امام صادق علیه السَّلام به ابوحنیفه فرمودند: آیا تو فقیه مردم عراق هستی؟ گفت آری! امام پرسیدند: به چه استنادی فتوا می دهی؟ گفت: به استناد کتاب خدا و سنت پیامبرش. امام پرسیدند: آیا کتاب خدا را که آن گونه باید می شناسی؟ آیا ناسخ و منسوخ تشخیص می توانی بدهی؟ گفت: آری! امام فرمودند: اگر در آنچه ادعا می کنی صادق باشی، ادعای دانشی را می کنی که خداوند جز به اهل اش که کتاب را بر آنان نازل فرموده نسپرده است. برای روشن شدن و درک ادامه مطلب، در این بحث ابتدا مثال هایی را باید ذکر کنیم: ۱) گفتیم تمام آیات قرآن حکم نسخه و ناسخ است که برخی از آیات نیاز به منسوخٌ بِه، برای محکمات شدن را دارند که به مدد حق تعالی به تفصیل آن خواهیم پرداخت. قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ (۵۳_زمر) (ای رسول رحمت) بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردند بگو: هرگز از رحمت (نامنتهای) خدا ناامید مباشید، البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید، که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است. ناسخ نیاز به منسوخٌ بِه دارد، چرا؟! چون با خواندن این آیات ممکن است بر کسانی که رَاسِخوُن فِی العِلم نیستند، شیطان امنیّه و خط امان دهد که خداوند هر گناهی کنیم وعده بخشش آن را داده است پس تمام آیات تهدید و انذار صرفاً جنبه ترساندن دارد و خداوند از رحمت اش هیچ کدام را عملی نخواهد کرد. این امنیّه شیطان باعث می شود که انسان در دنیا، آخرت را فراموش و هر معصیتی را به امید وعده بخشش الهی انجام دهد. پرواضح است آیه فوق نیاز به منسوخٌ بِه دارد، یعنی آیه ای که در حق این آیه نسخه شده و آن را به محکمات تبدیل سازد. در کلام وحی منسوخٌ بِه های متعددی برای این آیه می توان یافت که ما به چند نمونه براساس دریافت خود بسنده می کنیم: آیه "يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ" منسوخٌ بِه آن است. آیه "أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاءً مَحْيَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ ۚ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ" منسوخٌ بِه دوم آن است. با تدبر در این دو منسوخٌ بِه، القای امنیّه شیطان در باب آیه ناسخ ذکر شده و با محکمات محو می گردد و کاملاً مستفاد می شود که این آیه مخاطب اش کسانی هستند که گنهکار بوده و شیطان از رحمت الهی آنان را برای توبه ناامیدشان کرده است. به منسوخٌ بِه سوم در آیه مورد بحث می رویم: وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۖ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَىٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (۵۴_انعام) یعنی خداوند کسی را بدون ایمان به خدا و توبه و عمل صالح برای جبران گناه خود، گناهان اش را نمی بخشد. ۲) به مثال دوم می رویم: الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاءِ الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا (۳۳_مومنون) این آیه یک ناسخ است که نیاز به منسوخٌ بِه دارد. چون شیطان با خواندن این آیه ممکن است القاء کند که خداوند خود فرموده کسی که کافر باشد تمام امکانات دنیا و لذایذ را برای بهره‌وری او در دنیا عطا می کند، پس القای شیطان شروع می شود که خداوند کسانی را که به او کافر شوند بسیار دوست دارد که بر آنان این لذت ها را می بخشد و مؤمنان را دوست ندارد، چرا که اگر دوست داشت بر آنان هم چنین میدان رفاه و لذت می بخشید. قطعا این آیه نیاز به منسوخٌ بِه دارد؛ که منسوخٌ بِه آن در سوره انبیاء آمده است: فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنَا إِذَا هُمْ مِنْهَا يَرْكُضُونَ (۱۲_انبیاء) و چون صلابت ما را احساس كردند از آن گريزان شدند. لَا تَرْكُضُوا وَارْجِعُوا إِلَىٰ مَا أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَمَسَاكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْأَلُونَ (۱۳_انبیاء) ‏(به ايشان گفتيم) نگريزيد به سوی لذت‌ها و مسكن‌های خويش باز گرديد شايد سراغ شما را بگيرند. 🆔 @akhlaghmarefat داستان‌ها و پندهای اخلاقی