جزیره گنج؛ سرانجام نامعلوم میلیون‌ها تومان پول نقد در حساب‌های رضاشاه نزد بانک‌های اروپایی/به مناسبت ۲۵ شهریور ۱۳۲۰، سالروز سقوط رضاشاه و فرار او از تهران
🔺هنگامی که رضاشاه پهلوی در شهریور ۱۳۲۰، تهران را از ترس قوای روس ترک کرد، در حساب بانکی‌اش نزد بانک ملی حدود ۱۰۰ تومان پول داشت.
🔸در حالیکه رضاشاه به طور مشخص، روند گسترش املاک و دارایی‌هایش را از سال ۱۳۰۵ خورشیدی آغاز کرده بود؛ گستره این املاک به حدی بود که به قول "سلیمان بهبودی" از درباریان معروف، او گرفتار جنونی بی‌پایان برای تصاحب ملک و زمین بود.
🔸برخی نیز معتقدند که این رویه، ناشی از تلاش رضاشاه برای کسب مشروعیت نداشته‌اش بوده است؛ او گمان می‌کرد با تملک زمین و تبدیل شدن به مالک نخست ایران، می‌تواند حکومت خود را مشروع جلوه دهد.
🔸به تدریج طی ۱۶ سال از زمین‌های اطراف تهران، اکثر زمین‌های مرغوب شمال و حاشیه دریای خزر و مناطقی مانند همدان، کرمانشاه و... به مالکیت رضاشاه درآمد؛ غصب این زمین‌ها به صورت اجبار و تهدید مالکان یا خریداری با قیمتی بسیار کمتر از ارزش ملک صورت می‌گرفت و با کمک اداره ثبت اسناد و املاک بلافاصله سند مالکیت آن برای شاهنشاه صادر می‌شد.
🔸اما جالب‌تر اینجاست که رضاشاه، بعد از تصاحب این املاک، برای بالا بردن ارزش آنها، به بودجه عمومی کشور متوسل می‌شد.
🔸"شمس‌الدین امیرعلایی" در کتاب "شکوفایی دیکتاتوری" می‌نویسد: «رضاشاه پس از بازدید ملکی با خشم می‌گفت: ملک من نباید آماده باشد و مثلا راه داشته باشد؟ فوراً وزارت راه مکلف بود، مجاناً راه بسازد. وزارت کشاورزی تراکتورها و ماشین‌های کشاورزی را مجاناً به کار اندازد، پست و تلگراف دایر شود و در نتیجه همه و همه به خرج دولت پایان یابد. موقع خرید محصول برنج و گندم و... نیز، دولت آن را دولّا پَهنا بخرد؛ زیرا محصول ملک شاه (شاه محصول) است و ناچار باید به قیمت زیادتر از معمول خریداری شود.»
🔸این هزینه‌کرد از بودجه عمومی غالبا بدون حساب و کتاب بود به طوری که چند روز بعد از فرار رضاشاه، در اول مهر ۱۳۲۰، "مؤید احمدی" یکی از نمایندگان مجلس شورای ملی درباره چگونگی مصرف عایدات نفت سوالی را در مجلس مطرح کرد و مخبر کمیسیون بودجه، در پاسخی تأمل برانگیز به وی گفت: از سال ۱۳٠۶، ۳۱ میلیون لیره عاید شده که ۲۷ میلیون آن خرج شده ولی معلوم نیست به چه ترتیب و به چه مصرفی رسیده است.
🔸با این اوصاف این سوال مطرح می‌شود که وقتی تصرف املاک، نگهداری و توسعه آنها تقریبا بدون هزینه و از جیب دولت است، پس درآمد هنگفت این املاک کجا رفته است؟ اگر سخن فردوست را درباره درآمد سالانه اراضی و املاک پهلوی اول، یعنی رقم ۶۲ میلیون تومان در سال ۱۳۱۹ درست فرض کنیم و اگر نسبت رشد سالانه این درآمدها را هم در نظر بگیریم و آن را حدود یک‌چهارم این مقدار بدانیم، باید دست‌کم ۵۰۰ میلیون تومان پول نقد در حساب‌های رضاشاه نزد بانک ملی ذخیره شده باشد، در حالیکه چنین نیست و حساب بانکی او هنگام فرار کمتر از ۱۰۰ تومان پول داشت.
🔸بنابراین تنها فرضیه، ذخیره پول پهلوی اول در بانک‌های اروپایی و حتی آمریکایی است. مبلغ بسیار هنگفتی که هیچوقت به روشنی مقدار و محل آن آشکار نشد.
🔸اما وقتی به گزارش‌های منتشره درباره سفر محمدرضا پهلوی به اروپا نگاهی می‌اندازیم به خوبی ردپای این گنج پنهان را در می‌یابیم. یعنی زمانی که پهلوی دوم در سال ۱۳۲۷ برای دسترسی به این گنج به سراغ انگلیسی‌ها رفت و دولت انگلیس موافقت کرد که مخفیانه قسمتی از این دارایی‌ها را از توقیف خارج کند و در عوض، امتیاز بانک شاهنشاهی در ایران تجدید شود. سپس شاه با موافقت بریتانیا برای بخش دیگری از ثروت پدر به سوییس رفت.
🔸هرچند معمای ثروت رضاشاه و سرانجامش، هیچگاه به طور کامل حل نشد اما می‌شود سرنخ این ثروت هنگفت را که بی‌گمان ناشی از غارت و غصب املاک و دارایی‌های مردم و سوءاستفاده گسترده از بودجه عمومی کشور بود، به خوبی یافت و پیگیری کرد.
☑️ @Masaf