🛑شاخصه‌های اسلام‌شناسی جامع از منظر امام خمینی قدس سره
اسلام که آخرین دین الهی است، برای تمام جوامع انسانی و بر اساس نیازهای بشری از طرف خداوندگار متعال فرستاده شده است؛ از آنجایی که نیازهای بشری گسترده و دارای مراتب است اسلام نیز برای تمام این نیازها برنامه‌ای ذومراتب و جامع دارد، نیازهای جسمانی و طبیعی، نیازهای اقتصادی و اجتماعی، نیاز به روحانیت و عبودیت و در یک کلمه از حضیض حیوانیت تا اوج انسانیت.
امام خمینی رحمه الله بیش از هر کسی به ذومراتب بودن دین توجه دارند و در سخنرانی‌ها و مکتوبات متعدد به این مطلب اشاره می‌کنند، ایشان همچنین تقلیل‌گرایی را در واقع نشناختن اسلام و «فاجعه» می‌نامند(۱). تقلیل‌گرایی به معنای محدود کردن دین به یکی از برنامه‌های آن و عدم ورود و یا انکار دیگر ساحت‌های برنامهٔ جامع دین است. در نظر امام خمینی رحمه‌الله اگر امروزه این برنامه‌های انسان‌ساز شناخته نشده و به جوامع بشری معرفی نشده است و اگر جوامع اسلامی از سیر پیشرفت و رقابت با تمدن‌های غیر دینی عقب مانده‌اند، قطعا از عدم توجه به این جامعیت و تقلیل‌گرایی است که متأسفانه جامعهٔ اسلامی گرفتار آن است. اما «شاخصهٔ اسلام‌شناسی» چیست؟ یعنی اگر بخواهیم یک اسلام‌شناس باشیم چه معیارهایی را باید رعایت کنیم؟
🔸با توجه به مقدمه، اسلام‌شناسی دارای چهار شاخصهٔ اساسی است:
🔴 ۱) «اذعان به جامعیت اسلام» (۲)
اولین گام برای اسلام‌شناسی اذعان به جامعیت برنامهٔ اسلام برای زندگی بشر است؛ یک محقق در حوزهٔ اسلام باید توجه کند که دین برای همهٔ مراتب انسانی برنامه دارد تا او را به سعادت برساند. عدم اذعان و توجه به این امر مهم، هنگام مطالعه و تحقیق در متون دینی موجب نگاه یک جانبه و تقلیل‌گرایی می‌شود.
🔴 ۲) «فراگرفتن همهٔ علوم دینی» (۳)
این امر به معنای تخصص یافتن در همهٔ شئون دینی نیست بلکه مطلع بودن از دیگر شئون دین برای فهم عمیق مطالب آن است. اگر محقق در اسلام از یک علم دینی آگاه و حتی متخصص باشد و از بقیهٔ علوم در بی‌خبری کامل به سر ببرد، چگونه می‌تواند ادعا کند که اسلام‌شناس است و نظر او بیان نظر اسلام می‌باشد؟
🔴 ۳) «شناخت نظام‌مند و درختواره‌ای» (۴)
یعنی شناخت علوم و نظرات گوناگون اسلام در یک نظام و درختوارهٔ کاملاً هماهنگ و منسجم؛ این بدان معناست که شاخصهٔ دوم به تنهایی کافی نیست، هر چقدر هم از علوم دینی و شئون مختلف برنامه‌های آن مطلع باشیم اما ارتباط میان آنها را درک نکنیم مانند آن است که نقشهٔ یک شهر را به صورت تکه تکه یاد گرفته باشیم اما ندانیم که هر کدام را در کجا قرار دهیم، پس در عمل نمی‌توانیم ادعا کنیم که شهر را می‌شناسیم. در نتیجه شناخت جزیره‌ای برنامه‌های اسلام کافی نیست و شناخت درختواره‌ای و هماهنگ، لازم و ضروری است.
🔴 ۴) «التزام عملی به ذوابعاد بودن دین»
فایدهٔ شناخت دین بر اساس سه شاخصهٔ گذشته، در هنگام مواجهه با مسائل مشخص می‌شود، یعنی هنگامی که از محقق در مورد نظر اسلام در یک مسأله‌ای پرسیده می‌شود، بتواند در شناخت نظام‌مندی که از اسلام دارد آن مسأله را تحلیل کند و نظر اسلام را بیان کند. اگر محقق در بیان نظرات اسلام و در هنگام حل مسائل به ابعاد مختلف آن توجه نکند باز هم همان فاجعهٔ در حق اسلام رخ می‌دهد و نظر جامع اسلام به بخشی از آن تقلیل می‌یابد.(۵)
ان‌شاءالله بتوانیم اسلام را با همهٔ ابعادش درک کنیم.
✍️مهدی رضائی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(۱)صحیفه امام، ج۴، ص۶
(۲) ولایت فقیه، ص۵
(۳) صحیفه امام، ج۴، ص۱۹۰ (شرط اسلام‌شناسی)
(۴) نظام‌مند بودن و نگاه جامع در آدرس‌های گذشته به صورت ضمنی قابل دریافت است اما به صورت تصریح در جلد پنجم صحیفهٔ امام صفحهٔ ۳۸۳ در ضمن مطلبی می‌فرمایند: « مجموعه قواعد اسلامى در مسائل اقتصادى، هنگامى كه در كل پيكره اسلام به صورت يك مكتب منسجم ملاحظه شود و همه جانبه پياده شود، بهترين شكل ممكن خواهد بود.»
(۵) امام خمینی قدس سره در سخنرانی‌های متعدد به خصوص نزدیک بهمن ۵۷ از جامعیت اسلام سخن گفته‌اند، شما می‌توانید برای مطالعهٔ بیشتر به جلد چهارم صحیفهٔ امام مراجعه کنید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🆔 @mobarez_59