به مناسبت ولادت امام حسن عسکری (ع)
▪️آیا امام حسن عسکری (ع) به گرگان سفر کرده و قدمگاه موجود در گرگان از نظر تاریخی معتبر است؟
استاد حسین حسنیان مقدم:
🔹نخستین بار خبر ورود اعجازگونه امام عسکری(ع) به جرجان (گرگان) در قرن ششم توسط دو منقبتنویس برجسته و معاصر، بدون ذکر سند به حوزه معارف شیعی وارد شد. ابن حمزه طوسی (م560ق) از جعفر بن شریف جرجانی و سپس راوندی (م573) از احمد بن محمد عن جعفر بن شریف جرجانی با اندک تفاوتی در محتوا آن را نقل کردند. ناقلان بعدی به این دو ارجاع دادهاند، از اینرو، نام بردن منابع بعدی چندان اهمیتی ندارد و با این حال باید از اربلی در اواخر قرن هفتم و فیض کاشانی در قرن یازدهم یاد کرد، که آن را از راوندی نقل کردهاند. وحید بهبهانی در قرن دوازدهم آن را از اربلی بازنشر کرده و بر اساس آن خبر بیپیشینه و بیسند، حکمِ رجالی امامی بودن، حُسن حال و امینِ امام بودن(ع) را برای جعفر استظهار کرده است.
🔹عدم نقل خبر پیشگفته تا قرن ششم و نیز سکوت منابع حدیثی، تاریخی و رجالی در باره راوی اول و دوم آن، خبر را با تردید جدی روبه‌رو کرده، به گونه‌ای که رجالشناس برجستهای مانند خویی، جعفر را مجهول و روایت را به لحاظ سند ضعیف و تستری آن را بی اعتبار شمرده است. افزون بر همه، در این خبر اشخاصی مانند ابواسحاق ابراهیم بن اسماعیل جرجانی(خَلَنْحی، خَلَنْجی یا جَلَخْتی) احمد فرزند او، مبارک خادم، صلت نواده جعفر و نصر بن جابر نام برده شده که هیچ یک شناخته شده نیستند و در منابع نامی از آنان برده نشده است. در یک خبر چندین معجزه و کرامت نام برده شده که سزاوار بود، در منابع متقدم شیعی نقل می شد.
🔹سهمی در تاریخ جرجان بابی به نام «من دخل جرجان» گشوده ولی از کسانی که به این شهر وارد شدهاند یاد کرده و در عین حال، نامی از امام عسکری(ع) و کسان یاد شده در خبر بالا نیاورده است، در حالی که وی درگذشتهی سال 427 است و به طور طبیعی نباید چنین حادثه مهمی در فاصله یک و نیم قرن از ذهن مردم منطقه دور شده باشد. ناگفته نماند که راویان فراوانی با لقب عسکری در جرجان زیستهاند، مانند زیاد عسکری، عبدالله عسکری، سعید عسکری، هیثم عسکری و ابواحمد عسکری. (سهمی، تاریخ جرجان، ص138، 196، 200، 205 و 429) همچنین در جرجان شخص دیگری به نام «حسن عسکری سامری» زندگی میکرده و جدّ سهمی از نواده او به نام علی بن سعید بن عبدالله بن حسن عسکری روایت کرده است (سهمی، تاریخ جرجان، ص303). اگر فاصله پدر و پسر را حدود سی سال فرض کنیم، درخور تأمل خواهد بود، که این حسن عسکری تقریبن معاصر امام حسن عسکری(ع) بوده و میتوانسته از رهگذر تشابه اسمی داستانی پدید آید. از این رو، ابن حمزه و راوندی با تعبیر «رُوی» بی اعتمادی خود را به این خبر را نشان دادهاند، ولی براساس شیوه منقبتنویسان و از باب ذکر فضیلتی برای امام عسکری(ع) آن را نقل کردهاند (برگرفته از «مستند خبر حضور امام عسکری (ع) در گرگان» در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه).
🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️
@chsiqs