1. احتمالاَ در سند یکی از روایاتی که مرحوم کلینی ـ قدّس اللّه سرّه ـ در باب تفویض از مرحوم صفّار از یعقوب بن یزید آورده‌اند (محمّد بن يحيى، عن محمّد بن الحسن، عن يعقوب بن يزيد، عن الحسن بن زياد، عن محمّد بن الحسن الميثميّ، عن أبي عبد اللّه علیه السلام [الكافي، ج 1، ص 268، ح 9]) خللی پیدا شده و احتمالاً منشاش هم نسخۀ کتاب صفّار در پیش کلینی باشد (نسخه‌ای که در اختیار ایشان بوده، یا این نسخه‌ای که فعلاً چاپ شده و در اختیار ماست).
این جا بین یعقوب بن زیاد و محمّد بن حسن میثمی حسن بن زیاد فاصله افتاده، ولی مرحوم نجاشی در طریقی که به کتاب میثمی می‌گوید (أخبرنا الحسين بن هديّة، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا ابن الوليد، عن الصفّار، عن يعقوب بن يزيد، عنه بكتابه [فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشي)، ص 363، ش 979]) به‌واسطۀ یعقوب بن یزید مستقیماً از میثمی نقل می‌کند.
2. عرض کردیم: کلّاً 2 احتمال پیدا می‌شود:
الف) نسخه‌ای که مرحوم کلینی نقل کرده مشکل دارد و احتمالاً محمّد بن حسن بن زیاد بوده که یعقوب بن یزید از او نقل کرده و آن «میثمی» اضافه شده باشد.
ب) احتمال این هم هست که اصلاً کلّاً آن عبارت غلط بوده و خللی در این نسخۀ ابن‌هدیه که فهرست ابن‌قولویه را نقل کرده موجود بوده.
آنچه که منشا اشتباه شده این است که نجاشی محمّد بن حسن بن زیاد را نقل و توثیق هم می‌کند [فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ)، ص 363] (احتمال دارد که اشتباه در این نسخه باشد). از آن طرف محمّد بن حسن بن زیاد را هم نقل می‌کند (محمد بن الحسن بن زياد العطّار، كوفيّ، ثقة، روى أبوه عن أبي عبد اللّه عليه السلام [فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ)، ص 369]) ـ یعنی: 2 تا آورده که کاشف از تعدّد است ـ، و لکن عرض کردیم: چون دومی را منفرداً آورده و الآن به این عنوان (محمّد بن الحسن بن زیاد میثمی) را ما در جایی نداریم، ظاهراً این نسخۀ ایشان غلط داشته باشد.1️⃣
3. کراراً و مراراً عرض شد: آنچه که الآن بین اصحاب ما متعارف است مثلاً می‌گویند: «ابن‌هدیه مجهول است، یا توثیق نشده، یا...، لکن چون جزء مشایخ نجاشی است ثقه است». این بحث که مشایخ نجاشی جزء ثقات‌اند اجمالاً حرف بدی نیست، امّا مشکل سر این نیست که ایشان ثقه است یا ثقه نیست. مشکل سر این جهت است که وقتی ایشان مطالبی را از ابن‌قولویه نقل می‌کند و کس دیگری نقل نکرده و در نسخ دیگر نیست معلوم می‌شود یا خود ایشان در نقل اجازه دقّت نکرده و یا اصولاً اجازۀ ایشان خلل دارد.2️⃣ در هر حال ربطی به بحث وثاقت و... ـ که در زمان ما خیلی متعارف است ـ ندارد.
4. در احمد بن الحسن مرحوم نجاشی نسبش را تا میثم تمّار کامل آورده (أحمد بن الحسن بن إسماعيل بن شعيب بن ميثم التمّار [فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ)، ص 74، ضمن ش 179])، شیخ هم نسبش را کامل آورده است [الفهرست، ص 64، ش 66]، امّا در این جا (محمّد بن الحسن بن زياد الميثميّ) در روایت که نیامده، شیخ هم نیاورده. نجاشی هم که آورده نسب را نقل نکرده. آقای خویی ـ رحمه اللّه ـ هم که غالباً در «معجم» اهل این عوالم نیستند. البتّه در بعضی از کتب رجالی پیگیری می‌کنند. در خاندان اشاعرۀ قم یا خاندان نوبختی که جمع‌آوری شده اسماء را پیگیری می‌کنند تا ببینند در آن خاندان وجود داشته یا نداشته. متاسّفانه این قسمت هم نشده، لذا فعلاً شخصی به این نام که از خاندان میثم تمّار باشد کلّاً محلّ تامل است.
5. لذا به ذهن ما می‌آید که سند صحیح «احمد بن الحسن» باشد ـ که همین میثمی است ـ، عن محمّد بن الحسن بن زیاد ـ که محمّد بن الحسن بن زیاد عطّار است ـ، عن أبیه که در این «بصائر» مطبوع موجود است. اگر این طور باشد چون مرحوم نجاشی این پسر را توثیق کرده و سند صحیح دارد [فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ)، ص 369، ضمن ش 1002]، حدیث صحیح می‌شود، وگرنه با این وضع موجود الآن مجهول و مهمل است (حسن بن زیاد را نمی شناسیم، محمّد بن حسن میثمی را درست نمی‌شناسیم، این‌که این محمد بن حسن میثمی از ابوعبداللّه نقل کند که راویش یعقوب بن یزید است هم خالی از شبهه نیست).
6. در حقیقت الآن مشکل ما حدّ العلم است، نه حدّ الواقع (واقع را نمی‌دانیم). چنین نسخه‌ای در اختیار نجاشی بوده و شیخ هم این نسخۀ ابن‌هدیّه را نداشته. حالا دربارۀ این نسخه فعلاً نمی توانیم جانب نجاشی را ترجیح دهیم (بگوییم: معتبر و قابل اعتماد است). شاید این‌که نجاشی در احمد بن الحسن نسب را آورده و این جا ساکت شده شاهد بر این باشد که خودش هم پیدا نکرده که این محمد ابن الحسن میثمی کی و از کدام خاندان است.
پانوشت‌ها: 👇👇👇