#بصیرت‌های_عاشورایی ٣
🔸🔸🔸ادامه مطلب
در‌نتیجه برخی از گزارش‌ها در آن باره قطعاً صحیح است و در‌نتیجه مضمون اخص از بین آن گزارش‌ها قطعاً صحیح و برای شخص یقینی خواهد بود، [زیرا سخن معصوم یا همان مضمون اخص است یا مضمون اخص را شامل می‌شود].»
تبیین کلام و روش ایشان در چند بند ارائه می‌شود:
اول. ملاک و معیار حصول علم و یقین و آلی بودن آن با ملاک و معیارِ حجیتِ خبرِ واحد و آلی بودن آن متفاوت است، همان‌طوری که حجیت قطع با حجیت ظن معتبر متفاوت است. حجیت علم و یقین و قطع تکوینی است، ولی حجیت ظن معتبر اعتباری و بر‌اساس قانون است. و این نکته‌ای مهم است که مورد‌غفلت بسیاری از افرادی که در این باره بحث می‌کنند قرار می‌گیرد.
علم و یقین یا اطمینان تکوینی از چند راه به‌دست می‌آید:
راه نخست: از راه انباشته شدن قرائن و شواهد به‌لحاظ کمی و کیفی؛ هر قرینه و شاهد و دلیلی به‌لحاظ تکوینی اثری دارد و وقتی شواهد و قرائن و دلایل به‌لحاظ کمی، زیاد و به‌لحاظ کیفی، دال و کاشف باشد، علم و یقین یا دست‌کم اطمینان را همراه خواهد داشت. علم‌آور یا اطمینانی بودن این قرائن و شواهد تکوینی است و ارتباطی با اعتباریات ندارد.
[در توضیح یاد‌شده، سه تعبیر به‌کار رفته‌است: «کمیت قرائن و شواهد»؛ «کیفیت قرائن و شواهد»؛ «تراکم و انباشته شدن قرائن و شواهد».] «کمیت قرائن و شواهد» به تعداد آن‌ها در خارج و در واقعیت مربوط است و «کیفیت قرائن و شواهد» به حیثیت کشفی آن‌ها و این حیث کشفی حیثی تکوینی در قرائن و شواهد و امری ذاتی برای آن‌ها‌ست و به اعتبار و عدم اعتبار ربطی ندارد. «تراکم و انباشته شدن قرائن و شواهد» نیز امری تکوینی و غیر‌اعتباری است که با بالا رفتن کمیت و کیفیت آن‌ها، رشد می‌کند و بالا می‌رود، یعنی وقتی عامل کمی بالا‌تر رود و عامل کیفی قوی‌تر شود، تراکم و انباشت نیز افزون‌تر می‌شود.
راه دوم: راهِ دیگرِ حصولِ تکوینیِ علم و یقین و اطمینان ممتنع بودن تواطؤ و توافق ناقلین با هم‌دیگر بر نقل کذب و دروغ است. اگر واقعه‌ای را چندین نفر نقل کنند و هم‌دستی و دسیسه‌چینی و توافق بر کذب و دروغ از سوی ناقلین محتمل نباشد، در این صورت اخبار منقوله موجب علم و اطمینان خواهند بود. ممتنع بودن تواطؤ و توافق بر کذب یا به‌خاطر دور بودن و بی‌خبر بودن ناقلین از هم‌دیگر است یا به‌خاطر ممکن نبودن نقل آن‌ها از هم‌دیگر است یا به‌خاطر ممکن نبودن توافق تصادفی است یا به‌خاطر نداشتن انگیزه بر دروغ‌گویی است.
دوم: در هر دو ملاک و مناطِ برایِ حصولِ علم و یقین و اطمینان (تراکم کمی و کیفیِ قرائن و امتناع تواطؤ و توافق بر کذب) گاهی تراکم و انباشتِ کیفی بسیار قوی می‌شود و در‌نتیجه عامل کمی دارای اهمیت قلیل خواهد بود و نیاز به عامل کمی کاهش خواهد یافت. در این صورت، از اخباری که به‌لحاظ کمی به حد تواتر نرسیده‌اند، علم و یقین یا دست‌کم اطمینان حاصل می‌شود. این نکته مورد‌توجه آقا بزرگ تهرانی (قدس‌سره) قرار گرفته‌است: «بل قد يحصل العلم بالجامع أيضاً في عدة أخبار قليلةٍ جداً غير بالغةٍ حد التواتر ولا قربه مع اختلافها في الخصوصيات إذا عُلِم إجمالا بصدور واحد غير معين من تلك الأخبار عن الإمام المعصوم؛ حصول علم و یقین منحصر به تواتر نیست و در صورتی دیگر نیز ممکن است به وقوع جامع [اصل واقعه] علم و یقین حاصل کرد و آن زمانی است که واقعه‌ای نه با تواتر، بلکه با چندین خبر واحد نقل شده باشد، ولی ما بدانیم که یک یا چند خبر از آن اخبار از امام معصوم (علیهم‌السلام) صادر شده‌است.
سوم: دو مناط و ملاکِ حصولِ علم و اطمینان در گروِ دو مکانیسم است:
الف. تتبع و فحص کامل؛
ب. تأمل و تدبر عمیق و در‌خور.
چهارم: دو ملاک و معیارِ گفته‌شده برای حصول علم و اطمینان یا برای حصول تواتر [مشکک و دارای مراتب است و] گاهی به‌لحاظ کیفی، چنان قوی می‌شود که نه‌تنها علم و یقین را به همراه دارد، بلکه مفاد آن امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌شود و ضروری بودن یک مسئله بالا‌ترین حد علم و یقین و امری فوق تواتر است. این مسئله حقیقتی علمی و دینی و مسئله‌ای خطیر و بسیار پر‌‌بها و با‌اهمیت است که مورد‌توجه محقق بزرگ، آقا بزرگ تهرانی (قدس‌سره) قرار گرفته‌است.
آری، این حقیقتی علمی و دینی و مسئله‌ای خطیر است و غفلت از آن یا کم‌بها و کم‌ارزش شمردن آن و مراجعه نکردن به کتب معتبر تاریخی و زندگی‌نامه‌های معتبر تضییع حق این کتب و نیز تضییع حق خود شخص است و موجب می‌شود حقایق دینی بسیاری فهمیده نشوند و پوشیده بمانند و در‌نهایت از‌بین بروند، حقایق دینی‌ای که قطعی هستند و مورد‌شک و شبهه نیستند.
آن‌چه گذشت منهج و سیرۀ آقا بزرگ تهرانی (قدس‌سره) است و ما در قبل اشاره کرده‌ایم که منهج بسیاری از علما و بزرگانِ متقدمِ امامیه نیز همین است، علما و بزرگانی مانند شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی و شیخ کلینی و شیخ صدوق و شیخ طبرسی و...