🔴 بررسی علل حضور امام رضا(ع) در خراسان
امام علی بن موسی الرضا(ع) هشتمین پیشوای شیعیان(ع)، پس از شهادت پدر بزرگوارشان در سن ۳۵ سالگی عهدهدار مقام امامت امت شدند. مدت امامت ایشان حدود ۲۰ سال بود که ۵ سال آخر آن مصادف با خلافت مامون عباسی بود.
بحث ولایتعهدی امام رضا(ع) و حضور در خراسان، فصل مهمی از زندگانی ایشان است که در تاریخ ایران جایگاه والایی دارد. این بحث پس از جنگ امین و مأمون عباسی برای رسیدن به قدرت اتفاق افتاد که با پیروزی مأمون و تلاش او برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود و قانع کردن مردم رخ داد.
در ذیل به بررسی حضور امام(ع) در خراسان و علت پذیرفتن ولایتعهدی اشاراتی خواهیم داشت.
▫️لزوم معرفی ولیعهد
پس از آن‌که مأمون به حکومت رسید، مطابق سنتِ تعیین جانشین، وی نیز ملزم به معرفی ولیعهد بود و به‌خاطر شرایط جامعه و آشفتگی‌های موجود باید در این امر نهایت دقت خود را به کار می‌برد تا از ورطه هلاکت رهایی یابد.
مأمون انديشيد كه براى خلافتِ امام رضا(ع) از مردم بيعت بگيرد، تا امام(ع) را خليفه‌ی مسلمانان قرار دهد و از طرفی شرایط را برای خود آسان کند.
امام(ع) با پيشنهاد مأمون مخالفت كردند. اصرار مأمون و خوددارى امام(ع) دو ماه به طول انجاميد.
سرانجام خليفه به حضرت رضا(ع) چنين پيام داد: «تو همیشه به‌گونه‌ی ناخوشايندى با من برخورد می‌كنى، در حالى‌كه تو را از قدرت خود ايمنى بخشيدم. به خدا سوگند، اگر وليعهدى را پذيرفتى كه هيچ، و گر نه مجبورت خواهم كرد كه آن را بپذيرى، اگر باز همچنان امتناع بورزى، گردنت را خواهم زد»
با توجه به آنچه گفته شد امام(ع) ناچار به پذیرش ولایتعهدی می‌شوند اما این امر را منوط به پذیرش چهار شرط از سوی مأمون می‌کنند:
کسی را به کاری نگمارم؛ کسی را از مقامش عزل نکنم؛ رسم و روشی را نقض نکنم؛ از دور مورد مشورت قرار گیرم.
با پذیرش این چهار شرط توسط مأمون، امام رضا(ع) رسماْ به‌عنوان خلیفه‌ی بعدی معرفی می‌شوند. در پی انتصاب امام(ع) به ولایتعهدی بسیاری از شورش‌هایی که در سطح جامعه و در پی مخالفت با حکومت عباسیان در جریان بود، فروکش کرد.
منابع تاریخی در اینکه طراح نقشه ولایتعهدی امام رضا(ع) چه کسی بوده است، اختلاف نظر دارند. عده‌ای بر این باورند که فضل بن سهل، وزیر مأمون، ولیعهدی را مطرح کرد تا پس از مأمون حکومت به علویان یا به خود او و خاندانش برسد.
برخی دیگر مأمون را مطرح‌کننده ولیعهدی می‌دانند تا به حکومت خویش مشروعیت ببخشد.
برخی هدف مأمون از طرح ولایتعهدی را، آرام کردن قیام‌های آن دوره دانسته‌اند. برخی نیز معتقدند مأمون با این کار قصد داشت تا به حکومت خویش قداست ببخشید و حس تبعیت علویان از حکومت را برانگیزد.
به هر حال درباره‌ی انگیزه مأمون از این اقدام، تحلیل‌های مختلفی ارائه شده، اما انگیزه هرچه باشد، آنچه مسلم است ولایتعهدی بر حضرت تحمیل شد.
▫️دلایل پذیرش ولایتعهدی
جامعه آن روزگار با جریان‌های گوناگون فکری و الحادی روبه‌رو بود و امام(ع) از این فرصت برای روشن کردن حقایق دینی استفاده کردند.
همچنین امام(ع) درنظر داشتند تا ثابت کنند ائمه معصومین تنها به امور دینی نمی‌پردازند بلکه به خیر و شر مسلمین در امر دنیا نیز توجه دارند.
مهمترین دلایل پذیرش ولایتعهدی توسط امام رضا(ع) که در منابع مختلف مطرح شده عبارتند از: تقیه، در خطر بودن جان شیعیان و مکتب تشیع؛ تقویت پایگاه مردمی و حفظ موقعیت خاندان رسالت؛ اعتراف ضمنی عباسیان به شایسته بودن علویان در حکومت.
وقتی از امام(ع) درباره علت پذیرش ولایتعهدی پرسیده شد، ایشان در پاسخ فرمودند: «من تمایلی به این کار نداشتم ولی وقتی بین قبول ولیعهدی یا کشته شدن مخیر شدم، ولیعهدی را انتخاب کردم»
همچنین در جایی دیگر در پاسخ سؤالی در این‌باره فرمودند: «به همان دلیل که جدم داخل شدن در شورای شش نفره را پذیرفت، من نیز پذیرفتم»
علی بن موسی الرضا(ع) می‌دانستند که سرانجام ولیعهدی بی‌سرانجام است اما به جهت اینکه آیندگان نپرسند چرا از این فرصت برای اجرای عدالت و اصلاح جامعه بهره نبرده است؛ به اجبار ولیعهدی را پذیرفتند.
▫️شهادت
به‌دلیل محبوبیت امام رضا(ع) در بین شیعیان و نیز فشارهای حزب مخالف در بغداد، مأمون از تصمیم خود مبنی بر ولایتعهدی حضرت پشیمان شده بود، لذا اندیشید تا به نحوی حضرت را از میان بردارد. وی به یکی از خدمتکاران خود دستور داد تا امام(ع) را مسموم کند. در نهایت در حالی‌که ۵۵ سال از عمر مبارک امام(ع) سپری شده بود؛ در صفر سال ۲۰۳ ایشان را به شهادت رساند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به‌مناسبت ولادت حضرت امام رضا (ع)
📝 واحد پژوهش بنیاد فارِس المؤمنین
@Fares_ir