بازآفرینی هویت ایرانی در دیوان حافظ: پیوند نمادهای ایران باستان با عرفان اسلامی ( به بهانه تأملی بر کتاب «ارمغان ایرانی» محمدعلی اسلامی ندوشن) 🔻محمدعلی اسلامی ندوشن در کتاب «ارمغان ایرانی» به تداوم و پیوستگی فرهنگی میان ایران باستان و دوره‌ی اسلامی اشاره می‌کند و نشان می‌دهد چگونه عناصر کهن ایرانی در ادبیات فارسی پس از اسلام بازتاب یافته‌اند. 🔻اسلامی ندوشن حضور برجسته‌ی نمادهای ایران باستان در دیوان حافظ را گواهی بر این پیوند تاریخی می‌داند. 🔻حافظ، با بهره‌گیری از مضامینی چون جمشید، جام جم، و شراب، گذشته‌ی اسطوره‌ای ایران را به گونه‌ای خلاقانه در اشعار خود زنده می‌کند. 🔻اسلامی ندوشن بر این باور است که حافظ در دوره‌ای می‌زیسته که جامعه‌ی ایرانی با بحران‌های هویتی و سیاسی مواجه بوده است. 🔻در چنین شرایطی، بازگشت او به نمادهای ایران باستان تلاشی آگاهانه برای بازیابی هویت فرهنگی و معنوی ایران تلقی می‌شود. 🔻 نمادهایی چون جام جم، که نمایانگر جهان‌بینی و روشن‌بینی است، و شراب، که ریشه در اساطیر ایران دارد و به جمشید نسبت داده می‌شود، در اشعار حافظ از حالت صرفاً اسطوره‌ای فراتر رفته و به مفاهیمی عرفانی مانند کشف حقیقت و روشنایی معنوی تبدیل می‌شوند. این ترکیب نشان‌دهنده‌ی تلفیق آموزه‌های عرفانی اسلامی با میراث کهن ایرانی است. 🔻اسلامی ندوشن معتقد است که این بازگشت به گذشته برای حافظ صرفاً نوستالژی یا ستایش دوران کهن نبوده، بلکه حرکتی خلاقانه و آگاهانه برای احیای ارزش‌های معنوی و فرهنگی در زمانه‌ی او بوده است. 🔻حافظ از طریق این بازآفرینی، نوعی روشنگری معنوی ارائه می‌دهد که ریشه در سنت مزدایی ایران دارد و از مفاهیمی مانند روشن‌بینی و تلاش برای حقیقت‌جویی الهام می‌گیرد. 🔻حافظ در دیوان خود نه‌تنها یک شاعر عرفانی است، بلکه میراث‌داری از فرهنگ و هویت ایرانی است. او با استفاده از نمادهای کهن، پلی میان دو دوره‌ی تاریخی ایران می‌سازد و نشان می‌دهد که فرهنگ ایرانی، حتی در شرایط بحرانی، توانایی بازآفرینی و حفظ هویت خود را دارد. این ویژگی شعر حافظ او را به چهره‌ای بی‌بدیل در ادبیات فارسی تبدیل کرده است، چراکه او توانسته است مضامین جاودانه‌ی انسانی و معنوی را در قالبی کاملاً ایرانی و در عین حال اسلامی بازتاب دهد. 🔻اسلامی ندوشن بر این نکته تأکید می‌کند که بازگشت حافظ به گذشته نه به‌معنای گریز از زمانه‌ی خود، بلکه راهی برای جست‌وجوی حقیقتی فراتر از زمان و مکان بوده است. او از طریق بازآفرینی این نمادها، پیام‌هایی جهان‌شمول و فراتر از تاریخ ارائه می‌دهد که همچنان برای خوانندگان امروزی الهام‌بخش است. ✍🏻رضا پارسامقدم 🔺 پی‌نوشت: برای مطالعه بیشتر رجوع شود به:اسلامی ندوشن، محمدعلی(1385)، ارمغان ایرانی، انتشارات نغمه زندگی، صص 77 و 78. @Idea_of_Iran