🔖 قسمت قبل | نقد و بررسی مکاتب اخلاقی ۲۷
🧩 مكتب رواقی (واقع‌گرایی)
🍁 مکتب رواقی یکی از مؤثرترین مکتب‌های اخلاقی یونان باستان است که به عنوان یک جهان‌بینی جامع، بر تفکر فلسفی، دینی و اخلاقی مغرب زمین تأثیر عمیقی گذاشته است.
↕️ این مکتب دارای دو مرحله تاریخی است: رواقی متقدم و متأخر. رواقیان متقدم روح را مادی می‌پنداشتند، در حالی که رواقیان متأخر به تبعیت از افلاطون، آن را مجرد و غیرمادی می‌دانستند. با این حال، دیدگاه اخلاقی رواقیان در هر دو مرحله تقریباً ثابت باقی ماند.
🧘♂ بنیان‌گذار این مكتب زنون اهل كیتیون بود که در آتن حوزه فلسفی خود را بنا نهاد. شخصیت‌های شاخص دیگر این مكتب شامل خروسیپوس، اپیكتتوس و ماركوس اورلیوس هستند. رواقیان به اوضاع نابسامان اجتماعی آن زمان سرخورده بودند و وظیفه خود را در پند و اندرز به مردم برای نیل به رستگاری می‌دانستند.
🪜 اصول جهان‌بینی رواقیان
۱. اعتقاد به وحدت وجود: در فلسفه رواقیان، جهان دارای دو جنبه مادی و باطنی است و خداوند روح جهان به شمار می‌آید. آنها بر این باور بودند که زیبایی و نظم طبیعت نشانه‌ای از وجود خداست که همه چیز را برای خیر انسان‌ها ساماندهی کرده است. نسبت خدا و طبیعت مانند نسبت نفس و بدن انسان است.
۲. جسمانی دانستن عالم: رواقیان معتقد بودند که عالم سراسر جسمانی است و حتی خداوند را نیز جسمانی می‌دانستند. البته اجسام را به دو دسته تقسیم می‌کردند: جسم فاعل و جسم منفعل. منظور از جسم فاعل، جسمی است كه قوه و قدرت عالم است كه در انسان، روح یا نفس نامیده می‌شود و در مقیاس كلیتر، یعنی نسبت به همه عالمْ به آن خدا گفته می‌شود. و جسم منفعل چیزی است كه در انسان بدن گفته می‌شود.
۳. اعتقاد به قضای تغییرناپذیر الهی: حوادث جهان بر اساس تقدیر الهی تحقق می‌یابند و هیچ چیز خارج از مشیت خدا نیست.
۴. اعتقاد به آزادی اراده: رواقیان بر این باور بودند که اراده انسان تنها چیزی است که از جبر مستثنی است و انسان می‌تواند اراده خود را تغییر دهد.
۵. خیر دانستن نظام عالم: رواقیان بر این باور بودند که نظام طبیعت ذاتاً خیر است و وجود شرور در عالم برای خیر کل ضروری است.
📏 معیار ارزش اخلاقی از دیدگاه رواقیان
رواقیان بر این باورند که معیار خوب و بد «آرامش روحی» و «آسودگی خاطر» است. آنها توصیه می‌کنند که انسان باید نسبت به تأثیرات خارجی سهل‌گیر و بی‌اعتنا باشد و از دلبستگی به دنیا و حوادث طبیعی پرهیز کند.
✍ نقد و بررسی:
۱. تفسیر نادرست از زهد: دنیاگریزی رواقیان با زهد اسلامی متفاوت است و در اسلام، تعلق به امور دنیوی تا حدی که با کمالات معنوی منافات نداشته باشد، ناپسند نیست.
۲. مخالفت با فهم متعارف از اخلاق: توصیه رواقیان به بیاعتنایی و سهلگیری، مخالف با فهم متعارف از اخلاق است. اگر كسی نسبت به مرگ دوستش، بی‌اعتنا و بیقید باشد، در نظر اكثر مردم، فردی سنگدل و بیمهر تلقی می‌شود و نه فردی صاحب فضیلت و اخلاق والا.
۳. نادیده گرفتن عواطف و امیال: رواقیان عواطف را نادیده می‌گیرند و این ممکن است در روابط اجتماعی مشکل‌ساز شود.
۴. بطلان وحدت وجود رواقی: اعتقاد به وحدت وجود به گونهای كه در مكتب رواقی وجود دارد از دیدگاه اسلامی اعتقادی مردود و نادرست است. نسبت خدا و جهان مانند نسبت روح و بدن نیست. نمی‌توان عالم را به منزله پیكری برای خدا تلقی كرد. و یا این كه عقول انسان‌ها را به عنوان جزئی از عقل خداوند پنداشت.
۵. ارائه تفسیری نادرست از قضا و قدر الهی: قضا و قدر الهی با اختیار انسان منافات ندارد زیرا حوادثی كه به نحوی با انسان و افعال اختیاری او مربوط می‌شود وجوبش را از اراده انسان می‌گیرد. یعنی اراده انسان هم جزئی از اجزاء علت تامه آن حوادث است و در سلسله علل آن حادثه قرار می‌گیرد.
۶. تناقض در مبانی: اعتقاد به قضا و قدر الهی به شیوهای كه رواقیان گفتهاند نتیجهای جز جبر مطلق در پی ندارد. این در حالی است كه رواقیان بر این مسأله تأكید دارند كه آدمیان می‌توانند شخصیت و سیرت خویش را تغییر دهند. بنابراین، آشكار است كه در بنیاد نظریه رواقیان تناقضی اساسی وجود دارد: انسان هم آزاد است و هم آزاد نیست.
۷. تنگ‌نظرانه بودن: رواقیان به سخت‌گیری در برابر حوادث تأکید دارند. اولاً سایر شؤون آدمی مانند روابط اجتماعی او با دیگر انسان‌ها در این چارچوب نمیگنجد، ثانیا ممکن است برای همه افراد قابل اجرا نباشد.
📘#محمدتقی_مصباح_یزدی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، ۲۵۳_۲۷۳
📚 #فلسفه_اخلاق | #تخصصی
📮 ایتا | تلگرام | اینستاگرام | آپارات