💠 شعر ولایی، شعر انسان‌ساز
🔹روزگاری بر جامعۀ اسلامی گذشت که مردم فرسنگ‌ها از فرهنگ اسلام اصیل فاصله داشتند. عصر حکمرانی سقیفه، بنی‌امیه و بنی‌عباس نمونۀ بارزی از این دوره است. حاکمان جور واقف بودند که به ناحق بر منصب حکومت تکیه زده‌اند و این جایگاه تنها حق الهی امیرالمؤمنین علی و اولاد او(علیهم‌السلام) است. حقیقتی که افشای آن بزرگترین خطر برای حکمرانی آن‌ها محسوب می‌شد. برای همین تلاش کردند با ایجاد انحراف، جایگاه امامت را در نگاه مردم تضعیف کرده و بین مردم و ائمه(علیهم‌السلام) فاصله بیندازند. در این برهه دغدغۀ اندیشمندان شیعه، از جمله شعرا این بود که مردم را از تجمع به دور باتلاق‌‌های متعفّن و سراب‌های واهی برحذر داشته و مسیر رسیدن به اقیانوس بی‌کران حقایق را به آن‌ها نشان دهند. شاعران شیعی پرداختن به این امر را تکلیف شرعی خود می‌دانستند و سرمایۀ هنری خود را در راه تبیین جایگاه امامت و برگرداندن مردم به مسیر صحیح، صرف کردند.
🔸به عنوان مثال کُمیت بن زید اسدی شاعری بود که برای اثبات حقانیت علی‌بن‌ابی‌طالب(علیهماالسلام) مجاب شد تا پای استدلال‌های عقلی و منطقی را به قصیدۀ بائیۀ خود باز کند. آنجا که می‌گوید:
فَإِنْ هِيَ لَم تَصلُحْ لِحَيٍّ سِوَاهُمُ
فَإِنَّ ذَوِی القُربَى أَحَقُّ وَ أَوْجَبُ
جانشین پیامبر(صلوات‌الله‌علیه‌وآله) جز آل او نمی‌تواند باشد، زیرا آن کس که به پیامبر(صلوات‌الله‌علیه‌وآله) نزدیک است می‌تواند راه او را ادامه دهد، نه دیگران.
يَقُولُونَ لَمْ يُورَثْ وَ لَولَا تُرَاثُهُ
لَقَدْ شَرِكَتْ فِيهِ «بکيلٌ» وَ «أَرْحَبُ»
می‌گویند پیامبر(صلوات‌الله‌علیه‌وآله) جانشین تعیین نکرده است. اگر این‌گونه باشد که باید قبیله‌های «بکیل» و «ارحب» و... نیز در خلافت شریک باشند.
جاحظ -ادیب نام‌آشنای عرب- در مورد این ابیات گفته است: «کسی جز کمیت دَرِ استدلال را به روی شیعه نگشود.»(۱) البته بر شخص محقق آشکار است که تفکر شیعی از همان ابتدا بر دلیل و برهان استوار بوده و به قول شیخ مفید(رحمه‌الله) کمیت حرفی از خود نزده، فقط سخنان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به معاویه را به نظم کشیده است.(۲)
🔸یا شاعری مانند سید حِمیَری که عمر خود را صرف سرودن اشعار ولایی کرد. او که در خانواده‌ای ناصبی‌مسلک متولد شده بود شیرینی محبت به آل‌الله(علیهم‌السلام) را بهتر از دیگران درک می‌کرد و در محفلی که سخنی از فضائل ایشان به میان نمی‌آمد، نمی‌نشست.(۳) روزی شاعر هم‌عصرش بشّار به او گفت: «اگر خدا تو را به سرودن شعر برای اهل‌بیت نبی(علیهم‌السلام) مشغول نمی‌کرد -و به جای ایشان حاکمان را مدح می‌کردی، دیگر شعر ما نزدشان خریدار نداشت و- ما به فقر و بیچارگی می‌افتادیم».(۴)
🔹در آن برهه هدف اصلی شعر ولایی تعریف جایگاه امامت و دفاع از آن بود. در چنین فضای مسمومی پرداختن به مسائل مهمی مانند سبک زندگی معصومین(علیهم‌السلام) چندان ضروری به نظر نمی‌رسید، چرا که جامعه هنوز به درک این جایگاه نرسیده بود و لزومی برای تبعیت از سیرۀ ایشان نمی‌دید. ابتدا مردم باید بدانند از چه کسانی تبعیت کنند و بعد بدانند در چه چیزی باید تابع باشند.👇👇