جلّاب
زهر از کف دست نازنینان
در حلق چنان رود که جلاب
سعدی
جلّاب شربتی بوده است مرکّب از گلاب و نبات یا عسل و بیدمشک و زعفران که آن را با برخی عرقیجات مثل عرق نیلوفر و تخم ریحان درمیآمیختند و مینوشیدند و آن را برای تقویت قلب و معده و رفع تشنگی و تسکین تب سودمند میدانستند. بیماران در مرحلۀ نقاهت از این نوشیدنی استفاده میکردند و بعد از حجامت هم برای جلوگیری از ضعف، نوشیدن جلّاب توصیه میشده است.
خاقانی در ابیاتی به این خواص اشاره کرده است:
دهن خشک و دلخستهام لیکن از خلق
تمنّای جلّاب و مرهم ندارم
چون ز شربت به جُلاب آمدهام
به ز بحران شوم ان شاء الله
ریحان هر سفالی بی کژدمی نبینم
جلّاب هر طبیبی بی نشتری ندارم
گاهی جلّاب را موافق با طبع افراد با مواد و عرقیجاتی که طبع سرد و گرم داشت میساختند که به آن «جلّاب خاص» میگفتند؛ باز هم از خاقانی:
مائدهسالار صبح نُزل سحرگه فکند
از پس جلّاب خاص ریخت ز ژاله گلاب
هنوز در کشورهایی مثل سوریه و لبنان جلّاب از نوشیدنیهای پرطرفدار، خصوصاً در ماه رمضان است. در این کشورها این نوشیدنی را از ترکیب شیرۀ انگور یا خرما و گلاب میسازند و در معرض دود عود قرار میدهند. کسانی که به طبّ و نوشیدنیهای سنّتی علاقهدارند در خانه میتوانند برای خودشان جلّاب بسازند و نوش جان کنند و کسانی هم که بخواهند در زمینۀ صنایع غذایی سرمایهگذاری کنند میتوانند کسبوکار پردرآمدی با تولید انواع جلّاب راه بیندازند.
محمّدرضا ترکی
@faslefaaseleh