منطق المشرقین بوعلی یک فصل به نام امتحان اخذ الجنس دارد که به ارزیابی مفهوم سازی میپردازد شیخ انصاری مفهوم ساز بود که به امثال ایشان مکتب ساز میگفتند هنر عرفا مفهوم سازی ست از زیربنا های مهندی فرهنگی ، مهندسی مفاهیم است در فلسفه اصل مفهوم ساخته میگردد ، و در ادبیات مفاهیم را تبیین میکنند پس ادبیات هر قومی مبتنی بر فلسفه ان قوم است و به جهان بینی ان قوم ربط دارد هنر بعد از ادبیات به نمادسازی ان مفهوم میپردازد این سیر تبدیل شدن مفهوم به اثر خارجی ست و اثر خارجی تمدن ساز است هر چه گستره کلمات و مفاهیم در یک قوم بیشتر باشد سطح تفکر و عقلانیت شان بالاتر است جزو خواص زبان عربی قدرت مفهوم سازی است