💡الْمُقَصِّرُ فِي حَقِّكُمْ زَاهِقٌ
اشعری می‌گوید دو فرقه - بتریه و جارودیه امر زید بن علی بن حسین بن علی را بر خود بسته‌اند و فرقۀ زیدیه از ایشان منشعب شده است. همین مطلب در فرق الشیعه نوبختی نیز آمده است. شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه با اشاره به دو فرقه زیدیه می‌نویسد: «جارودیه فرقه‌ای از زیدیه‌اند و بنا به قولی ایشان مانند بتریه منسوب به زیدیه‌اند، ولی در حقیقت زیدیه اهل سنت‌اند». بر اساس سخن شیخ صدوق دو نکته روشن می‌شود: اولاً، ممکن است فرقه بتریه جریانی مستقل بوده و تنها منسوب به زیدیه باشند؛ ثانیاً، علت صف آرایی دو جریان بتریه و جارودیه در اعتقاد شیعی بتریه ریشه داشته است و آنان تنها به زیدیه گرایش داشته‌اند و بنا بر شواهد تاریخی و مطلب شیخ،جارودیه از اهل سنت وارد زیدیه شده است. نوبختی هم از دو گروه أقویا و ضعفای زیدیه نام می‌برد که به نظر می‌رسد ضعفای دارای گرایش کم رنگ زیدیه همان بتریه باشند. در گزارشی از ماهیت بتریه، کشی هیچ سخنی از زیدیه نمی‌کند و می نویسد: بتریه در آغاز مردم را به ولایت امیرالمومنین علیه السلام دعوت می کردند. سپس آن را با ولایت ابوبکر و عمر درآمیخته و به اثبات امامت ایشان می‌پردازند. آنان بر عثمان، طلحه و زبیر خرده می‌گیرند و بر قیام با فرزندان علی بن ابی طالب علیهما السلام معتقدند. با مقایسه گزارش کشی و قول سعد بن عبدالله اشعری دربارۀ بتریه و مطلبی که در گفتار نوبختی و شیخ صدوق بیان شد، می‌توان نتیجه گرفت که بتریه پیش از قیام زید و پیدایش زیدیه، حیاتی درمیان شیعیان داشته‌اند که سعد بن عبدالله اشعری آنان را اوائل البتریه می‌خواند و پس از مدتی با تأثیرپذیری از زیدیه، خلافت ابوبکر و عمر را با وجود افضلیت امیرالمومنین علیه السلام پذیرفته بودند. در کنار نظریۀ اوائل البتریه، پاسخ به این پرسش که آیا اوائل البتریه حق امامت را در قیام‌کننده‌ای از فرزندان امام حسن و امام حسین علیهماالسلام منحصر می دانسته‌اند آسان نیست، زیرا نام برجستگان مهم بتریه چه در قیام زید و چه نفس زکیه ثبت نشده است. گفتنی است نام بتریه به جریان مورد بحث اختصاص نداشت، زیرا معتزله را نیز به دلیل آنکه امیرالمومنین علیه السلام را بر ابوبکر و عمر برتری می‌دادند، بتریه نام نهاده‌اند و حتی به برخی از پیشوایان بتریه لقب مرجئی هم داده بودند تا مشخص گردد نام‌گذاری‌های یادشده، تمام هویت یک جریان نمی توانست باشد. پیش‌تر اشاره شد که این گروه خود نخواسته بودند که نام بتریه را برای خود برگزینند و آنان هم انگیزه‌ای نداشتند تا خود را جدا از گروه شیعه بدانند و از دیدگاه سلیمان بن جریر به عنوان یک زیدی مذهب، بتریه جزئی از امامیه بودند.
📚اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ص۶٨.
📚 ابن اثیر، عزالدین أبی الحسن، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص٢٣۵.
📚ذهبی، شمس‌الدین محمد، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، ج۵، ص١٧۶.
📚نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص٢٣٣.
📚خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، ج۶، ص١٧۶.
📚اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ص۶٨.
📚نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص٢٠-۲۱ و ۵۷
📚صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۴٣.
📚طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص٢٣٣. ۲۳۵
📚حانی، مهدی؛ خمینی، سیدحسن، فرهنگ جامع فرق اسلامی، ج٢، ص٢٣۵.
📚جوزف، فان. اس، علم الکلام والمجتمع، ج١، ص٣۴٠.
📚کاجی، قاسم و رضوی، رسول، بتریه و اندیشه تقصیر، ص ۱۵۱.
#تقصیر #مقصره
@BotShenasi