💼«پرونده علمی (1)» 📖اعتبارسنجی خطبه 80 نهج البلاغه 1️⃣ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ فَأَمَّا نُقْصَانُ إِيمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ فِي أَيَّامِ حَيْضِهِنَّ وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَيْنِ كَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِيثُهُنَّ عَلَى الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِيثِ الرِّجَالِ ... (نهج البلاغه، خطبه 80) به دلایلی که شاید امروزه برای همگان روشن باشد، این بخش از خطبه امیرالمومنین علیه السلام و مضامین آن در روزگار معاصر بسیار محل بحث قرار گرفته و برخی از نگارندگان ضمن نپذیرفتن ظاهر بلکه صراحت روشن آن بر آن شده‌اند که امیرالمومنین علیه السلام از بیانات چنین سخنانی منزه بدارند و در این راستا در دو جهت قلم زده‌اند: 1.پذیرش صدور این کلمات و تاویل در دلالت آن؛ به عنوان مثال جناب حجت الاسلام و المسلمین حیدر مسجدی در مقاله با عنوان «نگاه فقه الحديثي به روايات «نواقص العقول»» مراد از عقول را در این عبارات دیه دانسته است. 2.نفی صدور این کلمات از امیرالمومنین علیه السلام؛ که در این راستا سخنان مختلفی به میان آمده است، برخی سعی کرده‌اند که احتمال نبود این متن در نهج البلاغه را ثابت نمایند و برخی دیگر به عدم تمامیت سند این خطبه استشهاد نموده‌اند. اما در تازه‌ترین نگاشته از سوی جناب دکتر محمد قندهاری با عنوان «اعتبارسنجی «النساء نواقص العقول» در نهج البلاغه» سعی شده است که این عبارات منبع یابی شده و ضمن نفی انتساب آن به امیرالمومنین علیه السلام، به گمان نگارنده مقاله در مورد منبع و مصدر این خطبه ریشه‌یابی تاریخی انجام داده است. قبل از آنکه نسبت به بحث اعتبارسنجی این خطبه و نگاشته اخیر مطالبی بیان گردد، لازم است تا در مورد محتوای این عبارات به خصوص سه جمله نخست تذکری روشن داده شود، و آن اینکه: سه عبارت نخست در این خطبه دارای نکاتی است که به هیچ وجه جای انکار از حیث پذیرش مضمون آن نزد یک مسلمان وجود ندارد و مضمون مورد نظر کاملا منطبق با آیات قرآن است و اینگونه نیست که مضمونی غریب و ناآشنا در اسلام بوده و لازم باشد که کنار نهاده شود. در این خطبه بر خلاف برخی نقلهای دیگر، نقصان ایمان و حظوظ و عقل تفسیر شده است، این تفسیر در ایمان و حظوظ کاملا منطبق با حکم الله است، و نقص عقل که به معنای نسیان تفسیر شده است در آیه قرآن به صراحت بیان گشته است. نماز نخواندن و روزه نگرفتن بانوان در ایام عادت که تفسیر تعبیر نقص ایمان بیان شده است در احادیث بسیار متعدد وارد گشته و حکم آن از اجماعیات و ضروریات دین است. و بحث نسیان در شهادت بانوان که به عنوان تفسیر بحث نقصان عقل آمده است، مضمون بخشی از آیه 282 سوره بقره است : وَ اسْتَشْهِدُوا شَهيدَيْنِ مِنْ رِجالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى‏ (و البته ارتباط عقل با نسیان و حفظ علاوه بر عقلایی بودن، در روایات به راحتی قابل ردیابی است) بهره نصف بانوان در ارث نیز که تفسیر نقصان حظ آمده است به صراحت در آیه قرآن ذکر شده است: (4) النساء : 11 يُوصيكُمُ اللَّهُ في‏ أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَكَ وَ إِنْ كانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَواهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصي‏ بِها أَوْ دَيْنٍ آباؤُكُمْ وَ أَبْناؤُكُمْ لا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَريضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَليماً حَكيما بنابراین اگر بر فرض چنین تعابیری هم از ائمه علیهم السلام صادر نشده باشد، مضامین مفسَر به روشنی از گزاره‌های دین است. و اگر احیانا اشخاصی بخواهند بحث از عدم اعتبار یا تاویل معنای خطبه 80 نهج البلاغه را دستاویز نفی مضامین قرار دهند، از این راه طرفی نخواهند بست. البته اینکه نگارندگان مقاله مذکور هدفشان چنین بوده است یا نه از محل بحث ما خارج است و نیازی به منازعه در آن وجود ندارد و اثری در مباحثاتی که انجام خواهد شد، نخواهد داشت.