❓آیا حقیقت فی‌الجمله وجود دارد؟ حقیقی بودن و مطابق با واقع بودن ادراکات انسان فی‌الجمله بدیهی است؛ یعنی اینکه «همۀ معلومات بشر -علی رغم ادعای ایده‌آلیستها- صددرصد خطا و موهوم نیست» بر همه کس در نهایت وضوح هویداست و احتیاج به استدلال ندارد، بلکه استدلال بر این مطلب محال و غیر ممکن است. يك سلسله حقایق مسلمه یا بدیهیات -که در مقاله ۲ آنها را «فطریات» نامیدیم- در ذهن هر کسی حتی خود سوفسطائیان موجود است و خود آنها نیز در حاقّ ذهن به آنها اعتراف دارند. سوفسطائی واقعی -یعنی کسی که نسبت به همه چیز مردد یا منکر باشد- یافت نمی‌شود. سوفسطائیان و ایده‌آلیستها وقوع خطا را از حس و عقل دلیل بر مدعای خود قرار داده‌اند و ما در جواب شبهه ۲ از مقاله ۲ گفتیم که خود همین پی‌بردن به خطا، دلیل بر این است كه يك سلسله حقایق مسلمه در نزد ما هست که آنها را معیار و مقیاس قرار داده‌ایم و از روی آنها به خطاهایی پی‌برده‌ایم و الا پی‌بردن به خطا معنی نداشت، زیرا با يك غلط نمی‌توان غلط دیگری را تصحیح کرد. غرض از این بیان تنبیه و توجه دادن هر کس است به فطریات خود نه استدلال و اقامه برهان بر مدعا، زیرا همچنانکه دانشمندان گفته‌اند اگر کسی منکر جمیع اصول و حقایق مسلمه بشود، (البته به زبان) استدلال و اقامه برهان برای محکوم کردن او بی‌فایده است زیرا هر استدلالی متکی به مقدماتی خواهد بود و آن مقدمات یا خود بی‌نیاز از استدلال‌اند یا آنکه بالاخره متکی به اصول و مقدماتی خواهند بود که بی‌نیاز از استدلال باشند و اگر طرف به هیچ اصلی اذعان نداشته باشد و برای هر مقدمه دلیل بخواهد، تا بی‌نهایت پیش خواهد رفت و قهراً حصول نتیجه غیر میسر خواهد بود. 📖 مجموعه آثار، ج ۶، ص ۱۶۰ و ۱۶۱. 💠 کانال تخصّصی کلام اسلامی @kalameslami 🔅🔅🔅 https://eitaa.com/joinchat/1768095837C159b256e9a