً به همین شکل نیز در منابع امامیه نیز آمدهاند.
در مواردی مانند حدیث علی أخشن/مخشوشن/ممسوس فی ذات الله هم نمود اختلاف تحریرهای اخبار عامی در منابع امامیه مؤیدی بر تأثیر پذیری منابع امامی از عامه است. هرچند در این مورد تأثیر پذیری روایات مرسل منابع امامی از اخبار عامی را پژوهشهای سندی نیز میتوان نشان داد. (نک: عادلزاده و اکبری، حدیث «علیّ ممسوس فی ذات الله»؛ نقش اختلاف نسخهها در در گوناگونی برداشتها.)
در رساله ارزشمند بازشناسی هویت تاریخی سلیم بن قیس هلالی نیز برخی از دیگر فوائد اصل همبستگی متن و منبع توضیح داده شده است (قندهاری، 1398ش، بخش2-4-3).