احادیث تفسیری آیه وراثت کتاب در میراث حدیثی امامیه ( بخش سوّم) . ✍️ علی راد . الف) نفی و ابطال انگاره عمومیت وارثان برگزیده قرآنبخشی از روایات تفسیری عترت به نقد و ابطال انگاره ی عمومیت وارثان برگزیده قرآن اختصاص یافته است. انگاره ی مذکور، عموم امت اسلامی را وارثان قرآن معرفی یا مقصود از وارثان را انبیا و امم پیشین می داند، البته تقریر اخیر چندان در عصر معصومان شیوع نداشته و بعدها در برخی از آراء تفسیری اهل سنت مطرح شده است.پنداره وارث قرآن بودنِ عموم امت اسلامی، از عهد امام سجاد (علیه السلام) (۲۵) تا عصر امام رضا (علیه السلام) (۲۶) نگره ی رایج در مراکز مهم جهان اسلام آن روزگار یعنی عراق و خراسان بوده است. این سخن به معنای عدم شیوع آن در مدینه، مکه، شام و دیگر حوزه های تفسیری و حدیثی نیست، چرا که مورد ‌آگاهیهای تاریخی موجود در اسناد این روایات، خاستگاه اصلی پیدایش این نگره مدینه و مکه بوده و از طریق برخی از مفسران صحابه و تابعانی که میانه ی خوبی با اهل بیت نداشتند، به مراکز دیگر شیوع پیدا کرده است. آراء منسوب به برخی از صحابه و تابعان این قول را تأیید می کند.(۲۷) با شیوع این انگاره در جهان اسلام شاهد دو جناح بندی هستیم: ترویج انگاره ی عمومیت وارثان قرآن از سوی مخالفان اهل بیت و تلاش علمی معصومان در ابطال آن. نگاهی تاریخی به دو قرن نخست هجری حکایت گر نقش دفاعی و تبلیغی اهل بیت در تبیین حقیقت آیه وراثت کتاب در دوره حضور آن بزرگواران است؛ نقش دفاعی در مقابله با نگره مخالفان و نقش تبلیغی در تبیین منزلت قرآنی خویش. تلاش مستمر اهل بیت همچنین نشانه ای بر حیات و استمرار نگره ی مخالف نیز هست. به سخن دیگر، روایات به خوبی نشان می دهند که در تفسیر آیه وراثت کتاب دو جریان کاملاً مقابل هم شکل گرفته است: یکی در مدینه با محوریت اهل بیت و دیگری در سایر مراکز حدیثی که نقطه مقابل اهل بیت بودند و سعی زیادی در ترویج و تبلیغ انگاره ی عمومیت وارثان برگزیده ی قرآن داشتند، به گونه ای که در سال ۲۰۰ هجری این انگاره از اعتبار خاصی نزد دانشیان اهل سنت برخوردار بود و امام رضا (علیه السلام) در مناظره ای سخت به ابطال آن پرداخت.جریان تردید در صحت انگاره ی عمومیت وارثان قرآن، جریانی است که در برخی از مراکز حدیثی چون بصره، عراق، و کوفه شکل گرفته بود. همزمان با شیوع انگاره ی مذکور در مراکز حدیثی آن روزگار، برخی از افراد و جریانهای فکری در صحت تفسیر مفسران مدرسه خلفا از آیه وراثت کتابْ تردید می نمودند و برای رفع تردید خود، تفسیر صحیح آیه را از اهل بیتْ جویا می شدند. جریان تردید، با انکار صریح انگاره ی مذکور از سوی اهل بیت و تأکید ایشان بر نزول آیه در خصوص عترت نبوی، رو به رو شد.(۲۸) تفسیر اهل بیت با سکوت و عدم ایراد مخاطبان مواجه شده است، این به معنای اعتراف ضمنی به بطلان نظریه عمومیت وارثان قرآن و تأیید صحت تفسیر اهل بیت به شمار می آید. @OstadRad