♻️ تأملاتی در مشروطه
👈 گزيده پرسش‌ها و پاسخ‌هایي از اساتيد تاريخ معاصر ايران (1)
✅ مفهوم‌شناسی «انقلاب مشروطه»
🖌 دكتر كريم مجتهدي
استاد فلسفه دانشگاه تهران
❓ مفهوم «انقلاب مشروطه« چيست و از چه زماني در ادبيات سياسي ايران رواج يافته است؟
🔶 اصطلاح «مشروطه» و خاصه «مشروطيت»، خواه ناخواه از ابتدا همراه با سوءتفاهم‌ها و پيچيدگي‌هايي بسياري بوده كه مستلزم بررسي دقيق و تأمل است. به نظر مي‌رسد كه از ابتداء در انتخاب اين اصطلاح نوعي موضع‌گيري و شايد هم به نحوي پنهان‌كاري بوده است. در آن عصر منورالفكران موثر در جريانات، در درجه اول مي‌خواسته‌اند معادلي براي اصطلاح فرانسوي Constitutionnel ,Constitution پيدا كنند. اين لفظ در زبان فرانسه از كلمه لاتيني Contitutio گرفته شده كه به معناي اول دلالت بر عمل تشكل و مجموعه‌سازي دارد و به معناي دوم منظور از آن، قانون اساسي (قانون بنيادي و اصولي) يك ملت Nation است كه شامل مجموعه‌اي از قواعد و مقررات قضایي مي‌شود كه مي‌بايستي حاكم و ناظر بر كلّ روابط ميان حكومت و مردمي باشد كه تحت آن زندگي مي‌كنند. لفظ «مشروطه» كه مؤنث مشروط عربي است، به معناي مقيد در مقابل مطلق، در نظر گرفته شده است؛ و در ادبيات سياسي مملكت ما جنبه متأخر و جديد دارد. به‌هر ترتيب منطوق لغت هرچه باشد «مفهوم« آن با اينكه هميشه در ايران همراه با نوعي ابهام بوده است، ولي بيشتر در جهت مبارزه با استبداد و حكم يك طرفه و غيرموجه، به كار رفته و در مقابل آن به رأي نمايندگان مردم و قانون مدون رسمي توجه شده است. از آنجا كه از همان ابتداء در مفهوم مشروطيت، نوع قانون و ضوابط تشخيص صريح آن روشن نشده، گروهي از نمايندگان اوليه مردم اصطلاح «مشروعيت« و يا «مشروطه مشروعه» را پيشنهاد كرده‌اند تا بتوانند حكومت را مقيد به شرايطي بكنند كه منطبق با احكام اسلام باشد. گويا شيخ فضل‌‌الله نوري و يا در هر صورت طرفداران او به اين اصطلاحات اخير نظر داشته‌اند. بعضي ابهامات كه ابتداء در مفهوم «مشروطه« وجود داشته در سير تحول سياسي، موجب اختلافات زيربنایي بوده است. در اين زمينه از تحول اصطلاح «عدالت‌‌خانه« به «مجلس شوراي ملي« نيز مي‌توان سخن گفت. به هر ترتيب به نظر مي‌رسد كه با دقت در تحول معنایي اصطلاحات كليدي، تا حدودي بتوان به نحو انضمامي و ملموس از جوّ حاكم بر سير تحولات سياسي صدسال اخير ايران آگاهي يافت. منبع/موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران
#مشروطه
📚 منبع: معارف؛ شماره 98؛ مرداد و شهریور سال 1392.