🔻 پيرامون ليلة الرغائب ( ٣ ) 🔸ظاهرا مرحوم سیّد بن طاووس بر مبنای قاعده (تسامح در ادلّۀ سنن) و بدون توجّه به ضعف سندي ليلة الرغائب آن را در کتاب اقبال نقل کرده‌ است كما اينكه معدود نقل هاي پس از ايشان هم، بر اساس همان مبنا یا با توجّه به ارادتی که به سیّد و قداست او داشته‌اند صورت گرفته است.
 نتيجه كنكاش در منابع روايي شیعه ما را با اين واقعيت روبرو مي سازد كه نقل علامه حلي دقيقا متاثر از نقل استادش سيد بن طاووس است. و پس از علامه، تنها سه نفر به باز نقل روايت ليلة الرغائب اقدام كرده اند. (كفعمي و حر عاملي و مجلسي) و البته بر خلاف شرايط اجتماعي امروز كه بر اثر تبليغات رسانه اي ليلة الرغائب با عنوان موهوم ( شب آرزوها ) شهرت يافته است اما در گذشته حقيقتا اينگونه نبوده و شهرت و معروفيتي نيز براي آن وجود نداشته است. 📌 نكته قابل توجه اينكه نقل شيخ حر عاملي در وسائل الشيعة و نقل مجلسي در بحارالانوار نيز دقيقا مستند به نقل علامه حلي است. با اين همه اما مرحوم مجلسي علي رغم ذكر اين روايت در بحار، اما از بيان آن در ( زاد المعاد ) بدليل ضعف سندي اش خودداري كرده است. در ادامه به بررسي اصالت روايت ليلة الرغائب در نقلهاي سيد بن طاووس و علامه حلي و كفعمي و حر عاملي و مجلسي مي پردازيم. الف) بررسي نقل سيد بن طاووس سيد بن طاووس در اقبال الاعمال مي گويد: وجدنا ذلك في كتب العبادات مرويّاً عن النبي (ص) و نقلته أنا من بعض كتب أصحابنا رحمهم اللّه، فقال في جملة الحديث عن النبي (ص) في ذكر فضل شهر رجب ما هذا لفظه: و لكن لا تغفلوا عن أوّل ليلة جمعة منه، فإنّها ليلة تسمّيها الملائكة ليلة الرغائب ... همانگونه كه ملاحظه مي فرماييد مرحوم سیّد(ره) نام کتابی را که از آنجا روايت ليلة الرغائب را نقل نموده را ذکر نكرده و صرفا به عبارت ( نقلته انا من بعض كتب اصحابنا ) بسنده نموده است. كه محتمل است مراد ايشان كتاب ( مفید العلوم و مبید العموم ) محمد بن عباس خوارزمي باشد كه در بخش اول از اين نوشتار به آن اشاره شد. و البته نقل خوارزمي نيز بصورت مرفوعه و فاقد سند است. علاوه اينكه حتي اگر فرض كنيم كه نقل خوارزمي بصورت مسند هم بوده باشد اما لازم است كه برای اعتبار سنجي يك روايت ، بر اساس مبانی رجالی خودمان ( و نه طبق مبانی رجالی سیّد و علّامه و دیگران) به بررسي رجال واقع در سند روايت اقدام کنیم. در هر حال روايت سيد بن طاووس در اقبال مرفوعه و بدون سند و فاقد اعتبار خواهد بود. ب) بررسي نقل علامه حلي علّامه حلّی در ( منهاج الصلاح فی اختصار المصباح ) مي گويد: و یستحب أن یصلّی فیه صلاة الرغائب. روی عمرو بن شمر عن جابر بن یزید الجعفی: أنّه یصوم أوّل خمیس فی رجب، ثمّ یصلّی … 📌 در رابطه با عبارت علامه حلي ذكر چند نكته لازم است ١- كتاب منهاج الصلاح در واقع تلخيص کتاب ( مصباح المتهجّد ) شیخ طوسی است. و البته باید توجه داشت که تلخیص در میان علمای گذشته، با آنچه امروزه از آن تعبیر می‌کنیم، متفاوت بوده زيرا در گذشته علما در مقام تلخيص علاوه بر برخی حذف‌ها و تغییر در تبویب و ترتیب هاي كتاب ، گاهي مطالب ديگري را كه خود ضروري مي پنداشتند هم به كتاب مي افزودند! از اين رو تلخيص ايشان شامل اضافات هم می‌شده‌ است. بر اين اساس مرحوم علامه حلّی نیز در ( منهاج الصلاح ) مطالب بسیاری را که به تعبیر خودش ( ممّا لابدّ منه و لا یستغنی عنه ) بوده را به كتاب افزوده است. كه يكي از آن اضافات، همین عبارت ( و یستحبّ ...) و داستان ليلة الرغائب است که در کتاب اصلی شیخ طوسی موجود نیست! ولي علامه حلي متاثر از استادش سيد بن طاووس آن را در اينجا اضافه كرده است. واضح است كه نبودنِ این روایت در کتب اربعه و كتابهاي ديگر تا پیش از سیّد بن طاووس(ره) در قرن هفتم ، موجب ترديد جدي نسبت به اصالت اين خبر خواهد شد. ٢- در روایت منقول توسط علامه هیچ نشانه‌ای دالّ بر نقل آن از معصوم(ع) وجود ندارد! و این (جابر بن یزید جعفي) است که می‌گوید: مکلّف،نخستین پنجشنبه ماه رجب را روزه می‌گیرد و…. در نتيجه روايت منقول از علامه ظاهرا قول جابر بن يزيد است و نه قول معصوم. و اين موجب عدم حجيت آن خواهد شد. ٣- در سند روایت علّامه حلّی( عمرو بن شمر ) وجود دارد كه شخصيتي ضعيف بوده و وثاقتش محرز نيست. علاوه اينكه بزرگان علم رجال مانند نجاشي و ابن الغضائري و ديگران بر ضعف او و عدم وثاقتش تصريح كرده اند. اين امور موجب آن است كه روايت علامه حلي از جهات عديده ضعيف و غير قابل استناد به شمار آيد. در يادداشت بعد به بررسي نقل كفعمي و شيخ حر عاملي و مجلسي خواهيم پرداخت. 📚 رجوع كنيد به : ١- وسائل الشيعة آل البيت ج ٨ ص ٩٨ باب ٦ روايت ١ شماره ١٠١٧٢. ٢- بحارالانوار ج ٩٥ ص ٣٩٥. ٣- الإقبال بالأعمال الحسنة ج ٣ ص ١٨٥. ٤- منهاج الصلاح فی اختصار المصباح - علامه حلي - ص ٤٥٦ و ٤٥٧. ٥- رجال النجاشي ص ٢٨٧ شماره ٧٦٥. ٦- رجال ابن الغضائري ص ٧٤ شماره ٧٨. ٧- رجال ابن داوود ص ٢٦٤ شماره ٣٧٠. ٨- معجم رجال الحدیث ج ۱۴ ص ۱۱۶ و ١١٧ و در چاپ ديگر ج ١٣ ص ١٠٦ و ١٠٧. نقل مطالب تنها با ذكر ماخذ آن بلا مانع است. http://eitaa.com/nokate