⭕️ مقاله اعتبارسنجی حدیث عنوان بصری 🖊 علی عادل زاده - سید جمال حسینی 📚 فصلنامه تخصصی کلام و ادیان، دوره 4، شماره 2، دی 1401، صفحه 57-80 ▪️چکیده حدیث عنوان بصری در سده‌های اخیر شهرت یافته و در عرفان و اخلاق مورد توجّه قرار گرفته است. این حدیث نخستین بار در قرن ششم هجری قمری در مشکاة الأنوار علی بن حسن طبرسی و سپس در آثار شهید اول و شهید ثانی به صورت مرسل روایت شده است. عنوان بصری به کلّی ناشناس است و حتّی نام‌گذاری به «عنوان» در تاریخ عرب و اسلام، نادر است. در متن روایت عنوان بصری، عناصرِ تاریخی اندکی دیده می‌شود؛ با این وجود همین اطلاعات اندک نیز با دانسته‌های تاریخی مانند طبقه، محل زندگی و جایگاه امام صادق (ع) سازگار نیست. برخی فقراتِ حدیث، در منابع متقدّم‌تر به افراد دیگری نسبت داده شده است. وجود اصطلاحات متأخّر، استناد به روایتی نبوی که در بوم حدیثی مدینه شناخته‌شده نبوده است، وجود الفاظ، اصطلاحات، مضامین و قالب‌های صوفیانه از دیگر مشکلاتی است که اصالتِ حدیث را تضعیف می‌کند. با نظر به مجموع شواهد سندی و متنی، اعتبار حدیث و صدور آن از امام صادق (ع) قابل دفاع نیست و به احتمال زیاد ریشه در فضایی صوفیانه دارد. ▪️ نتیجه گیری مباحث مطرح‌شده در مقاله را می‌توان این گونه جمع‌بندی کرد: بر اساس منابع موجود تا پیش از مشکاة الانوارِ علی بن حسن طبرسی در قرن 6 ق ردّ پایی از حدیث عنوان بصری یافت نمی‌شود. شیخ احمد فراهانی که در طریق شهید اول به حدیث عنوان بصری یاد شده، کاتب برخی آثار علامه حلی و خواجه نصیر الدین طوسی در قرن 8 ق بوده و نقش ویژه‌ای در انتقال حدیث عنوان بصری ندارد. حدیث مرسل است و سند تا عنوان بصری ذکر نشده است. «عنوان» در فرهنگ عربی و اسلامی نام رایجی نیست. راوی‌ای با این نام و مشخّصات در حلقه شاگردانِ مالک بن انس و امام صادق (ع) یافت نمی‌شود. بررسی گزینه‌های احتمالی تصحیف نیز نتیجه‌ای در پی نداشت و به نظر می‌رسد این شخصیت و نام ساختگی باشد. مقدمه روایت عنوان بصری با سکونت امام صادق (ع) در مدینه ساکن، تقدّم ایشان بر مالک بن انس و مذهبشان سازگار نیست. کاربرد اصطلاح «الشریف» برای سادات، اصطلاحات صوفیانه و استناد به حدیث نبوی «ما ملأ آدمی …» نشانه تأخر متن حدیث نسبت به زمانِ حیاتِ امام صادق (ع) است. اصطلاحات و مضامین حدیث، فضایی صوفیانه را ترسیم می‌کند. برخی فقراتِ روایت در منابع متقدّم‌تر به افراد دیگری مانند مالک بن انس منتسب شده است. به نظر می‌رسد ادبیاتِ گفتاری و شیوه رفتار امام صادق (ع) در این روایت، تفاوت محسوسی با گزارش‌های شیعی متقدّم‌ و معتبرتر دارد و در مجموع نشانه‌ای از فرهنگ ولایی شیعی در آن دیده نمی‌شود. در نهایت با توجه به همه بررسی‌ها، قرینه‌ درخور توجّهی به سودِ اعتبار و اصالتِ حدیث عنوان بصری در دست نیست و شواهد سندی و متنی، ساختگی بودن آن را ترجیح می‌دهد. با توجه به رواج انتسابِ احادیث عارفانه به امام صادق (ع) در میانِ صوفیه، این جعل ظاهراً در فضای تصوّف صورت بسته است. 📌 مطالعه متن کامل مقاله در سایت 🔹 پژوهشی درباره ابن عربی، عرفان و تصوف: https://t.me/ebnearabi https://eitaa.com/ebnearabi @ebnearabi