🖌 زمینه های فکری اسلام سیاسی قدمای امامیه در تدوین نهج‌البلاغه کتاب شریف نهج‌البلاغه مجموعه ای از سخنان امیر بیان و ولاء علی بن ابی طالب علیه السلام است که در سه بخش خطبه ها ( ۲۴۱ ) و نامه ها ( ۷۹ ) و کلمات قصار یا حکمت ها ( ۴۸۰ ) توسط محمد بن حسین موسوی بغدادی مشهور به سید رضی علیه الرحمه ( ۳۵۹ - ۴۰۶ ق ) گردآوری و تنظیم شده است. سید رضی ره که نسبش از پدر به ابراهیم مجاهد فرزند امام کاظم علیه السلام و از مادر به امام سجاد علیه السلام می رسد، از شاگردان برجسته شیخ مفید رحمت الله علیه است. وی در همان دوران جوانی در علوم مختلف تبحر یافته بود ولی شهرتش در ادبیات عرب بود چنانکه او را سرآمد شاعران آل ابی طالب دانسته اند. سید رضی ره نگارش نهج‌البلاغه را در ماه رجب ۴۰۰ هجری قمری به اتمام رسانده است او در مقدمه کتاب، دلیل نامگذاری آن به نهج‌البلاغه را در شگفتی و عظمت رسایی و بلاغت سخنان امام علی علیه السلام عنوان کرده است: " بعد از تمام شدن كتاب، خوب ديدم كه نامش را نهج البلاغه بگذارم؛ زيرا اين كتاب درهاي بلاغت را به روي بيننده مي گشايد، حاجت عالم و متعلم و هم خواسته ي شخص بليغ و زاهد در آن يافت مي شود. در بين كلمات امام ـ عليه السّلام ـ سخنان شگفت انگيزي در مورد توحيد، عدل و تنزيه خداوند از شباهت به خلق مي بينم كه تشنگان را سيراب مي كند و پرده ها را از روي تاريكي شبهات برمي گيرد ". اما شاید اگر سید رضی در روزگار خواجه نظام الملک طوسی ( ۴۰۸ - ۴۸۵ ق ) که اندکی بعد از درگذشت وی بدنیا آمده است، می زیست و یا در دنیای معاصر که توجه به سیاست نامه و فلسفه سیاسی نویسی شدت یافته است به سر می‌برد، نام دیگری مانند سیاست‌نامه علوی، نهج السیاسه یا نهج الحکومه را برای کتاب خود انتخاب می کرد. شاید هم سید رضی ره بر همین قصد بوده است ولی از باب تقیه چنین عنوانی را برای کتاب خود برگزیده است. چون سید در همان مقدمه اشاره به این نکته دارد که برخی خطبه های حضرت وصی درباره زهد و تقوی به حدی جذاب و پندآموز است که شنونده گمان می کند گوینده آن تارک دنیا بوده و به خانه و غار نشینی رو آورده است در حالی که این چنین نیست و این سخنان از کسی است که امیر لشکر و کشور بوده است: " هر گاه كسي در سخن آن حضرت درباره ي زهد و مواعظ تأمل كند بدون آن كه توجه داشته باشد كه اين سخن شخصي عظيم القدر و نافذ الامر است كه همه در برابر او سر فرود مي آورند، شك و ترديد نخواهد كرد كه گوينده ي اين سخن كسي است كه جز در وادي زهد و پارسايي قدم نگذاشته و هيچ اشتغالي به جز عبادت نداشته و در گوشه ي خانه اي يا در يكي از غارها تنها و دور از اجتماع قرار گرفته كه جز صداي خودش را نمي شنود و غير خويش، ديگري را نمي بيند و همواره مشغول عبادت است؛ و هيچ گاه نمي تواند باور كند كه اين سخنان از كسي است كه به هنگام جنگ در درياي لشكر دشمن فرو مي رفت و پهلوانان و جنگ جويان نيرومند را بر زمين مي افكند و، با اين حال،در زهد و درستكاري و پاكي نمونه اي بي نظير است". اینکه اغلب خطبه ها و تمام نامه های نهج‌البلاغه مربوط به دوره حکمرانی امام علی علیه السلام است، دلیل آشکاری است بر اینکه سید رضی ره توجه ویژه‌ای به امر حکمرانی آن حضرت داشته است و در پی حفظ آن بوده است. خصوصاً که وی سعی نکرده مطالب را موضوع بندی کند و مثلاً اخلاقیات را از سیاسات جدا کند. این امر، فرض زمینه دیدگاه اسلام سیاسی در اندیشه سید رضی ره را قوت می بخشد. بلکه دیدگاه قدمای امامیه بر فکر اسلام سیاسی استوار بوده است. لکن به دلیل وجود شرایط تقیه آمیز و حوادث ایام مجبور به پنهان نگاری بودند. اگر اسلام سیاسی در اندیشه قدمای امامیه تا این اندازه قوت حضور نمی داشت، کتاب شریف نهج‌البلاغه به اینگونه که هست گردآوری نمی شد و به همان سخنان اخلاقی و حکمت آموز بسنده می شد. درک قدمای امامیه از جامعیت سیره نبوی و علوی در عدم تفکیک دین از سیاست بود که سخنان امام علی علیه السلام اینچنین گردآوری شد و به یادگار مانده است. ✍ داود مهدوی زادگان 👉 @mahdavizadegan