در منهج و روش علمي كه جزئياتي از يك روايت متواتر را اجزاء غير متواتر تشكيل ميدهند، نميشود جزئيات را به بهانه اينكه متواتر نيستند كنار گذاشت در حالي كه همين جزئيات متفرقه متواتر را تفصيل و توضيح ميدهند 6. همۀ حقائق و اثبات آن‌ها در قیل و قال‌های علمی منحصر نیست و راه قلب (حال) باز است و بهتر و وسیع‌تر و سهل‌الوصول‌تر از راه قیل و قال است. 7. همۀ مسلمانان، شیعه و سنی، داستان‌ها و ما‌جرا‌ها و وقایع زندگی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) را نقل و تاریخ اسلام و سیرۀ نبوی را حفظ کرده‌اند. این روش به شیعه یا سنی و حتی به مسلمانان اختصاص ندارد و همۀ انسان‌ها، با هر دین و ملت و مذهبی، این ویژگی را دارند [و وقایع را تحت عنوان «تاریخ» نقل می‌کنند و به نسل بعدی منتقل می‌کنند. همۀ انسان‌ها چنین روشی را معقول و قابل‌اتکا (به تعبیر اصولی حجت) می‌دانند]. البته ممکن است برخی نقل‌ها با برخی نقل‌ها ساز‌گار نباشد یا برخی نقل‌ها با برخی اصول مسلم و پذیرفته‌شده نا‌ساز‌گار باشد که در این مواقع، با بررسی تحلیلی و موازنه و مقابلۀ نقل‌ها و با در نظر گرفتن امور قطعی و مسلم و پذیرفته‌شده، به نقلی ویژه و ساز‌گار دست پیدا می‌کنند. [به سخن دیگر، معتبر بودن مقاتل متأخر امری غریب و نا‌آشنا و دور‌از‌ذهن نیست، بلکه شیوه و منهج همۀ مسلمین، بلکه فرا‌تر از آن، شیوه و منهج همۀ مردمان، با هر دین و مذهبی، این است که وقایع تاریخی را ثبت و ضبط کنند و به نسل بعدی انتقال دهند. تاریخ نقل‌شده از نظر انسان‌ها قابل‌اتکا و، به تعبیر اصولیین، حجت است. قابل‌اتکا بودن تاریخ به این معنی است که نسل‌های بعدی تاریخ را به‌کلی از اعتبار ساقط نمی‌کنند و آن را معتبر می‌دانند و وقتی نقلی با نقلی ساز‌گار نباشد یا وقتی نقلی با وقایع قطعی دیگر ساز‌گار نباشد، با روش‌های معقول و مرسوم، به نقل معتبر و حجت می‌رسند.] 8. نقل‌های مختلف در کتب مقتل از هم دور و بی‌ارتباط نیست. مضمون نقل‌های مختلف با هم ارتباط شبکه‌ای و مجموعه‌ای دارد [و برخی برخی دیگر را تأیید می‌کند و برخی برخی دیگر را توضیح می‌دهد و برخی پرده از اجمال برخی دیگر بر‌می‌دارد.] ارتباط شبکه‌ای بین کتب معتبر با دیگر کتب، [از‌جمله مقاتل متأخر]، ما را به مجموعه‌ای بزرگ و گنجینه‌ای ارزشمند می‌رساند که نقل‌های آن‌ها با هم مرتبط است و هم‌دیگر را تأیید می‌کند. از چنین مجموعه‌ای با این ارتباط‌هایِ شبکه‌ایِ علمی، علوم تفصیلی و معرفت‌های جدید به دست می‌آید و افزون بر آن، مطابق نکته‌ای که آقا‌بزرگ تهرانی (رحمه‌الله) نیز به آن تنبّه داده‌است، ما می‌توانیم از این مجموعۀ ارزشمند به برخی ضروریات دینی نیز برسیم. 🔹 دفتر مرجع عاليقدر حضرت آيت الله شيخ محمد سند دام ظله ▪️محرم الحرام ١٤٤٦ هـ @ayatollahsanad 🔺