🟣شبکه‌های اجتماعی: بستر اشاعه‌ی آیین‌های جدید
(به‌بهانه‌ی شیوع باور خرید در روز ۱۳ صفر)
✍محسن حسام مظاهری
🔻از چند روز پیش، در فضای شبکه‌های اجتماعی (به ویژه در اینستاگرام، واتساپ، تلگرام و ایتا) توسط صفحات و کانال‌های فعال در حوزه‌ی علوم غریبه و تجویز ذکر و حرز و گره‌گشایی و... و سلبریتی‌های فعال در این حوزه تبلیغات وسیعی با محور فضیلت خرید در روز ۱۳ صفر صورت گرفت شد و موج وسیعی از مراجعه‌ی مردم به بازارها (به‌ویژه طلافروشی‌ها) را رقم زد. این میان، برخی بازاریان نیز از فرصت پیش‌آمده استفاده کرده و بر باور مذکور دمیدند.
🔻طبق این باور، که امسال به‌صورت فراگیر طرح شد، روز ۱۳ صفر روزی بافضیلت است که در آن هرکس برخی اشیاء خاص را با نیت برآورده‌شدن حاجاتش خریداری کند، حاجت‌روا خواهد شد. مثلا خرید جاسوییچی با نیت خرید خانه، خرید لباس نوزادی با نیت بچه‌دارشدن، خرید طلا برای وسعت رزق و روزی، خرید انگشتر برای ازدواج، خرید اسباب‌بازی برای ماشین‌دارشدن و خرید پارچه سبز برای شفای مریض.
🔻منشأ و خاستگاه اولیه‌ی این باور که در مدتی کوتاه با اقبال گسترده‌ای روبه‌رو شد دقیقا مشخص نیست. این احتمال وجود دارد ـ طبق موارد مشابه قبلی ـ که این یک باور عامیانه‌ی محلی مربوط به منطقه‌ای خاص بوده که حالا به مدد رسانه‌ها شیوع پیدا کرده است. پدیده‌ای که در روند «تورم مناسک» نمونه‌های زیادی از آن سراغ داریم: تکثیر و اشاعه‌ی یک رسم، باور، آیین محلی از یک منطقه‌ی خاص مناطق دیگر. اشاعه‌ای که در بستر شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جدید با سرعتی چشمگیر و گستره‌ای وسیع امکانپذیر شده است.
🔻اولین مواجهه‌ی بسیاری از صاحبنظران در قبال چنین پدیده‌هایی، دسته‌بندی آن‌ها ذیل مفهوم «خرافات و خرافه‌‌گرایی» است. درحالی‌که به گمان من این تبیین کلیشه‌ای، قدرت توضیح کامل این پدیده‌ها را ندارد و نیازمند چهارچوب‌های تحلیلی مفهومی دیگری هستیم. چهارچوب‌هایی که اقبال طیف‌های متنوع با گرایش‌های مذهبی و خاستگاه‌های طبقاتی مختلف به این پدیده‌ها و انگیزه‌ها و نیازهایشان را توضیح دهد. چهارچوب‌هایی که بتوانند همزمان موج‌های خرید ۱۳ صفر و دق‌الباب مساجد در شب اول ربیع و... از یک سو، و توسعه‌‌ی آیین سفره‌ی رقیه و رواج لیله الرغائب و... را از سوی دیگر و حتی رواج کریسمس و بلک‌فرایدی و ولنتاین را در جامعه‌ی ایرانی سال‌های اخیر توضیح دهد.
🔸پ.ن.
من از این وضعیت به «مناسکی‌شدن جامعه‌ی ایرانی» تعبیر کرده و در کتاب «تورم مناسک» تلاش کرده‌ام دلالت‌های اجتماعی بروز آن در سال‌های اخیر را توضیح دهم.
@majmaqomh