✳️رکبی که شیبک خان از شاه ایرانی خورد
👤علیرضا تقوی نیا
🔸️۱۲ آذر سال ۸۸۹ هجری شمسی مصادف با دوم دسامبر ۱۵۱۰ میلادی سالروز یکی از پیروزی های تاریخی ارتش صفوی برای حفظ و حراست از کیان تاریخی ایران به شمار می رود.
🔸️محمد شاهبخت خان معروف به "شیبک خان" ، پادشاه قدرتمند ازبک و از نوادگان جوچی فرزند ارشد چنگیز خان مغول بود .
🔸️وی فردی سنی مذهب و متعصب بوده که رویای فتوحات چنگیز را در سرش می پرورید و پس از ظهور شاه اسماعیل صفوی ( مرشد اعظم ) و برانداختن حکومت آق قویونلو در پی نبرد با شیعیانی که آنها را کافر می دانست برآمد.
🔸️شیبک خان از جنوب شرق، سیستان را فتح و تا نزدیکی کرمان و یزد پیش آمد و از شمال شرق خراسان و گرگان ( استر آباد ) را متصرف و تا دامغان قلمرو خود را گسترش داد.
🔸️شاه اسماعیل صفوی نیز پس برتری بر حاکمان محلی همچون "کیاحسین چلاوی دوم" در مازندران و سمنان، "محمد کرّه" در یزد و "علاء الدوله ذوالقدر" حاکم اِلبستان متوجه شیبک خان شد و سعی کرد از در رابطه دوستی و احترام با او وارد مذاکره شود و به همین منظور شعری فارسی تغنی کرده و همراه با نامه ای برای خان ازبک فرستاد :
"درخت دشمنی برکن که رنج بی شمار آرد"
"نهال دوستی بنشان که کام دل به بار آرد "
🔸️شیبک خان در پاسخ با غرور و توهین بسیار به شاه صفوی این بیت را مکتوب کرد :
" ما را طمع به ملک خراب عراق نیست "
" گر مکه و مدینه نگیرم حساب نیست "
🔸️شاه اسماعیل هم که دیگر طمع ارضی و جاه طلبی او را نظاره و از حل مسئله به صورت مسالمت آمیز ناامید شده بود، خود را مهیای جنگ ساخت و این بیت را در پاسخ به مراسله شیبک خان سرود :
"هرکس به جان، غلام علی بوتراب نیست "
"صد مکه و مدینه بگیرد حساب نیست "
🔸️در هر صورت جنگ اجتناب ناپذیر بود و مرشد سرخ کلاهان، سپاه ایران را که به صورت اعتقادی و دینی برایش می جنگیدند به سوی خراسان گسیل کرد.
🔸️گماشتگان شیبک خان که از هیبت شاه صفوی و سپاهش به هراس افتاده بودند پیش از وقوع هر نبردی گریخته و خود او نیز که در هرات بود به مرو فرار کرد .
🔸️شاه اسماعیل به توس رسید و ابتدا افرادی را برای تصرف قلاع خراسان تعیین کرد و سپس خود به زیارت امام هشتم شیعیان رفت.
🔸️مردم خراسان که خود را ایرانی و مرید اهل بیت پیامبر میدانستند شهر به شهر از سپاه صفوی استقبال کرده و تصرف این ایالت به همین علت برای سرداران ایرانی صعوبات زیادی نداشت .
🔸️شاه اسماعیل با سپاهش روانه مرو شد . قشون ایران از ۱۷ هزار جنگجو تجاوز نمی کرد ولی ازبکان نزدیک به ۳۰ هزار نفر را در اختیار داشتند .
🔸️شیبک خان پس ۷ روز نبرد، شکست خورد و به دژ مرو فرار کرد و از خانات نواحی ماوراء النهر کمک خواست .
🔸️شاه اسماعیل هر چه صبر کرد نتوانست ازبکان را از قلعه بیرون بکشد و با توجه به فرا رسیدن زمستان و در پیش بودن قوای کمکی خانات فرارود ، بی شک قادر نبود بیش از این صبوری کند ، پس به نیرنگ متوسل شد.
🔸️او با سرعت از آن نقطه عقب نشینی کرد و بلافاصله به شیبک خان نامه تحقیر آمیزی نوشت و گفت به علت سردی هوا به قشلاق می رود و مجددا باز خواهد گشت.
🔸️وی همچنین امیربیگ موصلو را با ۳۰۰ سوار در کناره پل "رودخانه محمودی" گماشت و خود و سپاهش در آن روستا که ۳ فرسخی مرو بود اردو زدند .
🔸️شیبک خان که خیال می کرد عقب نشینی سریع و عجیب شاه صفوی از موضع ضعف است و احتمالا عثمانی ها از شرق به ایران لشکر کشیده اند و یا شورشی در آذربایجان رخ داده ، فرصت را مناسب دیده و به تحریک همسرش "مغول خانم" با تکبر تمام به تعقیب ایرانیان پرداخت .
🔸️امیربیگ موصلو و گردانش با دیدن سپاه ازبک بلافاصله در عرض رود گریخته و پس از آن که ازبکان به طور کامل از رودخانه عبور کردند پل را ویران و از مسیری دیگر به سرعت سپاه صفوی پیوستند .
🔸️شیبک خان وقتی با آرایش جنگی سپاه صفوی مواجه شد متوجه فریب شاه اسماعیل شده و عزم بازگشت نمود اما پس از مشاهده پل تخریب شده راهی جز ایستادگی و جنگ ندید.
🔸️او بلافاصله سپاه ازبک را آراست و فرمان حمله داد؛ ابتدا میمنه و میسره سپاه ایران درهم شکسته و صفوفشان متفرق گشت تا این که شاه اسماعیل خود مجبور به ورود به نبرد شده و به قلب سپاه ازبک تاخت.
🔸️ورود مرشد که نیروهای ایرانی او را دارای نیروی فرازمینی می دانستند ، ورق درگیری را برگردانده و لشکر ازبکان را مضمحل ساخت .
🔸️در نهایت شیبک خان و ۵۰۰ نفر از یارانش به خرابه ای پناه برده و توسط هزاران ایرانی مورد حمله قرار گرفتند که موجب هلاکت تمامی آنان و پیروزی مطلق صفویان شد.
🔸️نتیجه این جنگ لرزه شدیدی بر اندام حکام شرق و غرب انداخت و ازبکان چنان ضربه ای خوردند که تا مدت های مدیدی جرات نزدیک شدن به مرزهای ایران را نداشتند .
@moj_tarikh