🔸مصطفی ملکیان در کانال تلگرامی خود سوال و جوابی مطرح نموده است : ❓سوال: اگر از نظر خداوند یک مسلمان واقعاً پاک با یک مسيحی واقعاً پاک یا بودایی واقعاً پاک تفاوت نداشته باشد، پس تفاوت دستورات این ادیان برای چيست؟ پاسخ: 🔹پيشفرض این سؤال گویا این است که مثلاً نماز خواندن، به این نحو خاص که در اسلام هست، انسان را به مقصد می رساند اما به نحو دیگری نه. اما مخّ دین اعمال باطنی است نه اعمال ظاهری و در اعمال باطنی بين ادیان تفاوتی نيست. 🔹نماز و روزه و دیگر اعمال ظاهری نيستند که ما را به خدا می رسانند به تعبير حضرت علی (ع) «فراوانند کسانی که روزه می گيرند اما از روزه فقط گرسنگی و تشنگی می فهمند و فراوانند آنها که شب زنده داری می کنند اما از آن فقط خستگی و ضعف نصيبشان می شود.» این را از ما خواسته اند: غرض ز نماز آن بود که پنهانی حدیث درد فراق تو با تو بگذارم 🔹اینک به ارزیابی دیدگاه ملکیان می پردازیم : ۱- پیشفرض اولیه این ادعا این است که همه آنچه به عنوان دین وجود دارد همگی حق بوده و همه ادیان به یک نتیجه و مقصد واحد ختم می شوند. درحالی که چگونه دینی که توحید محور است با دینی که در تضاد با توحید است و تثلیث محور است یا اساسا خدایی را قبول ندارد به یک نتیجه ختم می شوند؟ (به عبارت دیگر پیش فرض اولیه این دیدگاه اعتقاد به پلورالیزم دینی است) ۲- اما مساله مهم تر این است که چه کسی تعیین کرده است که مخ دین چیست؟ آیا دین چنین اعتقادی دارد و این نسبت را می پذیرد؟آیا واقعا دین به ظاهر اعمال توجه ندارد؟ آیا اینکه دین جزئی ترین احکام در مورد اعمال ظاهری را بیان کرده است و مثلا فرموده است که اگر قرائت نماز فلان شرط را نداشته باشد باطل است و در آیات فراوانی دستور به اقامه نماز و گرفتن روزه با شرایط خاص خودشان داده است، به ظواهر دینی بی اعتناست؟! بله دین به باطن عمل و قصد نیت فاعل توجه ویژه دارد اما اینگونه نیست که فقط باطن اعمال لازم باشد و ظاهر اعمال بی تاثیر باشد. دین هیچکدام را فدای دیگری نمی کند. ۳ - هدف در همه ادیان الهی تحریف نشده، رساندن مخاطبین خود به کمال مطلوب است. از آنجایی که بین اعمال ظاهری و نتیجه آنها رابطه علی و به تعبیر دقیق تر رابطه عینی وجود دارد لذا باید برای رسیدن به هدف دین از اعمال ظاهری استفاده کنیم والا رسیدن به مقصد بدون کمک از اسباب مثل سیراب شدن، بدون نوشیدن آب است. به تعبیر روشن ، نفی ظواهر دینی، نظام علیت را در عالم انکار می نماید . ۴- اینکه در روایات ، فرموده اند که نصیب برخی از افراد از روزه گرفتن فقط گرسنگی و تشنگی است ،بدین معنا نیست که روزه گرفتن این افراد در رساندن آنها به هدف دین داری تاثیری ندارد. بلکه اینگونه روایت در مقام بیان این نکته هستند که برخی فقط به ظواهر اعمال و مناسک چسبیده اند بدون این که مقصود اصلی و ذاتی و هدف نهایی این اعمال که رشد معنوی و اخلاقی انسان است را مورد توجه قرار بدهند. ✍️ احمد رضا کفراشی، دانش پژوه دکترای فلسفه دین 🆔@meshkatnoor