قرآن و دانش:ابر و باد نویسندگان: اکرم صابر مقدم منبع: بشارت 1383 شماره 42 حوزه های تخصصی: حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن جهان و طبیعت در قرآن دریافت مقاله آرشیو آرشیو شماره ها: ۸۳ سال ۱۳۹۰ (۲) سال ۱۳۸۹ (۶) سال ۱۳۸۸ (۶) سال ۱۳۸۷ (۶) سال ۱۳۸۶ (۶) سال ۱۳۸۵ (۶) سال ۱۳۸۴ (۶) سال ۱۳۸۳ (۶) سال ۱۳۸۲ (۶) سال ۱۳۸۱ (۶) سال ۱۳۸۰ (۶) سال ۱۳۷۹ (۶) سال ۱۳۷۸ (۶) سال ۱۳۷۷ (۶) سال ۱۳۷۶ (۳) چکیده متن مشاهدات نشان می‌دهد که رعد و برق فقط زمانی رخ می‌دهد که توده‌های عظیمی از آب مایع و یخ به سطوحی با میزان دمای 20 درجه سانتی‌گراد برخورد می‌کند، از این روبه عنوان یک قاعده کلی، توفانها فقط درارتباط با هوای گرم و مرطوب و غیر پایدار به ظهور می‌رسد. این توفانها در عرض‌های گرمتر کره زمین و در فصل گرمتر و در ساعات گرمتر دوره روزانه حاکمند. البته گرمای تنها برای توسعه رعد و برق کافی نیست؛ بلکه میزان قابل ملاحظه‌ای از رطوبت اتمسفری لازم است تا انرژی لازم که به صورت گرمای نهان است را جهت نگهداری توفان تأمین کند. این رطوبت باید از 75درصد متجاوز باشد.میزان بارندگی در درون یک توفان رعد وبرق، مربوط به ترتیب سلولها و مراحل توسعه آنهاست. میزان بارندگی در سطح زیرین مرکز سلول توفانی، بیشتر است وبه طرف حواشی سلول، میزان آن کاهش مییابد. گاهی شدت رعد و برق به حدی است که شدیداً ایجاد رعب و وحشت می‌کند و عامل سیل‌های خانمان برانداز می‌گردد. اینجاست که خداوند می‌فرماید: «هو الّذی یریکُمُ البَرقَ خَوفاً و طَمَعاً وَ ینشیءُِ السَّحابَ‌الثِقَالَ؛ اوست که نشان می‌دهد به شما برق را برای برانگیختن ترس و امید (در شما)و اوست که ایجاد می‌کند ابرهای بارداررا » (سورهی رعد، ایهی12) در رابطه با باردارشدن ابرها توسط باد، یاتی وجود دارد که همگی براین مطلب تصریح دارند: «و‌أرسَلنَا الریاحَ لَواقحَ فَأنزلنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَاسقَینَاکُم…؛ فرستادیم بادهای بارور کننده را سپس نازل کردیم از آسمان آبی تا شما را با آن سیراب کنیم».(سورهی حجر، ایهی22) «…حَتَّی اِذا اقَلَّت سَحَابا ثِقالاً سُقناهُ… تا آنگاه که کم کند بار ابرهای سنگین را».(سورهی اعراف،ایهی57) و اما توجیه علمی آن: هنگام تشکیل ذرات آب که با هوا تماس دارند، الکتریسیته تولید می‌شود. الکتریسیته یونهایی را که در هوا وجود دارد را جمع می‌کند (هوا در اثر اشعهی خورشید یونیزه می‌شود) هر چقدر ذرات، ریزتر باشند، پتانسیل الکتریکی ابر کمتر خواهد بود. عمل لقاء نیز در تولید الکتریسیته موثر است. مثلاً ابری که درنزدیکی زمین قرار دارد، طبقهی زیرین ابر که مجاور زمین است دارای بار مثبت و طرف مقابل دارای بار منفی خواهد بود. این ابر می‌تواند ابرهای خنثای مجاور خود را باردار کند. بنابراین، هنگامی که دو جسم باردار به هم نزدیک می‌شوند، در فاصلهی معینی بین آنها تخلیه الکتریکی صورت می‌گیرد. تخلیهی الکتریکی بین دو ابر را برق و صدای ناشی از این برخورد، رعد نام دارد. تخلیهی الکتریکی بین ابر و زمین، صاعقه نام دارد. صاعقه صرف نظر ازاثرات زیان‌باری که دارد، از حیث تقویت و باروری خاک پدیده‌ای مفید است، بدین ترتیب که صاعقه ازت موجود در جوّ را بصورت اکسید با خود به سوی زمین می‌آورد و به صورت کود همراه باران به خاک می‌رساند. از اثرات زیانبار صاعقه، سوزاندن مزارع، ایجاد آتش سوزی و حتی در بعضی موارد، برق گرفتگی انسانهاست. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: یکادُ البَرقُیخَطف اَبصارَهُم (سورهی بقره، آیهی20) و در انتهای ایهی43 سورهی نور می‌فرماید: «یکادُ سَنابَرقه یذهَبُ بِالابصار؛ نزدیک است روشنی برق، روشنی چشم‌ها را از بین ببرد». باران باران، آشناترین نوع بارندگی است که نتیجه مستقیم قطرات کوچک آب در ابرهاست که در نتیجهی به هم پیوستن، رشد کرده و به اندازه‌ای می‌رسند که اثر شناوری هوا را خنثی می‌کنند و بر زمین فرود می‌ایند؛ قرآن کریم می‌فرماید: «ألم تر إنّ اللّه یزجی سَحاباً ثم یؤلّفُ بَینَه فَیجَعَلَهُ رکاماً فَتَری الوَدقَ یخرُجُ مِن خِلالِه… یا ندیدی که همانا خداوند به حرکت درآورد ابرها را سپس آنها را به هم پیوند داد، سپس آنها را انبوه و متراکم نمود، پس می‌بینی که خارج می‌شود باران از لابه‌لای ابرها».(سورهی نور، ایهی43) قطع نظر از اندازه قطرات در ابر، رسیدن باران به زمین به دو عامل بستگی دارد : الف)میزان تبخیر آب در هر قطره در هنگام فرود به زمین. ب) اثر اصطکاکی هوا در قطره؛ که اگر هوا آرام باشد، اصطکاک محدود است. باران، خفیف و به سختی به سطح زمین می‌رسد و گاهی قبل از رسیدن به زمین تبخیر می‌شود که به آن غبار می‌گویند.