💡الْمُقَصِّرُ فِي حَقِّكُمْ زَاهِقٌ
به یقین مسلّم حلقۀ مفقوده مقصره در منابع رجالی، برداشت‌های متفاوت از شیعه به ثبت رسانده است، ولی با نگاهی به احادیث و روایت‌های اهل بیت علیهم السلام دو گروه بتریه را می‌توان از یکدیگر باز شناخت:
جریان نخست به موازات زیدیه صورت تازه‌ای یافت و با تأکیدهای بدیع، کثیر النوا، حسن بن صالح بن حی، ابومقدام ثابت بن حداد، سالم بن ابی حفصه، حکم بن عتیبه و سلمة بن کهیل بر لزوم به کار گیری اجتهاد در مقابل نص و نظریه برتری مفضول بر فاضل استحکام یافت. شاید بتوان عنوان اقویای مقصره را بر اینان نهاد. امام صادق علیه السلام برخی از اینها را نفرین کرد و کثیرالنوا را دروغ گو خوانده، لعنش فرمود. گویا او با امام باقر علیه السلام مخالفت‌هایی داشته و در انکار امامت آن حضرت می‌کوشیده است. شیخ طوسی او را بتری نامیده است. وی احادیث زیادی را تکذیب می‌کرده و به واسطه او شیعیان گمراه می‌شدند. کثیر النوا به همراه اشخاص پیش گفته به افضل بودن امیرالمومنین علیه السلام پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله در میان امت اعتقاد داشتند و در حالی مردم را به ولایت او فرا می خواند که آن را با ولایت ابی بکر و عمر خلط می‌کرد اما نقش تکمیل‌کننده جریان بتریه را باید در شخصیت حسن بن صالح کوفی (۶۸-۱۰۰ق) جست. او نیز از پیشوایان بتریه بود که بنا به نوشته ابن ندیم فقیه، متکلم و مؤلف چندین کتاب بود. آرای بتریه با دیدگاه‌های وی صورت مستحکم تری یافت. ذهبی وی را دارای بدعت تشیع می‌داند. حسن بن صالح افزون بر قبول نظریه امامت مفضول قائل بود که امیرالمومنین علیه السلام خودخواسته تا خلافت را واگذار کند. از میان اینان، سالم ابن ابی حفصه (وفات: ١٣٧ق) امام صادق علیه السلام را متهم کرد به اینکه امام بر هفتاد وجه سخن می‌گوید. امام هم در شأن سالم فرمود: او قادر به درک عظمت نیست، سپس حضرت در چرایی توجیه‌پذیر بودن سخنانش با اشاره به قول حضرت ابراهیم علیه السلام فرمود: همانا ابراهیم نیز وقتی بت‌پرستان از او خواستند تا همراه آنها برای برگزاری عید به صحرا رود فرمود: ﴿إِنِّي سَقِيمٌ﴾. در صورتی که بیمار نبود و دروغ هم نگفت. حضرت در ادامه حدیث به مواردی دیگر درباره درستی سخنش، مانند قول‌حضرت یوسف در اتهام دزدی به برادرانش اشاره فرمود، پیش از این سالم بن ابی حفصه و سلمه بن کهیل مورد لعن امام باقر علیه السلام قرار گرفته بودند. کشی هم نسبت بتری و هم نسبت مرجئی را در کتابش به سالم داده است. هرچند نظریه شاخص بتریه - مقصره در چهره اشخاصی، چون کثیر النوا، حسن بن صالح، سالم ابن ابی حفصه، حکم بن عتیبه، سلمه بن کهیل و ابی مقدام ثابت حداد رخ می‌کند، یکی از تفاوت‌های بنیادین این گروه تحریف در ناحیه احکام فقهی شیعه است. به دیگر سخن، عنوان مقصره با توجه به کلام معصوم همچون عبارت ألمقصرة شيعتنا مقصره شیعه ما هستند و قبول مقصره به شرط رجوع به عناصر یادشده تعلق نمی‌گیرد.
📚جوزف، فان. اس، علم الکلام والمجتمع، ج١، ص٣۵۴.
📚 طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص٢٣۵،۲۳۰،۲۳۴،۲۳۶،۱۴۴،۴۰،۴۱
📚اقوام کرباسی، اکبر، «مرجئه شیعه»، نقدونظر، ش۶٧، ص۵٢.
📚اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات والفرق، ص٧٣.
📚نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص٧٣؛ ۱۳۰؛۲۰
📚اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ص۶٨.
📚 زریاب، عباس، دانشنامه جهان اسلام، مدخل بتریه.
📚ذهبی، شمس الدین محمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج١، ص۴٩۶.
📚کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج٨، ص١٠٠؛ ج ۱، ص ۴۰۰
📚 طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص٢٣۵.
📚مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج٣، ص٢۶.
📚 صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، ج٢، ص۶۵٠؛ طوسی، محمد بن حسن، أمالی، ص۶۵.
#مقصره #تقصیر
@BotShenasi