جایگاه خیال متصل و منفصل در ارتباطات زیارت در تفکر شیعی
مروری بر نظریات فلسفیِ ارتباطات در جهان غرب، فیالمثل در آراء افرادی نظیر گادامر، باختین، هابرماس و نظایر آنها نشان میدهد که ارتباطات با تکیه بر هرمنوتیک فرهنگی و قوۀ خیال (Imagination) صورتبندی شدهاند. با اینحال این قوۀ خیال، بهمعنای قلمرو غیرواقعی و به تعبیر هانری کربن، «فانتزی» است که در آن، نفس انسان، تحت تاثیر صور پدیدارشناختی حسی، صورتهای خیالی را میسازد و بنابراین ارتباطات مبتنی بر این نظریات، متضمن نوعی نسبیگرایی فرهنگی است که هرگونه حقیقت فراتر از جهان ارتباطات انسانی را به محاق میبرد. در مقابل، قوۀ خیال در نزد عرفا و حکمایِ مسلمان، نظیر ابنعربی، سهروردی و صدرالمتالهین، به عنوان قلمرو امور حقیقی و ناظر به عالَم برزخ مطرح میشود. در این مقاله به تمایز قوۀ خیال در معنای غربی و اسلامی با نظر به حکمای مسلمان مخصوصاً صدرالمتالهین اشاره خواهد شد. بهزعم ما قوۀ خیال در نزد متفکران غربی، معادل «خیال متصل» (خیال اصغر) در نزد صدرالمتالهین است که البته گسسته از خیال منفصل (خیال اکبر) شکل گرفته و در نظریات غربی، خیال منفصل جایگاهی ندارد. در ادامۀ مقاله، با تکیه بر تحلیل کُربن از قوۀ خیال و معادلهای آن نظیر اقلیم هشتم، عالم جابلقا و جابلسا، عالم برزخ و نظایر آنها، به ارتباط این قلمرو با جایگاه امام معصوم در تفکر شیعی اشاره خواهیم کرد. از آنجا که مفهوم زیارت در تفکر شیعی در ارتباط با امام معصوم بهعنوان مزور شکل میگیرد، بهنظر میرسد در زیارت، نفس انسان از تعلقات جهانِ محسوس مادی فاصله گرفته و مهیای پذیرش صورِ معلقۀ خیال منفصل میگردد. با نظر به توضیح صدرالمتالهین از اتحاد خیال متصل و منفصل، زائرین در حالت زیارت چنین اتحادی با امام معصوم برقرار میکنند و شکلی از ارتباطات انسانی اصیل معنادار میشود. این نحوۀ از فعالشدنِ قوۀ خیال بر خلاف نظریاتِ غربی ارتباطات، گرفتار نسبیگرایی فرهنگی نخواهد شد. در این دیدگاه زائرین امام معصوم، بر اساس درک مشترکی که از حقیقت امام دارند، فراتر از ظواهر زبانی، قومی، قبیلهای و دیگر مظاهر جهان محسوس، با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.
https://eitaa.com/mojtamaona