حواشی و تعلیقات و ارجاعات پرشماری که نویسندۀ گرامی در بسیاری از صفحات دو دفتر چاپ‌شده از اثر خود ارائه کرده است بر فوائد این شرح برافزوده و نموداری است از تلاش درخور تحسین وی در توضیح عبارات و اشارات متن و نیز کوشش او برای نکته‌آموزی و نکته‌پردازی. به‌همین نحو، نمایه‌ها و نیز پیوست مبسوطی که نویسنده در معرّفی مذهب و تخصّص و سال وفات عالمانی که در این شرح از آنها یاد شده است، فراهم آورده نشانه‌ای دیگر است از همّت او در تدارک شرحی نافع برای کلام‌‌آموزان (3). افزون بر این، متن اثر تا حدود زیادی پیراسته و ویراسته و منظّم است و آشفتگی‌ها و لغزش‌هایی که شوربختانه در بسیاری از مکتوبات و تحقیقات فارسی در نگارش عبارات و ضبط اسامیِ اَعلام و کتابها یا درج ارجاعات مشهود است، در این کتاب، خوشبختانه، کمتر به چشم می‌آید.
همچون عموم پژوهش‌ها و نگاشته‌های دیگر، در اثر مورد گفت‌وگو نیز گاه اغلاطی راه یافته است و سهوهایی روی داده که البتّه در مقایسه با مطالب استوار و نکته‌یابی‌ها و نکته‌بینی‌های ارزشمند نویسندۀ آن طبعاً قابل اغماض و چشم‌پوشی است. همانگونه که در آغاز این مقال بیان شد، متون کلامی کهن سرشار است از معانی و عبارات و اصطلاحات پیچیده و پوشیده که فهم آنها را برای خوانندگان دشوار می‌سازد. بنابراین ادّعای نگارش شرحی که تمامی مسائل و مشکلات یک متن تراثی را حل نماید مدّعایی درست و پذیرفتنی به نظر نمی‌رسد. با این حال نگارندۀ این سطور معتقد است شرح مورد بحث گام بلندی در تبیین و آموزش کتاب کشف المراد برداشته است و تا حدود زیادی توانسته بسیاری از عبارات و مباحث آن را به‌خوبی تشریح نماید. به‌رغم همۀ کاستی‌های احتمالی در این شرح، آنچه مهمّ و ستودنی می‌نماید این است که استاد یوسفیان در کار پژوهش و نگارش خویش هیچ کوتاهی نکرده است و بر خویشتن سهل نگرفته، بلکه آن را جدّی انگاشته و به خوانندگان کتاب خود احترام نهاده و با اهتمام و اعتنای درخوری که نموده شرحی شایسته و پرمایه فراروی مخاطبان قرار داده است. امیدوارم سایر دفترهای این شرح ارجمند نیز هر چه زودتر انتشار یابد و همچون دو مجلّدِ نشریافته، برای کلام‌پژوهان سودمند و پر ثمر افتد. مزید توفیقات استاد یوسفیان را در خدمت به دانش کلام اسلامی آرزومندم.
۱. حسن یوسفیان، کلام اسلامی: شرحی بر کشف المراد (دفتر اوّل: خداشناسی)، انتشارات حکمت اسلامی، قم، ۱۳۹۴، ۶۲۲ ص.؛ همان، (دفتر دوم: راهنماشناسی)، انتشارات حکمت اسلامی، قم، ۱۳۹۹، ۸۴۲ ص.
۲. همان، صص ۳۳ _ ۵۹.
۳. در این فهرست گاه اطّلاعاتی نادرست نیز ثبت شده است، مانند آنچه در باب مذهب و سال فوت راغب اصفهانی ابراز گردیده و او را با تردید «لغت‌شناس معتزلی» و درگذشتۀ حدود سال «۵۰۲» معرّفی کرده‌اند. با این وصف، بیشتر آگاهی‌های مندرِج در این فهرست درست و سودمند است.
🆔@meshkatnoor